TIBBIN GELİŞİM AŞAMALARI Dr. Ferit Koçoğlu

Tarih Öncesi Gelişmeler Ateşin yemek pişirmede kullanımının öğrenilmesi Hayvanların ehlileştirilmesi (et, süt gereksinimlerinin giderilmesi) Tarımın gelişmesi (tohumluk, un, ekmek) Avcılıktan yerleşik yaşama geçiş (yeni ekosistem-yeni sorunlar)

HASTALIKLARIN NEDENLERİ İlk insanlar nedenlerini bilemedikleri herşeyi doğa üstü güçlere bağlıyorlardı. Hastalıklardan korunmak için de büyü, muska ve adaklara başvuruyorlardı. Bazı otların bazı rahatsızlıklara iyi geldiğinin farkedilmesi ilk hekimlik uygulamalarının başlangıcı sayılabilir. Miasma teorisi, germ teorisi(J.Henle,Pasteur) Sezgi ile sağlığın korunmasına yönelik önlemler alınması (Sümerler, Tevrat,Roma, Kur’an)

Hipokrat’ın Tıp Tarihindeki Önemi (M.Ö. 460 – 370) Hastalıkların, tanrıların gazabıyla ya da kötü ruhların etkileriyle olduğuna inanılan bir zamanda Hipokrat, her hastalığın bedensel, çevresel yada kötü beslenmeye bağlı bir nedeni olduğunu belirterek, hastalıkların bedende kan, balgam, safra ve kara safra(sevda) arasındaki dengenin bozulmasıyla açıklamaya çalışmıştır.

SAĞLIK-HASTALIK Hekimlere göre hastalık, hücre ve dokularda oluşan anormalliklerin ortaya çıkardığı durum Kişilere göre hastalık, işlerine engel olacak düzeydeki rahatsızlıklar DSÖ(WHO=World Health Organization) Sağlık yalnızca hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedence, ruhca ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir.

SAĞLIK VE HASTALIK DÜZEYLERİ Hastalıklar belli-belirsiz (asemptomatik) geçirilen hafif düzeylerden, çok ıstıraplı ağır tablolara kadar geniş bir çeşitlilik gösterir. Hastalığın algılanış biçimi de toplumdan topluma ve zaman içinde değişiklikler gösterir. Sağlıklı olmanın da düzeyleri vardır. İş verimliliği, kendini mutlu hissetme sağlık düzeyinin bir boyutu olabilir. Sağlık geliştirilebilir.(Health promotion)

DİNLERİN SAĞLIKLA İLGİLİ ÖNERİLERİ TEVRAT : vücut temizliği, lepralıların tecriti, hastalıklardan sonra evlerin dezenfeksiyonu, kamp sanitasyonu, çöp ve pisliklerin imha edilmesi, su ve gıdaların korunması, ana sağlığıyla ilgili hükümler,ölü hayvanların yenmemesi İNCİL : lepralıların tecridi KUR’AN : içkinin yasaklanması, temizlik,tecrit, aile hayatının korunması

KARANTİNA- TECRİT Karantina ; bulaşıcı bir hastalığı olan kimseyle temas edenlerin, o hastalığın en uzun kuluçka süresi kadar belirli bir yerde tutulmaları Tecrit ; bulaşıcı bir hastalığı olanların, bulaşıcılıkları bitinceye kadar sağlam kimselerden uzak tutulması (kolera, veba, ruam hastanede tecrit)

Paracelsus (1493-1541) İsveçli simyacı Guvatr-Kretenism ilişkisini gözlemlemiş Bazı tozların akciğer hastalıklarına yol açtığını ileri sürmüş Ruh hastalıklarının cin işi olmadığını söylemiş Zn ve Hg bileşiklerini hastalıkların tedavisinde denemiş (bir bakıma farmakolojinin temellerini atmış)

BİLİMSEL HEKİMLİĞİN GELİŞİMİ Mezopotamya – Mısır – Anadolu – Yunan- İslam (Razi, İbni Sina) – Rönesans ….. Hipokrat sıtmayı, Galen tüberkülozu, Razi çiçek ve kızamığı tanımlamış Vesalius-Anatomi (1500); Malphigi-Histoloji (1600) ;Morgagni-Patoloji (1700) ; C.Bernard-Fizyoloji (1800) ; Virchov-Hücre patolojisi (1800) ; Pasteur- Bakteriyoloji (1800) ; P.Ehrlich- Biyokimya (1900) Tıp ve Cerrahinin birleşmesi (Fransa 1724)

TEKNOLOJİK GELİŞMELER J. Currie termometre (1789) Leuvenhook mikroskop (1700) Lynd enjektör (1845) W.C.Roentgen röntgen (1895)

