TÜRKLERDE SANAT 1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Orta Asya Türk sanatının temeli ilk Türk Devletlerinde görülen atlı göçebe kültürüne dayanmaktadır. Konargöçer bir yaşam tarzını benimseyen Hunlarda ve Gök Türklerde taşınabilir sanat eserleri öne çıkarken, yerleşik hayata geçen Uygurlarda farklı eser tipleri görülmüştür.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Orta Asya’da yerleşik kültürlerle yan yana yaşayan Türkler, konargöçer yaşam tarzından dolayı, çadır’da yaşamayı tercih etmişlerdir. İlk ve Orta Çağlardan günümüze uzanan süreç içerisinde, Orta Asya’nın engin bozkırlarında yaşayan Türklerin çadırları, keçeden mamuldü. Şekli yuvarlak olup, sağlam kazıklarla yere sabitlenirler ve bazen de arabalar üzerinde kurulurlardı.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Alelade halk çadırları sekiz on kişi alacak büyüklükte idi. Asilzadeler olan beylerin ve hanların ise çeşitli şekil ve büyüklükte “Otağ” yani çadırları vardı. Türk Hükümdarlarının çadırları kubbeli olur ve kubbe eski Türk düşüncesinde gök kubbenin yeryüzündeki temsilcisi veya simgesi olarak görülürdü.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Çadırların kubbe biçimli üst kısmı “Göğü” ve dolayısıyla da “Gök Tanrı”yı temsil etmekteydi. Göçebe olarak yaşayan Türklerde gelişmiş bir Çadır Sanatından da söz edilebilir.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Asya ‘da Türklerin kullandıkları çadırlardan içerisinde özellikle kağan çadırlarının süsleme bakımından daha zengin ve daha büyük olduğu bilinmektedir. Süslemelerde genellikle kaplanla dağ keçisinin, grifonla geyiğin ya da bu tür hayvanların mücadeleleri betimlemeleri vardır.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Çadırın doğaya karşı uzun yıllar dayanmaması yüzünden günümüze çok az örnek parçalar gelebilmiştir. Kurganlardan süslü çadır ve keçe parçaları çıkmıştır.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Budist ve Maniheist mağara resimlerindeki çadır süslemelerine benzeyen süslemeler kullanılmışlardır.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Türk boylarıyla ilişkisi olan gezgin, misyoner ve elçilerin gezi notlarında; 6. yüzyıl’ da Çinli gezgin Song Yun, Akhunların hükümdar çadırlarını, 6. yüzyıl’ da Bizans elçisi Zemarkos Göktürk hükümdarı İstemi Kağanın çadırını, 7. yüzyıl’da Budha rahibi Hsuan Tsang yine Göktürk hükümdarları ve çadırlarını anlatılır.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Selçuklularda yaygın olarak görülen kümbet mezarlarda eski Türk çadırlarından etkiler taşırlar. Kümbetlerin süslenmelerinde ve biçime bakarak çadır sanatı hakkında bilgi edinebiliriz.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Türklerin yaşadıkları hayat tarzı, sanatlarına da yansımıştır. Bulunan savaşçı ve hayvan tasvirleri bunu göstermektedir. Özellikle, Gök Türkler döneminden kalan mezar taşlarında, bu tür resimlerden örnekler bulunmaktadır.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Gök Türk Kitabeleri de başlı başına sanat değeri taşımaktadır. Uygurlar, benimsedikleri dinin de tesiriyle taştan kubbeli Maniheist mabetler yapmışlardır. Hoço’da bulunan saray harabesinde duvarların yontulmamış taşlardan yapıldığı ve harçla örtüldüğü görülmüştür.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Yine Hoço’da bulunan kubbeli mezar anıtları da Uygurlara aittir. Uygurlar döneminden kalan, saray kalıntılarının duvarlarında çok güzel freskler bulunmaktadır. Uygurlar zamanından kalan minyatürler ise, Manihesit kitaplardan sayfalardır.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Minyatür: Eski yazma kitaplarda görülen, ince bir sanatla işlenmiş olan küçük renkli resimlerdir. Uygur minyatürleri daha sonraları İslam minyatürlerinin kaynağını oluşturmuştur.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Türk resim sanatının temeli Uygurlara dayanır. Onlar tapınaklarını süslemek için yaptıkları fresklerde insan yüzünü bütün incelikleriyle ifade etmişler ve portre sanatını geliştirmişlerdi.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Kitapları süslemek için kullanılan minyatür sanatı Moğollar aracılığıyla İran ve Anadolu’ya taşınarak Anadolu Türk Sanatını etkilemiştir. Çini Sanatını da ilk olarak Uygurların kullandıkları bilinmektedir.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Türkler belli dönemlerde resim ve minyatür sanatları yanında heykel ve musiki gibi sanatlarla da uğraşmıştır. Yarı göçebe olan Türklerde sanat, genellikle küçük ve kolay taşınabilir eşyalar üzerinde yoğunlaşmıştır.