DEĞERLENDİRME SÜRECİNDE DANIŞMAN EDİTÖRLÜK (HAKEMLİK) Prof. Dr. Yüksel BEK Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik ve Tıp Bilişimi Anabilim Dalı

Hakemlik Sistemi Hakemlik sistemi makalelerde kaliteyi sağlamak, seçici olmak, etik konularda özenli davranmak, derginin bilimsel güvenirliliğini artırmak için gerekli görülen bir sistemdir. Dergilerin kendilerini kanıtlamaları uzun süreç almaktadır. Özensiz, kontrolden geçmeyen makalelerin yayınlanması bu süreci uzatabilir. Ancak bu sistemden geçen makalelerin tamamen kusursuz olacağını kabullenmemek gerekmektedir.

Hakemlik gereklimidir ? Bilimsel makalelerin, yayınlanma sürecinde öncelikle editör ve hakemlerin süzgecinden geçmeleri temel kuraldır. Hakemlik veya danışman editörlük sistemi her derginin kendi stratejik yaklaşımında yer alan bilimsel yansızlığın ve kalitenin sağlanmasında gerekli olan bir kurumdur. Gerek dergi editörlüğü, gerekse danışmanlık özveri ve emek gerektiren uğraşılardır.

Editörün dışında değerlendirme yapan kişiler değişik isimlerle adlandırılır. Bunlar: Eleştirmen (reviewer), Hakem (referee), Değerlendirici (assessor), Danışman (advisor) gibi. Bu kişiler öneride bulunur, editör karar verir.

Hakemlik karşıtı görüşlerde mevcuttur. Ancak hakemlik veya danışmanlık sisteminin karşıtı görüşlerde mevcuttur. İleri sürülen gerekçeleri: Hakemlik sisteminin gecikmelere neden olduğu, Hakemlikte gerekli özen gösterilmediği ve vasat bir editörün aynı işleri yapabileceği, Editör sonunda kendi inisiyatifini kullanmakta, dolayısıyla hakemliğe gerek olmayacağı ileri sürülmektedir. Ancak bu gerekçelerin tamamına yakınının organizasyon hataları olduğu açıktır.

Editör ve Hakem İlişkisi Bilimsel makale değerlendirme aşamasındaki karar verilmesi gereken konulara bakıldığında danışman, editör ilişkisi açıkça görülmektedir. Makale Yayın Süreci: (Editör—Hakem Birlikteliği) Hakemlerin seçilmesi Hakem raporlarının toplanması Bir başka hakem görüşüne gereksinim olup olmadığına karar verilmesi Makale revizyonlarının kabulü Hakemden veya başka bir danışmandan tekrar yeni bir değerlendirmenin istenmesi

Makalenin kabul veya reddi konusunda hakem raporlarına göre son kararın verilmesi Hakemlerin yaptığı değerlendirmelerin kalitelerine göre sınıflandırılması Dergi kalitesinin (atıf alan makaleler vb konuların) ve okuyucu kitlesinin izlemesi Editör ve hakemin süreçteki değişik aşamalardaki birlikteliğini göstermektedir. Dergi editörlerinin, dergide hakemlik stratejisinin belirlenmesi ve süreçte hakeme yer verilmesi hususundaki işlevi büyüktür. .

Makale Yayın Süreci ve Hakemin Yeri

Editörün Sorumlulukları

İyi Bir Hakem Kimdir? Hakemler, bilimsel literatürün oluşumunda özveri ile yoğun emek harcayan çok önemli katkılar sağlayan bilim insanlarıdır. İyi bir hakem kendine ait bilimsel çalışmaları olan, güncel bilgilerle donanmış, organizasyon kabiliyeti yüksek, zamanını iyi kullanabilen, verdiği kararları uygun dille gündeme getiren, eleştirileri kadar önerileri de güçlü olan kişilerdir. Her gelen makaleyi ret eden, eleştiri getirmeden kabul eden hakem muteber bir hakem değildir.

