Spektrum İhaleleri ve Türkiye’de 3 Spektrum İhaleleri ve Türkiye’de 3. Nesil Mobil Telekomünikasyon Hizmetlerinin Yetkilendirilmesi Gökhan Evren HABTEKUS 2008 Ekim 2008, İstanbul

Gündem Spektrum Kavramı ve Spektrum Yönetimi Tahsis Yöntemleri Avrupa’da 3G İhaleleri Türkiye’de Mobil Pazar ve 3G Süreci

Spektrum Kavramı Frekans Spektrumu: Çeşitli kaynaklarca oluşturulan elektromanyetik dalgaların hareket ettikleri frekansların tamamı Radyo Spektrumu: (3KHz-300GHz) Değerli ve kıt bir doğal kaynak Kullanımla tükenmemekte Teknolojik gelişmeler sayesinde daha verimli ve etkin kullanım imkanı doğmakta, dolaylı olarak kapasitesi artmakta

Spektrum Yönetimi Amaç Spektrum Yönetiminin Adımları Ekonomik verimlilik Teknik verimlilik Kamusal hizmetler ve kamu yararı Spektrum Yönetiminin Adımları Allocation : Spektrumun Hizmetlere Tahsisi Belirli blokların belirli hizmetlere tahsis edilmesi TV, Mobil Hizmetler, Polis/Kolluk Kuvvetleri vb. Assignment : Spektrumun İşletmecilere Tahsisi Belirli bir frekansın bir işletmeciye tahsis edilmesi

Spektrum Tahsis Yöntemleri Güzellik Yarışması (Beauty contests) “İlk gelen alır” Yöntemi Çekiliş yöntemi İhale yöntemi

Spektrum Tahsis Yöntemleri Güzellik Yarışması (Beauty contests) Başvurular içinde kazanan(lar)ın karşılaştırmalı bir yarışma usulü ile seçilmesi Kriterler: Teknik ve finansal yetkinlik, kurulacak olan sistemin teknik özellikleri, öngörülen kapsama alanı ve şebeke yayılımına ilişkin takvim vb. Avantajları Kamu politikaları doğrultusunda esneklik hizmet sağlayıcılara olan maliyetinin düşük seviyelerde ortaya çıkmasını ve dolayısıyla tüketicilere sunulan hizmetlerin daha düşük ücretlerle verilebilmesini Dezavantajları subjektiflik ve adil olmama olasılığı Daha fazla zaman gerektirmekte

Spektrum Tahsis Yöntemleri “İlk gelen alır” yöntemi Önceden belirlenen ve duyurulan bir zaman dilimi içinde başvuruların alınması ve başvuru sırasına göre tahsis yapılması Çekiliş yöntemi Spektrumun başvuru sahiplerine rastlantısal bir seçim ile tahsis edilmesi

Spektrum Tahsis Yöntemleri “İlk gelen alır” ve “çekiliş” yöntemleri Avantajları Hızlı ve düşük maliyetli bir süreç Dezavantajları Suistimale açık ABD’de karşılaştırmalı yöntemin çok uzun sürmesi üzerine 1980’lerde mobil lisansların verilmesinde çekiliş yöntemi kullanılmıştır 400.000 başvuru: çoğu teknik uzmanlığı olmayan şirketler Çekilişle kazanılan lisansların milyon $’lara satılması Spektrumun etkin kullanımında gecikmeler ve devletin gelir kaybına uğramasına neden olmuştur

Spektrum Tahsis Yöntemleri İhale Yöntemi Talep sahiplerinin kendi istekleri (ve inisiyatifleri) ile spektrum için ödeyecekleri miktarı belirlemesi esasına dayanmaktadır.(1990’larda: Y.Zelanda, ABD, diğer ülkeler) Avantajları: Objektif, şeffaf süreç Verimlilik: Spektruma en çok değer atfeden işletmecinin seçimi, (en iyi kullanacağı varsayımı) Diğer yöntemlere göre devletin gelir kaybına engeller, 2000’ler: Y. Zelanda ve ABD’den sonra Avrupa’da 3G ihalelerinde kullanılmıştır

Avrupa’da 3G İhaleleri Kaynak: Cullen Int. Ülke Y. Yöntemi Y.Tarihi İşletmeci Sayısı İşletmeci Başına Ort. Yetkilendirme Ücreti (Milyon Avro) Yetk. Süresi (Yıl) Mevcut İşletmeci Yeni İşletmeci Belçika İhale Mart 2001 3 - 150 20 Danimarka Eylül 2001 2 1 130 Finlandiya G.Yarışması Mart 1999 Fransa Temmuz 2001 619 15+5 Almanya Ağustos 2000 4 8400 Yunanistan 161 İtalya Ocak 2001 2400 İngiltere Mayıs 2000 7000 İspanya Mart 2000 Hollanda 5 537 15 Portekiz Ekim 2000 100 İsveç Aralık 2000 0,11 İsviçre 34 Bulgaristan Mayıs 2005 27 Romanya Kasım 2004 35 Çek Cmh. Aralık 2001 110 Hırvatistan Ekim 2004 25 Kaynak: Cullen Int.