Antoni van Leewenhoek (1632-1723) (manifaturacı-mercek yontucu) Mercekle çamurlu suları,suyu,meniyi, vaginal sıvıyı,dışkıyı,böcekleri, bitkileri incelemiş. Gördüklerini resmetmiş, 165 tane mektupla İngiliz Kraliyet Derneğine bildirmiş. Gördüğü minik şeylerin hastalık nedeni olabileceğini söylemiş

John Graunt (1620-1674) İngiltere Kilisenin tuttuğu ölüm kayıtlarını incelemiş (bu tarihte kiliselerin 100 yıllık kayıtları varmış) Ölüm kayıtlarında kadın – erkek ve kentsel-kırsal kıyaslaması yapmış Veba salgınlarının başlangıç ve sonlanış süreçlerini incelemiş

Bernardino Ramazzani (1633-1714) (hekim) “İşçilerin Sağlıkları Üzerine” isimli bir kitap yazmış Meslek olarak yapılan işlerin hastalıklara yol açabileceğine işaret etmiş

James Lind (1716-1794) (bahriyeli cerrah) Denizaşırı uzun yolculuklar sırasında ortaya çıkan Skorbüt hastalığının sebze ve meyve yenmemesiyle ilgili olabileceğini düşünmüş. Portakal ve limon yedirdiği hastaların iyileştiğini gözlemiş. Dengeli beslenmenin sağlık açısından önemini göstermiş.

John Peter Frank (1745-1821) (tıp profesörü) “Toplum Sağlığını Geliştirme Yolları” isimli bir kitap yazmış. Kitabında temizliğin önemine işaret ediyor, hanların, pansiyonların ve fahişelerin düzenli olarak kontrol edilmelerini öneriyor.

Edward Jenner (1749-1823) (köy hekimi) Çiçek hastalığı geçirmekte olan ineklerin lezyonlarından hazırladığı sıvıyı (variyolasyon) 24 çocuğun kollarına sürerek , çocukların Çiçek salgını sırasında hastalanmadıklarını göstermiş.” Hastalıkların “aşı” ile önlenebileceğini göstermiş Bundan sonra aşılama programları başlamış. Çiçek hastalığı aşı ile eradike edilmiştir.(1980) Son vaka Somali’de 1977 yılında görülmüştür.

John Snow (1813-1858) (hekim) Kolera mikrobunun bilinmediği bir zamanda, bu hastalığın kirli sularda bulunan bir şey tarafından meydana getirildiğini iddia etti ve gösterdi. Londra’da 1854 yılında patlak veren kolera salgınını epidemiyolojik yöntemlerle inceledi.(Harita üzerinde su şebekeleri ve ölüm vakalarının dağılımını göstererek) Hastalıkların tanımlanması ve kontrolunda epidemiyolojik yöntemlerin kullanılmasına öncülük etti.

Ignaz Semmelweiss (1818-1865) (hekim) Viyana’da çalıştığı hastanede çok görülen puerperal sepsis vakalarının ebe ve doktorların ellerindeki mikroplar nedeniyle oluştuğuna inanıyordu. Personelin ellerini kireçli suyla yıkatarak bu vakaların azaldığını gösterdi. Hastalıkların meydana gelişinde ve önlenmesinde dezenfeksiyonun önemini gösterdi.

Louis Pasteur (1822-1895) (kimyager-bakteriyolog) Mikropların ısıyla öldürülebileceğini gösterdi. (Pastörizasyon) Şarbon ve Kuduz aşılarını geliştirdi (o sırada henüz kuduz virüsü bilinmiyordu)

Gregor Mendel (1822-1884) (papaz) Farklı bezelyelerin çiçek tozlarını birbirleriyle karıştırarak, bezelyelerin özelliklerinin belirli oranlarda ortaya çıktığını ve melez türlerin ortaya çıktığını gösterdi. Genetik biliminin kurucusu sayılmaktadır.

Sosyal Faktörlerin Öneminin Farkedilmesi Mikropların hastalıklara yol açtığının anlaşılmasından sonra, bunlara bazı çevresel faktörlerin de eşlik ettiği farkedildi. Bu hastalıklar daha çok yoksul, cahil, kötü beslenen, kalabalık ortamlarda ve fiziki çevrenin kötü olduğu yerlerde yaşayan kimselerde görülüyordu !!!

Rudolph Virchov (1821-1902) (patolog) 1848 yılında bir Tifüs salgınını inceledikten sonra, salgının oluşumunda biyolojik ve fiziksel etmenler kadar sosyal, ekonomik ve politik etmenlerin de rolü olduğunu bildirdi. “Tüm bireylerin sağlığını korumak ve güvenceye almak bir kamu görevidir. Hükümet politikalarında halkın sağlığına yönelik değişiklikler yapılmalıdır”.