Hakemlik sistemi dergi stratejisimidir? Hakemlik sistemi ile ilgili her derginin kendine özgü stratejisinin olması gerekmektedir. Editör dergi stratejisine uygun olmayan makaleleri bekletmeden geri göndermelidir. Editörün makaleyle ilgili “yayınlanabilir /yayınlanamaz” kararı vermesinde hakemin değerlendirmesi oldukça etkilidir. Geliştirilen dergi hakemlik stratejileri doğrultusunda gerçekleştirilecek uygulamalar ve düzenlemeler ile dergilerin kalitesinin ve okunulurluğunun artırılması önemlidir.

Hakemlik Sistemiyle ilgili Tartışma Konuları Tüm dergilerde hakem (danışman) kullanmak gerekli midir? Davetle istenen derlemelerde hakemlik sistemi kullanılmalı mıdır? Hakemlerin akademik unvanları önemli midir? Hakem adları dergide topluca yayınlanmalı mıdır? Hakemlere hizmetleri nedeniyle takdir ve teşekkür yazıları yazılmalı mıdır?

Değerlendirmeler serbest şekilde mi yapılmalı, yoksa standart değerlendirme formları geliştirilmeli midir? Makale üzerinde yazar adı/kurumu açık görülmeli midir? Kabul/ret/ düzeltme belirten raporlarda hakem adı açık olmalı mıdır? Tam açık hakemlik sistemi, değerlendirme sürecini ve kaliteyi nasıl etkiler?

Hakemlerin, derginin hedef kitlesini bilmesi sürece katkı sağlar mı? Elektronik ortamda yapılan hakemlik sorunları farklı mıdır? Editörün hakemden beklentilerini, Hakemin bilmesi yarar sağlar mı? Hakem raporlarına dair kalite istatistikleri dergi tarafından tutulmalı mıdır? Hakeme ödeme yapılması etik midir?

Hakemlikle İlgili Diğer Bazı Sorular ? Dergi editörü, bir kişiye mail veya telefonla dergi için hakemlik önerdiğinde bu ek işi hakem niçin kabul etmektedir? Hakemlik işlerini layıkıyla yapabilmek için bu kişinin yeterli zamanı var mıdır? Hakem konusal değerlendirme formları yanında yöntemsel değerlendirme formlarının gerekliliğine inanıyor mu?

Dar çevrede yayınlanan dergilerde yayıncı, editör, hakem, okuyucu kitlelerindeki yakınlık bu dergilerdeki makalelerde yanlılığın daha çok olmasına sebep oluyor mu? Hakemler editörlerden beklentilerini dile getirmekte açık davranıyorlar mı? Hakemler değerlendirdikleri makalelerin akıbetlerini biliyor mu? Tüm bunların, hakemlik süreci üzerindeki etkileri tartışılması gereken, ulusal boyutlarda araştırma yapılması gereken önemli konulardır.

İSTATİSTİK HAKEMLİK KONU HAKEMLİĞİ İLE İSTATİSTİK HAKEMLİK FARKLIMIDIR? HER MAKALE DEĞERLENDİRMESİ İSTATİSTİK HAKEMDEN GEÇMELİ MİDİR?

İstatistik Hakemlik Hakemlik sistemi içerisinde istatistik hakemlik veya danışman editörlük kurumunun üzerinde pek durulmamaktadır. Uğraş alanım itibariyle özellikle bu konuya vurgu yapmanın uygun olacağını düşünmekteyim. Makalelerdeki eksiklik ve hatalar nedeniyle dergilerinin itibar kaybetmemesi için konu hakemleri yanında istatistik hakemlerin değerlendirme sürecinde yer almasını her geçen yıl artan sayıda talep edilir hale gelmiştir. Özellikle impakt faktörü yüksek tıp dergilerinde istatistik hakem kullanımı zorunlu hale gelmektedir.

Dergiler yayınladıkları makalelerdeki görülen yöntemsel hatalar veya eksikler nedeniyle kalite kaybına uğramaktadır. Dolayısıyla bu konuya dergiler önem vermelidir. Son yıllarda özellikle tıbbi konularda yayın yapan ulusal dergiler, uluslararası tıbbi konulardaki dergilerin bu konudaki stratejilerine paralel olarak “istatistik hakem” kullanma yolunda ön saflarda yer almaktadır. Ulusal yayınların çok büyük bir çoğunluğu dergi dışı hakem kullanmaktadır. Hakem kaynakları da kısıtlı olunca, mevcut hakemlerde daha büyük ve prestijli dergileri tercih etmektedirler. Diğer dergiler hakem bulma güçlüğü yaşamaktadır.