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Türkler; demircilik, dokumacılık, dericilik, maden ve ahşap sanatlarıyla uğraşmışlardır. Türk maden sanatının ilk örnekleri altın, gümüş, demir ve bronz gibi madenlerden elde edilmiştir. Türkler ham demirden çelik elde ederek kılıç, kalkan, mızrak, ok uçları gibi eşyalar yapmışlardır.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Türklerin bozkırda hayvanlarla olan yakın ilgileri; kemer tokaları, kılıçlar, at koşum takımları ve diğer süs eşyaları üzerine pars, kurt, kaplan, kuş, geyik, at gibi hayvanların görünüşlerini işlemelerine sebep olmuştur. Buna Türk resim sanatında “hayvan üslubu” denilmiştir.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Ahşap işçiliğine önem veren Türkler, ihtiyaçlarına göre sandalye, masa, dolap, karyola gibi ev eşyaları, göçlerde kullanılan araba ile at koşum takımlarını da yapmışlardır.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Hayvan ürünlerinin değerlendirilmesiyle ortaya çıkan dokumacılık önemli el sanatlarından birisi olmuştur. Yünün işlenmesinden elde edilen Keçe; çadır ve giysi gibi eşyaların yapımında kullanılmıştır. Dokumacılığın bir dalı olan halıcılık da ilk dönemlerden itibaren önemli bir sanat dalı olmuştur.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Eski Türklerden günümüze ulaşmış değerlerin en önemlilerinden birisi de Kurganlardır. Eski Türk mezarlarına Kurgan adı verilir. Genelde devlet yöneticisi olanlar için yapılmışlardır.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Kurganlar, tahtalarla, bazen de taşlarla çevrili mezar odalarının üstüne bir metre ile yetmiş metre arasında toprak yığılmasıyla oluşturulur. Kurganlar içerisinde en bilineni Pazırık Kurganıdır.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Pazırık Kurganı: M.Ö. 3. ve 6. yüzyıllara ait İskit sanatının özellikle halı ve küçük el sanatlarının örneklerinin bulunduğu Pazırık Kurganında ele geçirilen objeler ve eserler, Altay ın altın dağları (Yin Shan) bölgesinde UNESCO Dünya Mirası Bölgelerinden birisidir.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Bulunan eserler arasında en değerlilerinden biri olan İskit Halısının boyu 200, eni 189 cm, kalınlığı 2 mm olan bu Pazırık Halısında, her 10 santimetrekarede 36.000 düğüm bulunmaktadır. Dünyanın en eski halısı olarak nitelendirilen Pazırık halısı, Ermitaj Müzesi'nde sergilenmektedir.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Bulunan eserlerde ağırlıklı olarak geyikler, dağ keçileri, İran sanatına özgü grifonlar tasvir edilmiştir. Leningrad Ermitaj müzesinde yer alan eserler arasında, halı dışında kumaş, renkli keçe, aplike örtüler, hayvan ve bitki desenli tekstil ürünleri vardır.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Gök Türkler devrinde heykel sanatı da büyük bir gelişme göstermiştir. Ayrıca öldürülen düşmanları temsil eden Balballar da diğer heykel örnekleri arasında yer almaktadır.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Taş Baba olarak da anılan balballar, mezar taşı olarak da yapılmışlardır. Özellikle Akkoyunlu ve Karakoyunlu dönemlerine kadar yapılmaya devam etmişlerdir. Tunceli ve Muş yöresinde koç biçimli mezar taşları bulunmaktadır.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Uygurlar döneminde heykel sanatında gelişme devam etmiş, gerçek manada heykeller yapılmaya başlanılmıştır. Kalıp döküm tekniği ile At Başı heykelleri yapan Uygurlar, dini heykeller de yapmışlardır.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Türk sanatı içinde, en gelişmiş unsurlardan birisi de müziktir. Orta Asya’daki ilk Türk devletlerinde müzik önemli bir yere sahipti.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Bugün Türk musikisi, kanun ve prensipleriyle, diğer köklü dünya müzikleriyle boy ölçüşmektedir. Türk musikisinin güçlü olmasının birinci nedeni; kökünün çok eski olup, Orta Asya’ya kadar uzanmasıdır.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Türk musikisinin ilk örnekleri kopuzla çalınan dini nitelikli nağmelerdir. Kopuz, daha sonra Türklerin gittikleri her bölgeye girmiştir. Asya’da Orta Avrupa’ya kadar her yerde tanınan ve sevilen kopuz, adeta Türk kültürünün damgasını oluşturmuştur. Hunlarda halk türkülerinin, Göktürk ve Uygurlarda grup musikisini oluşturduğu, tarihi kayıtlarda mevcuttur.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Türkler, nefesli, telli ve vurmalı müzik aletlerini kullanmışlardır. Müzik, aynı zamanda Türklerde hükümdarın egemenlik sembolü sayılmıştır.

1- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT Bir musiki kuruluşu sayılan Türk mehter takımının tarihi başlangıç noktası Orta Asya’dır. Yine, vurmalı çalgıların da kökeninin Orta Asya olduğu anlaşılmıştır.