BİLİMSEL YÖNTEMLERİN KULLANILIŞI John Snow ; Londra Kolera salgınının incelenmesi (1854) Koch Postulatları ; bir organizmayı bir hastalığın etkeni olarak kabul edebilmek için : (a) o mikroorganizma o hastalığa yakalanan herkesten izole edilmelidir (b) başka hastalıklarda o etken izole edilememeli (c) o organizma hayvanlara zerkedildiğinde hayvanlarda da aynı hastalığa yol açmalıdır Bilimsel yöntemin aşamaları : gözlem-hipotez-gerçekleme-genelleme

TEDAVİDE GELİŞME AŞAMALARI Semptomatik tedavi dönemi Anatomo-patolojik tedavi dönemi (hasta yok, hastalık var) Psiko-somatik tedavi dönemi ( hastalık yok, hasta var) Hastayı çevresiyle birlikte ele alan bütüncül yaklaşım dönemi

HEKİMLİK ANLAYIŞLARINDA VE AMAÇLARINDA GELİŞMELER Sosyal hekimlik (Dr.J.Rene Guerin-1848) “ Sosyal hekimliğin konusu, hiçbir doktrin ve ideolojiye bağlı olmadan, hekimlik ile toplum arasındaki ilişkilerin incelenmesi ve hekimlik hizmetinin toplum yararına geliştirilmesidir. S. Neumann : Genellikle hekimlik biyolojik bilimlerden sayılır. Gerçekte o sosyal bir bilimdir, çünkü amacı toplumsaldır. Hekimliğin temel amacı kişilerin çevrelerine uyumlarını sürdürmektir.

R. Virchow – Hekimlikte Reform (1848) Herkesin çalışma hakkı vardır. Herkesin sağlığının korunması toplumun görevidir. Hükümet halkın sağlığıyla yakından ilgilenmelidir. Sağlığı geliştirme sadece hekimlik hizmeti ile sağlanamaz, sosyal tedbirler de almak gerekir.

SOSYAL HEKİMLİĞİN KURALLARI A.Grotjahn (1869-1931) En önemli hastalıklar, bir toplumda en çok öldüren, en sık görülen ve en çok sakat bırakan hastalıklardır. Bir kişinin veya toplumun sağlık düzeyini belirleyen etkenler sosyal ve ekonomik etkenlerdir. Bir kimsenin hasta oluşu sadece o kişinin sorunu değildir. Kişinin hastalığı ailesinden başlayarak bütün toplumun sorunudur.

HENRY SIGERIST Hekimlerin ilk görevi okulda ve toplumda halkı eğiterek sağlığı geliştirmektir. Toplum hekimlerden sağlığı koruyucu yöntemler ve örgütler geliştirmelerini istemelidir. Hastaları tedavi, hekimlerin sağlığı korumada başarısızlığa uğradıkları zaman yapacakları iştir. İşgücünü kaybedenlerin güçlerini kazandırmak ve çevreye uyumunu sağlamak hekimin görevidir.

İNSAN HAKLARI BİLDİRGESİ VE DSÖ ANAYASASI Irk, din, politik inanç, ekonomik ve sosyal durum farkı gözetmeksizin herkesin erişilebilecek en yüksek sağlık düzeyine ulaşması temel haklarından biridir.

1961 VE 1982 ANAYASALARINDA SAĞLIK HAKKI 1961 (Madde 49) : Devlet herkesin beden ve ruh sağlığı içinde yaşayabilmesini ve tıbbi bakım görmesini sağlamakla ödevlidir . …. . 1982 (Madde 56) : Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir. ….

TOPLUMSAL HEKİMLİK ANLAYIŞI (1) Hasta, fizik, biyolojik ve sosyal çevresiyle bir bütündür, çevresinden soyutlanamaz. Sağlık hizmetleri yalnızca doktora gelenlere değil, tüm topluma verilmelidir. İnsanlara sağlıklıyken de hizmet verilmelidir. Koruyucu hizmetlere öncelik verilmelidir. Kaynaklar en çok öldüren, en çok sakat bırakan ve en çok görülen hastalıklara ve koruyucu hizmetlere tahsis edilmelidir.

TOPLUMSAL HEKİMLİK ANLAYIŞI (2) Hastalıkların oluşmasında sosyal nedenler biyolojik nedenler kadar önemlidir. Gereken hallerde bazı hekimlik görevleri hekim olmayan personele yaptırılabilir. Sağlık hizmetleri multi-sektöreldir ve bir ekip hizmetidir. Sağlık hizmetlerini toplumsal kalkınma planlarının bir parçası olarak organize etmek gerekir.