İstatistik Hakemlik Niçin Gereklidir? Bu ihtiyacın neden kaynaklandığı irdelendiğinde: Araştırma makalelerinde kullanılan istatistik yöntemlerin yoğunluğu, Araştırıcılardaki istatistik bilgi altyapısı eksikliği, Konu hakemlerinin istatistik konulara tam hakim olmaması, Yayınlanan makalelerde yapılan istatistik hataların çokluğu bu konularda alınması gereken önlemler üzerinde durmayı gerekli kılmaktadır. .

Dergilerin İstatistik Hakem Kullanma Farklılığı Var mı? Bazı dergiler konu hakemlerince kabul kararını verdikten sonra makaleyi istatistik hakemlere göndermektedir(%3). Bazıları sadece editörün kararına göre sadece gerekli görülürse istatistik hakeme makaleyi göndermektedir (%52). Makaleyi nadiren istatistik hakeme gönderen dergiler vardır(%3). İstatistik hakeme makaleyi göndermekle ilgili herhangi bir stratejisi olmayan dergilerde vardır(%4) (Goodman, 1998).

İstatistik Bilimi Makale Oluşum Sürecinin Neresindedir ? Araştırma kurulmadan önce daha hipotezinin oluşturulması aşamasından başlayarak, araştırma raporu veya makalenin nihai durumunu almasına kadarki her aşamada istatistik yöntem bilimi sürecin içinde yer almaktadır. Çalışma popülasyonun tanımlanması Örnekleme yönteminin belirlenmesi Analiz yöntemlerin seçimi Seçilen yöntemlerin doğru kullanılması, Sonuçların doğru yorumlanması ve yazılması

Hakemler Arası Değerlendirme Farklılığın Kaynağı Nedir? Yapılan araştırmalarda hakemler arası farklılığın olması hakemlik işleminin belirli derecede subjektif temelli olduğunu göstermektedir (Jefferson, 2002). Kullanılabilecek deney tasarım ve analiz yolunun birden fazla olması, değerlendirmede farklılaşmanın olmasına neden olmaktadır. Bu tercih farklılığı hakemlerin istatistik bilgi altyapısı ile ilgili husustur. İstatistik hakem makaledeki yorumların genelleştirilmesine, makalenin kurgusu ve yöntemine çok daha fazla yoğunlaşmaktadır.

İstatistik Analiz Danışmanlığı ile İstatistik Hakemlik Farklı mıdır? Makalenin yazıldıktan sonraki değerlendirmesi ile yazılmadan önce istatistik danışman tarafından analiz edilmesi ve incelenmesi arasında oldukça fark vardır. Öncesinde yapılan istatistik danışmanlıkta yapılandırılmamış bir müdahale söz konusudur. Makale yazıldıktan sonra istatistik hakem olarak yapılan değerlendirmede ise yapılandırılmış bir değerlendirme söz konusudur.

Yapılandırılmamış değerlendirmelerde önceden belirlenmiş sorulara yanıt aranmaz. Sadece araştırıcının ifade ettiği kadarıyla ortaya konan sorular yanıtlanmaya çalışılmaktadır. Hâlbuki yapılandırılmış bir değerlendirmede makalenin tamamı ortaya konmuş olduğundan, araştırma bütün boyutları ile daha net görülmekte ve istatistik değerlendirmeler sistematik bir yol içerisinde yapılmaktadır.

İstatistik analiz danışmanından geçmiş bir makalelerin yazımı sonrasındaki değerlendirmelerde de bazı yöntemsel eksiklerinin olmasının en önemli sebeplerinden biri bu farlılıktan kaynaklanmaktadır. Her geçen gün geliştirilen yeni yöntemler kullanıma sunulmakta ve buna paralel olarak da makalelerde kullanılan istatistik yöntemlerdeki çeşitlilik de artmaktadır.