Avrupa’da 3G İhaleleri Birçok ülkede devletin çok yüksek lisans gelirleri elde etmesine yol açmıştır: (örn. Almanya, İngiltere, İtalya.) Gelir odaklı ihale tasarımlarının getirdiği çok yüksek lisans ücretleri pazar gelişimini yavaşlatmıştır İşletmecilerin finansal zorluklara girmesi Yeni hizmetlerin gelişiminin yavaşlaması Örn. 2000: AB’de ihaleler başladı 2007: 55 milyon 3G kullanıcısına ulaşılabildi Muhtemel verimsizliklere karşı “spektrum ticareti”ne izin verilmesi yaklaşımı

Türkiye’de Mobil Hizmetlerin Gelişimi 1994: GSM900 Turkcell, Telsim (TT ile gelir paylaşımı) 1998: İşletmecilerle lisans anlaşması imzalandı (Ulaştırma Bakanlığı) 2000: GSM1800 Aria ve Aycell 2001: GSM1800 işletmecileri faaliyete geçti

Türkiye’de Mobil Hizmetlerin Gelişimi Abone sayısı: 1994: 80.000 2008: 65 milyon (%92 penetrasyon)

Türkiye’de 3G İhale Süreci 2006: Yetkilendirme çalışmaları başlatıldı Yetkilendirme yöntemi: “ihale” Kamu kuruluşları, İşletmeciler, Özel sektör temsilcileri Akademisyen görüşleri

Türkiye’de 3G İhale Süreci 3G Hizmet ve Altyapılarına İlişkin Yetkilendirme Planı Hazırlık Çalışmalarında Dikkate Alınan Hususlar Diğer ülkelerde 3N lisanslarının verildiği ilk yıllarda alınan yüksek lisans bedellerinin piyasaya ve özellikle işletmecilere olumsuz etkileri göz önünde bulundurularak, lisans ücretlerinin makul seviyelerde belirlenmesi,(örn. 178-285 milyon €) Rekabet ortamının artırılmasını teminen yeni işletmecilerin de pazara girişine imkan tanınması ve bu işletmecilerin mevcut işletmeciler ile rekabet edebilmesi için ulusal dolaşım anlaşmaları yapmasını kolaylaştırıcı düzenlemelere yer verilmesi.

Türkiye’de 3G İhale Süreci 3G Hizmet ve Altyapılarına İlişkin Yetkilendirme Planı Hazırlık Çalışmalarında Dikkate Alınan Hususlar Katma değerli hizmetler üreterek bu sektörde rekabet etmek isteyen işletmecilerin 3G altyapılarından faydalanmalarını teminen “Altyapı Kullanım Taleplerinin Karşılanması”na yönelik tedbirlerin alınması, Şebekelerin hızlı kurulumunu sağlamak, kaynak israfını önlemek için Tesis Paylaşımı Yükümlülüğünün Sözleşme ile Güçlendirilmesi, Altyapı Paylaşımının Teşvik Edilmesi,

Türkiye’de 3G İhale Süreci 3G Hizmet ve Altyapılarına İlişkin Yetkilendirme Planı Hazırlık Çalışmalarında Dikkate Alınan Hususlar Telekomünikasyon sektörünün en dinamik olan ve en hızlı büyüyen mobil kısmında maalesef Ülkemizin yerli üretim ve Ar-Ge yeteneği son derece kısıtlı olması ve Ülkemizin Ar-Ge yeteneğinin artırılmasının Ülkemiz açısından hayati önem taşıması nedeniyle, Ülkemizde Bilgi ve İletişim teknolojileri alanında Ar-Ge yapılmasını sağlayacak düzenlemelere yer verilmesi. Cihazların %40’ını ilk yıl 200, 2.yıl 300, 3 yıl 500 ar-ge mühendisi çalıştıran tedarikçilerden sağlamak, %10’unu KOBİ’lerden sağlamak

Türkiye’de 3G İhale Süreci 16.02.2007: Yetkilendirme Planı yetkilendirmenin tanımı, kapsamı, operatör sayısı, yetkilendirme süresi, yetkilendirme yöntemi, olası yetkilendirme tarihi, ulusal dolaşım vb. düzenleme hükümleri 7.09.2007: İhalede Turkcell 320 milyon € teklif vermiştir İhale, rekabet şartlarının oluşmaması nedeni ile iptal edilmiştir 2. İhale Süreci 18.09.2008: Yetkilendirme Planı yayınlanmıştır 28.11.2008: İhalenin yapılması öngörülmüştür Numara taşınabilirliği vb. düzenlemelerin uygulanması ile birlikte daha etkin bir ihale süreci beklenmektedir.