İstatistik Yöntem Çokluğu Yöntem çeşitliliğinin fazlalığı, bunların uluslar arası dergilerde kullanma gereksinimi, ulusal dergilerde de makalelerin yeni yöntemlerle değerlendirilmesini ve dolayısıyla makalelerin istatistik hakemden geçmesini zorunlu hale getirmektedir Bu sistemin benimsenmesi ile makalelerin istatistik hakemden geçmesi dergi kalitesinin yükselmesine, bilimsel gelişmesinin hızlanmasına önemli katkı sağlayacaktır.

Araştırmalarda Kullanılan İstatistik Yöntemlerin Yoğunluk ve Çeşitliliği Varyans analizi ve deney planlama Analiz sonu çoklu karşılaştırmalar ve kontrastlar Basit regresyon ve korelasyon İleri Regresyon ve Modelleme Lojistik regresyon Çapraz tablolar ve loglinear analizler Çok değişkenli istatistik Popülasyon tahminleri Spatial (Mekansal) analiz .

Bootstrappin. Jakknifing. Simulation. Çapraz-geçerlilik analizi Bootstrappin. Jakknifing. Simulation. Çapraz-geçerlilik analizi. Gibb örneklemesi Stokastik süreç analizleri Shannon indeksi. Shannon-weaver. Shannon wiener ve simpson (benzemezlik ölçüsü). Phylogenetic analiz. Parsimony analizi. Consesus ağacı. AMOVA (analysis of molecular variance linkage analysis). Genotype analizi. Sister-taxon karşılaştırması ve benzeri diğer özel yöntemler

Bu kadar çeşitli ve yoğun kullanılan İstatistik yöntemlerin doğru seçilip seçilmediği, Seçildikten sonra doğru kullanılıp kullanılmadığı, Kullanıldıktan sonra çıktıların doğru yorumlanıp yorumlanmadığı, Söz konusu bilgi altyapısına sahip istatistik hakemlerin değerlendirmesi gereken hususlardır. Ancak istatistik hakemlerin bilgi alt yapıları da farklılık gösterebilir, bu hususta dikkatle izlenmelidir. Si gereken hususlardır.

Değerlendirmede Sistematik Bir Yolun İzlenmesi Hakemlik sürecini ve hakemin kararını etkileyen akademik, bilimsel, çalışma yaşamı ile ilgili, kişisel, sosyal ve kültürel etmenler gibi birçok faktör vardır. Bunların her biri değerlendirmede sübjektifliği artıran hususlardır. Sistematik bir yol izleyebilmek ve her değerlendiricinin aynı uygulama yapmasını temin için sistematik değerlendirme amaçlı özel listelerin oluşturulması gerekmektedir. Sistematik yol izlemenin önemini gösteren bir çok araştırma yapılmıştır.

Farklı çalışma tasarımlarına göre değişik standart istatistik kontrol listeleri geliştirilmiştir. Tıbbi araştırmalar için geliştirilen kontrol listelerinden bazıları: CONSORT, PRISMA, QUOROM, STROBE, ve START gibi kontrol listeleridir. Ulusal dergilerimizin değerlendirmede kullandıkları hakemlerinin, özellikle istatistik hakemlerin standart yaklaşımlarda bulunmasını sağlayacak hazırlanmış listeleri mevcut değildir.

Fen, Mühendislik, Sosyal Bilimler alanında yayınlanan dergilerde daha ziyade konu hakemleri kullanılmaktadır. İstatistik hakem kullanımı nadirdir. Ancak dergi konusu ile ilgili çok özel istatistik değerlendirme yönteminin açıklandığı, tartışıldığı bir makale dergiye geldiğinde istatistik hakem değerlendirme sürecine dahil edilmektedir. Bunun dışında konu hakemlerinin değerlendirilmesi editörler tarafından yeterli görülmektedir. Bu nedenle de yöntemsel değerlendirme hatalarının görülme şansı bu dergilerde daha yüksektir. Bu konularda da ulusal boyutta özel araştırmaların yapılmasında yarar vardır.

İstatistik Hakemlikle İlgili Sorunlar Nelerdir? Yükseltme kriterleri içinde yer alan yabancı yayın kriteri yerel dergilerin aleyhine işleyen bir durum yaratmakta ve ulusal dergileri yurtdışında yayın için kabul görmeyen makalelerin daha ziyade yöneldiği ve dolayısıyla orijinal araştırmaya dayanan makale bulma zorluğu çeken dergiler haline getirmiştir. Bu nedenle ulusal dergiler yayın koşullarını eksiklere hoşgörüsü yüksek duruma getirmiş ve bu hoşgörüde ilk aşamada zaten hakem bulmakta zorluk çeken dergileri istatistik hakem eleştirilerini almamak şeklinde bir yönelime sevk etmiştir.

İstatistik hakem havuzundaki kısıtlı sayıdaki hakemlerin tüm hakem talep eden dergilerde hakemlik yapabilmesi, kendilerine gönderilecek makale sayısı dikkate alındığında mümkün olamamaktadır. Diğer bir husus istatistik hakemlerin konu hakemlerinden farklı yapıda olmasıdır. İstatistik hakemlerden birbirinden çok farklı bilim dalları ve farklı konularda yazılmış makalelerin değerlendirilmesinin istenmesidir. Bu husus da istatistik hakemin işini zorlaştırmakta, bu iş için ayıracağı zamanı artırmaktadır.

İstatistik hakemlerin eleştirilerine bakarak editörlerin doğrudan analiz yöntemindeki hatalara dayanarak makaleyi ret etme yönünde karar vermeyeceğini düşünen bazı araştırıcılar makaleyi dergiye gönderip gelen eleştirileri aldıktan sonra danışman olarak kullanacağı istatistikçiye bu eleştirileri dikkate alan bir değerlendirme yapmasını isteme yolunu seçmektedirler. Bu yaklaşımda makale istatistik hakeme gönderildiğinde ilk aşamada yapılan yanlış ve eksikliklerdeki çokluk nedeniyle istatistik hakemin işini daha da zorlaştırmaktadır.

Bu konuda Editör tutumu nasıldır? Editörlerin hakem kararlarını tam olarak uygulamadığı vurgulanmıştır (Gardner, 1983). Makalenin İstatistik Değerlendirmesi Sonucu Sonuçta –Yayın kararı Toplam Hayır Evet Kabul edilemez raporu verilen 15 3 18 Kabul edilebilir, ancak; Büyük düzeltme istemi 14 32 Makul bir düzeltme istemi 13 11 24 Küçük bir düzeltme istemi 8 21 Düzeltme olmadan 5

İstatistik hakem makaleyi okurken önce makalenin konusunu anlamaya, amacını çıkarmaya, bu amaca uygun deneme desenini belirlemeye ve uygunluğunu saptamaya çalışmaktadır. Ölçülen özellikleri, kullanılacak istatistik yöntemleri doğrudan etkileyen özelliklerin ölçme ölçeklerini saptamaya çalışmaktadırlar. Örneğin sürekli ölçekte ölçülen bir özellik gruplandırılarak değerlendirildi ise bunun niçin yapıldığını belirlemeye uğraşmaktadır.

Yani ciddi olarak yapılan bir istatistik hakemlik değerlendirmesi, konu hakeminin harcadığı değerlendirme süresinden daha fazla bir zaman almaktadır.

İstatistik Analizlerde Yapılan Hatalar Lang (2004) yaptığı çalışmada yapılan hataları 20 grupta toplamıştır. Sürekli verilerin kategorik verilere dönüştürülerek analiz edilmesi Eşli gözlemlerin ortalamalarının eşler arası farklılığın belirtilmeden verilmesi Test İstatistikler verilmeden, sadece p değerinin verilmesi Sayıların gereğinden fazla hassasiyetle verilmesi

Tanımlayıcı istatistiklerin yanlış kullanılması (örn: ortalamanın kullanılmaması gereken yerde ortalamanın kullanılması vb) Metin içindeki, tablodaki ve grafiklerdeki verilen istatistiklerin uyumlu olmaması Değişim ölçüsü olarak ortalama yanında SEM (ortalamanın standart hatası), SS (standart sapma) veya %95 lik güven sınırını yanlış kullanılması İstatistik testler için gerekli olan varsayımlar karşılanmadan bu testlerin analiz için kullanılması