Spektrum İhaleleri ve Türkiye’de 3 Spektrum İhaleleri ve Türkiye’de 3. Nesil Mobil Telekomünikasyon Hizmetlerinin Yetkilendirilmesi Gökhan Evren HABTEKUS 2008 Ekim 2008, İstanbul

3G Öncesi Analog Sistemler (1979’dan itibaren) Sayısal Sistemler ABD - AMPS İskandinav Ülkeleri - NMT 1G İngiltere - TACS Japonya - JTACS Sayısal Sistemler Finlandiya - İlk GSM Şebekesi 1991 Japonya - PDC 2G Amerika - CDMA, TDMA, GSM

3G Öncesi 1G 2G 2.5G 3G Signal Type Analog Digital Switching Circuit   1G 2G 2.5G 3G Signal Type Analog Digital Switching Circuit Packet Offerings Voice Messaging Internet Multimedia Data Rate — 14 Kbps 144 Kbps 384 Kbs–2 Mbps

3G Öncesi Kaynaklar: EMC, Informa Telecoms & Media ve 3gtoday.com

3G Nedir? “3G” mobil şebeke endüstrisinin gelişim aşamasında kablosuz iletişim standartlarından ”Üçüncü Nesil”i ifade eden bir terim olup bu sistemlerin çerçevesi ITU tarafından belirlenmiştir. 3G; sayısal ses, paket tabanlı veri, görüntü, çoğul ortam uygulamalarının, 144 kbps’dan 2 Mbps’a kadar hızlarda mobil ortamda sunulabilmesini sağlayan bir teknolojidir. ITU, hem karasal hem de uydu sistemlerini kullanabilen, 2G ve sabit sistemlerle uyumlu çalışabilen ve bunun yanında evrensel dolaşım gibi, kalite gibi bazı teknik özellikleri karşılayabilen sistemleri 3G olarak kabul etmiştir.

3G Standartları WCDMA CDMA2000 TD-CDMA Hizmet Sağlayıcılar Birçok ülkede hizmet sağlayıcılar bu özelliği sağlamakta Hizmet sağlayıcıların çoğu ABD ve Kore’de. Çin’de China Unicom’da sağlıyor China Mobile Çin’de altyapıyı kurmakta Mobil telefon satıcıları Nokia, Alcatel, vb. Motorola, Canada Nortel Siemens Ticari durumu İlk olarak Japonya’da NTT DoCoMo tarafından sunuldu Büyük ölçüde Kore’de kullanıldı Laboratuvarda test ediliyor Pazar payı En yüksek Pazar payı İkinci en yüksek Pazar payı Üçüncü en yüksek Pazar payı Şebeke Kapsaması Tamamı Bölgesel

3G Kullanım Alanları Genişbant mobil iletişim sistemleri sadece görüntülü haberleşme sağlamakla kalmayacak, Bireylerin Hayat Standardını yükseltme ve Bilgi Toplumu’na ulaşmada önemli bir araç olacaktır. Örneğin, M-Sağlık M-Eğitim M-Güvenlik M-Ticaret M-Turizm M-Ofis M-TV ...

3G’ye İhtiyaç Var mı? Mobil içeriğe talep artmaya devam etmektedir ARC’a göre: Gelecek 5 yılda mobil hizmet pazarı bugünkü büyüklüğünün 2 katından daha büyük olacaktır In-Stat/MDR’ye göre: Amerika’da mobil abonelerin %54’ü veri hizmetlerinden yararlanmakta ve oran artmaya devam etmektedir. Bu kullanıcılar, sadece mobil ses kullanıcılarından %19 daha fazla fatura ödemektedir Equity Research’e göre: 2010 yılında Avrupa’da Hücresel şebekeler üzerinden görüntü trafiğinin günlük yaklaşık 7.7 Mbit/kullanıcı olacağı İnternet, e-posta gibi hizmetlerin 6.8 Mbit/kullanıcı olacağı Taşınan ses trafiğinin 5 kat artması beklenmektedir Nokia’ya göre, 2004’e oranla 2007 yılına kadar mobil şebekeler üzerinden taşınan trafik %172 oranında artacaktır

3G’ye İhtiyaç Var mı? Kullanıcı başına elde edilen gelirlerde veri gelirlerinin oranı artmaya devam etmektedir (EMC’ye göre 2004 yılı itibarı ile dünyanın önde gelen 20 işletmecisine ilişkin veri). Siemens’e göre, Batı Avrupa’da ses dışı gelirlerde önemli artışlar beklenmektedir.