İlişkinin doğrusal olup olmadığı kontrol edilmeden doğrusal regresyon ve korelasyon analizinin kullanılması Çoklu karşılaştırma testlerinde düzeltme gereksiniminin kontrol edilmemesi veya ne şekilde bir düzeltme yapıldığının açıklanmaması Grafik veya şemaların verdiği görsel mesajlar ile verinin sağladığı mesajların uyumsuz görünmesi

Tüm deneklerin veya verinin analizde kullanılmaması, aşırı değerlerin beklenen sonucu desteklemesi durumunda analizde bırakılması, aksi halde atılması Şansa bağlı dağıtımların yapıldığı denemelerde temel değişkenler (benzerlik sağlanan değişkenler, cinsiyet, yaş vb) için testlerin gereksiz olduğu halde yapılması Şekil ve tabloların okuyucuya yardımcı olmasını sağlamak yerine sadece verileri depolamak amaçlı kullanılması

Tanı testlerinin sonuçları ( Duyarlılık ve özgüllük vb) verilirken hesaplamada kullanılan testlerin özelliklerinin açıklanmaması Sonuçların yorumlanması ve rapor edilmesi esnasında gözlemlerin birimlerinin karıştırılması veya göz ardı edilmesi Test sonucunda bulunan istatistiki olarak önemsiz bulunan karşılaştırmaların hiçbirinin anlamı olmadığı düşüncesi ile verilmemesi

Yarar ve etki denemelerinin karıştırılması Yarar ve etki denemelerinin karıştırılması. Tıbbi araştırmalarda yarar (efficacy) denemeleri kontrollü ortamlarda yapılan denemelerdir. Halbuki etki (effectiveness) çalışmaları normal şartlar altında yapılır. Bu çalışmalar birçok kontrol edilemeyen faktörün etkisi altındadır. Burada müdahale hastanın kontrolü altındadır. Sonuçların klinikte kullanılan birimler cinsinden verilmemesi Klinik önemlilik ile istatistik önemlilik halinin karıştırılması. İstatistikte Büyük gruplardaki istatistik önemliliğin klinik olarak fazla bir anlam taşımadığının hatırlanması gerekir.

Öneriler Hakemlerin performanslarını izlemek ve yüksek kalitede kalmalarını sağlamak için tedbirler alınmalıdır. Bunun için dergiye özel standart hakem kontrol listeleri geliştirmelidir. İstatistik eleştirilerin makalenin reddine /kabulüne ne kadar katkıda bulunduğu ortaya konmalı. Yazardan basıma bir yazının yolculuğu hakem tarafından bilinmelidir. Editörlerin kendi değerlendirmelerini yaparken tüm hakemlerin eleştirilerine (konu hakemleri ve istatistik hakemler) hangi ağırlıkla yaklaştıkları da bilinmelidir.

Yani yayınlanan ve yayınlanmamış olan makalelerden farklı beş grubun nihai durumu bilinmelidir: İstatistik probleme sahip ve hakem tarafından düzeltilemez addedilen makaleler, Majör düzeltme istenenler, Makul düzeltme istenenler, Minör düzeltme istenenler, Hiçbir öneri yapılmamış makaleler şeklinde sınıflandırılan

Makalelerle ilgili stratejisinin hakemler tarafından bilinmesi, hakemin değerlendirme yaklaşımı açısından önemlidir. Tüm makaleler için gönderilen istatistik raporları tekrar tekrar gözden geçirerek yapılan hataları, eksikleri, düzeltme istemlerini araştırıcı ve hakemlerin yararlanılabileceği raporlar haline getirmeleri ve ilgililere duyurmaları önemlidir.

İmpakt faktörü yüksek dergilerde yapılmış olan hataların tekrarlanma dereceleri oldukça yüksek olmaktadır. Çünkü araştırıcılar kendi istatistik değerlendirmelerinde bu tip makalelerde izlenen yolu sorgulamadan tercih etme yolunu seçmektedirler. Bu konuyu dikkate almak gereklidir Hakem havuzu genişletilmelidir. Hakem havuzu genişletildikçe ve çeşitlendirildikçe eleştiri ve önerilerde çeşitlenecektir. Ulusal dergiciliğin geliştirilmesi için hakemliğin angarya olarak görülmesinin önüne geçecek tedbirlerin alınması gereklidir

Hakemlerden beklentiler de vardır Hakem kendisine gelen makaleyi kaybetmemeli En fazla 2 hafta içerisinde değerlendireme-yecekse makaleyi değerlendiremeyeceğini belirtmeli Editörün kendisinden ne beklediğini bilmeli Derginin yayın politikasını bilmeli Makalenin emek mahsulü olduğunu bilerek hemen ret yolunu seçmemeli Sadece eleştirmemeli, öneride bulunmalı

Hakemlik yapmayı özendirici alınabilecek tedbirler neler olabilir?

Hakemliği Özendirici Tedbirler Hakeme yılbaşı, bayram kartları gönderilmesi hakem üzerinde pozitif etki yaratır Bir sonraki sayının hakeme gönderilmesi, Belli sayıda hakemlik için hayat boyu abonelik verilmesi Katkı isteyen dergilerin, yayınlayacağı makale için hakemlere kredi açılması Yıllık galalara davet edilmesi vs gibi dergiye sadakati sağlamak için özendirici tedbirler alınması

Belli sayıda hakemlik için kitap vs hediye verilmesi Dergilerin bazı konulardaki (yayın no, bölge, makale tipi, ret, kabul oranları, hakemlik süreleri, hakem performansları, karar verme süresi vb) bilgilerle ilgili istatistik tutmaları hakemlerin gelişimi için önemlidir. Bu bilgilerden regüler raporlar oluşturulmalıdır. Bu raporların hakemlerle paylaşılması Huzur hakkı verilmesi Hakemlerinin eğitimi için değişik ortamların hazırlaması.

Elektronik ortamdaki değerlendirilmelerde, derginin e-programı ve istekleri iyi bilinmelidir. Hakemlerin bu konuda hiçbir eğitimi yoktur, dergi bu konudaki stratejisini açıklamalıdır Yayımlanmış yazılar ile ilgili yorum, eleştiri ve düzeltmeler yapmaya önem verilmesi. Editöre mektuplara önem verilmesi. (Ulusal dergilere baktığımızda editöre mektuplar kısmının zaten yok mertebesinde olduğunu görülmektedir.) Hakemlerin bilgi altyapısının güncel kalması için dergilere erişim haklarının kendi hakemlerine sağlanması

Yazar, okuyucu, derleyici, editöryal kurul üyeleri ve hakemler belirli sürelerde toplanarak yayın süreçlerini gözden geçirmesi ve dergiyi iyileştirmek için ilkelerin belirlenmesi Yazı değerlendirmelerindeki en son rehberlerin, önerilerin ve kanıtların bir araya getirilmesi süreçteki kişilerin bu gelişmelerden haberdar edilmesi Benzer bazı teşvik konularının geliştirilmesi

Faydalı Web Siteleri Association of Learned and Professional Society Publishers (ALPSP; www.alpsp.org) Committee on Publication Ethics (COPE; www.publicationethics.org.uk) CONSORT (www.consort-statement.org) Council of Science Editors (CSE; www.councilscienceeditors.org) The CSE used to be the Council of Biology Editors (CBE) (EASE; www.ease.org.uk) International Association of Scientific, Technical and Medical Publishers (STM; www.stm-assoc.org) http://www.rsc.org/Publishing/ReSourCe/rfreport/index.asp

International Committee of Medical Journal Editors (ICMJE; www. icmje International Committee of Medical Journal Editors (ICMJE; www.icmje.org) International Council for Science (ICSU – acronym derived from the previous, pre-1998, name – the International Council of Science Unions; www.icsu.org) International Publishers’ Association (IPA; www.ipa-uie.org) International Standard Randomised Controlled Trial Number Register (ISRCTN; http://isrctn.org) Office of Research Integrity (ORI; http://ori.dhhs.gov) Society for Scholarly Publishing (SSP; www.sspnet.org) World Association of Medical Editors (WAME – pronounced ‘whammy’; www.wame.org)