3G’ye İhtiyaç Var mı? 1- Veri talebi arttıkça hızlı sistemlere olan talep de artmakta 2- Bugün itibarı ile UMTS ve UMTS’in devamı önemli zaman tasarrufu sağlamakta 3- 3G’nin yerini tutabilecek alternatifler henüz gelişmiş değil 4- 2G sistemlerinde özellikle büyük işletmeciler frekanslarda sıkışıklık yaşamakta 5- Bu ve benzeri sebeplerle dünyada 3G lisansları verilmiş ve ticari olarak da hizmete sunumlar başlamış durumda

3G Pazar Durumu Yetkilendirmeler AB’de 3G yetkilendirme çerçevesi AB Komisyonunca belirlenmiş, En azından 1 Adet WCDMA ara yüzünü kullanan sistemler için lisans verilmesi benimsenmiş olsa da bütün AB’de WCDMA ara yüzünü kullanan UMTS lisansı verilmiştir AB Komisyonu UMTS şebekelerinin gelecekteki frekans ihtiyacını karşılamak üzere 2500-2690 MHz bandının UMTS’e tahsisi için bir karar almıştır 1 Ocak 2002’de AB-15’de bu süreç bitirilmiştir

3G Pazar Durumu Yetkilendirmeler Yetkilendirme Yöntemi İhale ve güzellik yarışması Başlangıçta Milyar Dolarlarla satın alınan lisanslar, sonraki yetkilendirmelerde milyon dolarlara düşmüş durumdadır Lisans süreleri genellikle 20 yıl olarak belirlenmiştir. 15 yıl olarak belirlenen bazı ülkelerde (İtalya, Fransa gibi) 20 yıla uzatılmıştır. Kapsama yükümlülükleri Başlangıçta genellikle 2-3 yıl gibi bir süre içerisinde nüfusun %25-30’unun, daha sonraki yıllarda da nüfusun daha fazlasının (%50 gibi) kapsama altına alınması istenmiştir. (Sadece Finlandiya’da bu yükümlülük bulunmamaktadır.) Ancak daha sonra belirlenen bu sürelerde ertelemeye gidilmesi gerekmiştir (Belçika, Norveç, Fransa gibi). Kapsama yükümlülüğünün yerine getirilmemesi durumunda lisansın iptali, belirli bir süre askıya alınması, idari para cezaları gibi müeyyideler uygulanabilmektedir.

3G Pazar Durumu 3G-2G Dolaşımı ile ilgili durum Ülkelerin bir çoğunda 3G lisansına sahip 2G işletmecileri için 3G-2G dolaşım sağlama zorunluluğu bulunmaktadır Ancak bir 3G işletmecisinin dolaşım hakkı talep edebilmesi için belirli şartları yerine getirmesi gerekmektedir 4-5 yıl gibi belirli bir süreliğine dolaşım zorunluluğu Dolaşım talep eden tarafın, dolaşım talep edilen yerde kendi şebekesinin bulunmaması Dolaşım talep eden tarafın %15-20 gibi belirli bir nüfus kapsamasını sağlamış olması 3G-3G dolaşımı ise genellikle ticari müzakerelere bırakılmıştır. Ancak aksi örnekler de mevcuttur. Örneğin, Yunanistan’da bir 3G işletmecisi şebekesi bulunmadığı bir yerde başka bir 3G işletmecisinden dolaşım talep edebilme hakkına sahiptir

3G Pazar Durumu 3G-MVNO İlişkisi MVNO, kendi adına kayıtlı frekans bandı olmayan ancak, mobil şebeke işletmecilerinin frekanslarını kullanan ve kendi adına SIM kartı bulunan işletmecidir MVNO iş modeli, genellikle yüksek lisans bedeli sebebiyle ya da herhangi bir sebeple pazarda olmayan ancak bu sektöre girmek isteyen girişimcilerin önünde bir fırsat olarak değerlendirilmektedir Düzenleme açısından bakıldığında konunun genellikle ticari müzakerelere bırakıldığı, bazı ülkelerde de düzenleyici yükümlülüklerin bulunduğu görülmektedir (Hong Kong’da şebeke kapasitesinin %30’unun MVNO’lara tahsisi zorunlu tutulmuştur)

3G Pazar Durumu Abone Sayısı (Milyon)

3G Pazar Durumu UMTS Penetrasyonu (2006)

3G Durum Analizi Güçlü Yanlar Zayıf Yanlar Fırsatlar Tehditler Hızlı veri iletimi ve daha yüksek bant genişliği 3G’de daha fazla uygulamaların oluşturulmasına izin vermekte Zayıf Yanlar Sınırlı hız ve bantgenişliği nedeniyle tam anlamıyla internetteki deneyimi sağlamaz Göreceli olarak kullanıcı için daha maliyetli ve altyapı kurulumu daha maliyetli Fırsatlar Küresel ekonomideki gelişim tüketimi ve tüketici güvenini artırmakta 3G teknolojisinin ticarileşmesi e-ticaret ve m-ticarette daha fazla uygulamayı teşvik etmekte Tehditler 3G’nin tam olarak uygulamaya geçmeden ve ticarileşmeden 4G’nin piyasaya girmesi tehdit oluşturmakta 2G ve 2,5G2nin halen pazarda olması 3G’nin gelişimini yavaşlatmakta

Türkiye’deki 3G Yetkilendirme Çalışmaları Mobil Penetrasyon Oranı %89 civarında ve artış sürmeye devam etmekte, abone sayısı 62,9 milyon (Nisan 2008) Mobil şebekeler üzerinden sunulan veri hizmetlerinden yararlanma düzeyi diğer ülkelere kıyasla düşük ancak artış eğilimi var Kullanıcı başına işletmecilerin elde ettiği gelir diğer ülkelere kıyasla düşük Hemen hemen tamamen ithalata dayalı bir sektör

Türkiye’deki 3G Yetkilendirme Çalışmaları 3G Hizmet ve Altyapılarına İlişkin Yetkilendirme Planı Hazırlık Çalışmalarında Dikkate Alınan Hususlar Diğer ülkelerde 3N lisanslarının verildiği ilk yıllarda alınan yüksek lisans bedellerinin piyasaya ve özellikle işletmecilere olumsuz etkileri göz önünde bulundurularak, lisans ücretlerinin makul seviyelerde belirlenmesi,(örn. 320 milyon €) Rekabet ortamının artırılmasını teminen yeni işletmecilerin de pazara girişine imkan tanınması ve bu işletmecilerin mevcut işletmeciler ile rekabet edebilmesi için ulusal dolaşım anlaşmaları yapmasını kolaylaştırıcı düzenlemelere yer verilmesi.

Türkiye’deki 3G Yetkilendirme Çalışmaları 3G Hizmet ve Altyapılarına İlişkin Yetkilendirme Planı Hazırlık Çalışmalarında Dikkate Alınan Hususlar Katma değerli hizmetler üreterek bu sektörde rekabet etmek isteyen işletmecilerin 3G altyapılarından faydalanmalarını teminen “Altyapı Kullanım Taleplerinin Karşılanması”na yönelik tedbirlerin alınması, Şebekelerin hızlı kurulumunu sağlamak, kaynak israfını önlemek için Tesis Paylaşımı Yükümlülüğünün Sözleşme ile Güçlendirilmesi, Altyapı Paylaşımının Teşvik Edilmesi,

Türkiye’deki 3G Yetkilendirme Çalışmaları 3G Hizmet ve Altyapılarına İlişkin Yetkilendirme Planı Hazırlık Çalışmalarında Dikkate Alınan Hususlar Telekomünikasyon sektörünün en dinamik olan ve en hızlı büyüyen mobil kısmında maalesef Ülkemizin yerli üretim ve Ar-Ge yeteneği son derece kısıtlı olması ve Ülkemizin Ar-Ge yeteneğinin artırılmasının Ülkemiz açısından hayati önem taşıması nedeniyle, Ülkemizde Bilgi ve İletişim teknolojileri alanında Ar-Ge yapılmasını sağlayacak düzenlemelere yer verilmesi. Cihazların %40’ını ilk yıl 200, 2.yıl 300, 3 yıl 500 ar-ge mühendisi çalıştıran tedarikçilerden sağlamak, %10’unu KOBİ’lerden sağlamak

Seminar in New Technologies Teşekkürler… Hazırlayan Gökhan Evren Seminar in New Technologies 15 Mayıs 2008, Ankara