Etik İhlaller ve Sonuçları” BİLİM VE ETİK “Bilim Dünyasında Etik İhlaller ve Sonuçları” Yrd.Doç. Dr. Vahdettin AYDIN (SDÜ. Hukuk Fakültesi Öğr.Üyesi) B a r t ı n Ü n i v e r s i t e s i Vahdettin Aydın-15/04/2010

GÜNDEM Bilimsel Etik Nedir? Etik İhlallerinin Sebepleri Etik İhlal Türleri Örnekler Etik Konusunda Hukuksal Durum Etik İhlaller Önlenebilir (mi ?) Değerlendirme Vahdettin Aydın-15/04/2010

BİLİMSEL ETİK NEDİR ? Bilimsel çalışma ve faaliyetlerde ahlaka uygun davranış kalıp ve kurallarını benimsemek ve uygulamak AHLAKİ olan nedir? Kim belirlemektedir? Bu varoluşsal bir durumdur. Ahlaki olanı belirlemek insanoğluna verilmiş ise aslında ahlaktan değil, ahlaki durumuna göre bir insanın koyduğu etik bir kuraldan bahsediyoruz, demektir Vahdettin Aydın-15/04/2010

ETİK İHLALLERİN SEBEPLERİ (1) Konunun Önemi Kavranmış Değil Atama Yükseltme Kriterleri Puan Toplamayı Başarı Olarak Gösteriyor (Aslında Gizliden Gizliye Etik Açıdan Kötü Bir Tablo Oluşuyor) Yükseköğretim Kurumlarında Aslında Katı Sayılabilecek Gizli Bir Hiyerarşi Varlığı Alt Akademik Ünvana Sahip Olanların Yükselebilmek İçin Bilimsel Çalışmalarında Haksız Yazarlığa Boyun Eğmeleri Vahdettin Aydın-15/04/2010

ETİK İHLALLERİN SEBEPLERİ (2) Kolaycılığa kaçma Makam sahibi olma, şöhret olma veya kazanç elde etme hırsı (ve bunların korunması hırsı) Yanlışı emsal alma zaafı İleri teknolojinin oluşturduğu imkânlar Sahteciliğin yapılma sınırsızlığı ve cazibesi (Demir, 2007) Vahdettin Aydın-15/04/2010

HUKUKSAL DURUM Kamu görevlileriyle (ve özellikle hak ve sorumlulukları ile) ilgili yapılacak her türden düzenlemenin kanunla yapılması veya en azından kanuni bir temeli olması anayasal bir zorunluluk (Anayasa 128.md 2.f) Ayrıca öğretim elemanları açısından her konunun kanunla düzenlenmesi zorunluluğu 130.md ile de emredilmektedir Akademisyenlerin ‘bilim ve sanat özgürlüğü’ anayasa ile (md.28) güvence altına alınmıştır 25.5.2004 tarih ve 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun tüm kamu kurum ve kuruluşlarını kapsamakta ancak yükseköğretim kurumları (özellikleri ve ayrı düzenlemeyi gerektirdiği için) kapsam dışında kalmaktadır Vahdettin Aydın-15/04/2010

HUKUKSAL DURUM (2) 13.5.2004 tarih ve 5171 sayılı kanunla 2547 sayılı kanuna getirilen Ek 25.md kabul edilerek konu düzenlenmeye çalışılmış ve fakat 5171 CB tarafından veto edildiği için sonuç alınamamıştır 2547 sayılı kanun 24.md ile doçentlik konusunda ÜAK yetkilendirmiştir Doçentlik Sınav Yönetmeliği konuyla doğrudan ilgili tek yaptırım içeren düzenleme durumunda (idi) Üniversitelerarası Kurul bünyesinde yer alan Etik Kurul’un uygulama sırasında edindiği tecrübeler ile bazı üniversite ve etik kurullarının çalışmalarına göre öne çıkan ‘Etiğe Aykırı Davranışlar’ ve bunlar için getirilen tanımlamalar bulunmaktadır (ÜAK, 2006 ) Vahdettin Aydın-15/04/2010

HUKUKSAL DURUM (3) (Mülga) 2000 tarihli Yönetmelik 11-12.md’de -temelsiz de olsa- Etik Komisyon’dan bahsederken; 2009 tarihli yönetmelik herhangi bir etik komisyondan bahsetmemektedir Vahdettin Aydın-15/04/2010

ETİK İHLAL TÜRLERİ İntihaller (aşırmalar-plagiarism) Sahtecilikler (uydurmalar-fabrication) Çarpıtmalar (falsification) Çok kullanımlar (duplication) Dilimlemeler (slicing) Haksız yazarlık Diğer ihlaller Vahdettin Aydın-15/04/2010

ÜAK TARAFINDAN BELİRLENEN ETİĞE AYKIRI DAVRANIŞLAR Vahdettin Aydın-15/04/2010

1. AŞIRMAK (İNTİHAL) Yaptırımlar Etiğe Aykırı Davranışlar (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Başkasının verilerini, çalışmasını atıf yapmadan kısmen/tamamen almak veya sunmak, Bir daha doçentlik sınavına başvuramama 11-a/3: Üniversite öğretim mesleğinden çıkarma cezası 5846 s.FSEK 71-1 ve 3: İki yıldan dört yıla kadar hapis ve 50-150 bin YTL para cezası (Eylemin ağırlığına göre her ikisine birden hükmolunabilir) Başkasının hipotez aşamasındaki fikirlerini aşırarak kendine mal etmek, Yabancı dilden tercüme yaptıklarını kendi yazmış gibi göstermek.

Etiğe Aykırı Davranışlar (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) 2. SAHTECİLİK Etiğe Aykırı Davranışlar Yaptırımlar (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği Sunulan belgeyi gerçeğe aykırı düzenlemek ya da belgeyi değiştirmek veya gerçeğe aykırı belgeyi bilerek kullanmak, Bir daha doçentlik sınavına başvuramama 9-c: Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek, raporlamak, yayınlamak, Yapılmamış bir araştırmayı, çalışmayı yapılmış göstermek.

Etiğe Aykırı Davranışlar (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) 3. ÇARPITMA Etiğe Aykırı Davranışlar Yaptırımlar (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği Araştırma kayıtlarını, verilerini tahrif etmek, 1-3 yıl arası doçentlik sınavlarına girme yasağı 8-i ve 8-n: Aylıktan kesme cezası Araştırmada olmayan yöntem, cihaz, materyalleri kullanmış göstermek, Araştırma hipotezine uymayan verileri değerlendirmeye almamak, İlgili teori, varsayıma uydurmak için verilerde, sonuçlarda oynamak.

Etiğe Aykırı Davranışlar (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) 4. DUPLİKASYON Etiğe Aykırı Davranışlar Yaptırımlar (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği Araştırma sonuçlarını birden fazla yerde yayımlamak. O yıl yapılan doçentlik başvurusunun reddi 5-e: Uyarma cezası; kasıtlı olması halinde 8-d: Aylıktan kesme cezası

Etiğe Aykırı Davranışlar (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) 5. DİLİMLEME Etiğe Aykırı Davranışlar Yaptırımlar (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği Araştırma sonuçlarını bütünlüğü bozacak şekilde parçalara ayırıp yayınlamak. O yıl yapılan doçentlik başvurusunun reddi 5-e: Uyarma cezası

Etiğe Aykırı Davranışlar (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) 6. HAKSIZ YAZARLIK Etiğe Aykırı Davranışlar Yaptırımlar (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği Çalışmaya aktif katkısı olmayanları yazarlar arasında göstermek, 1-3 yıl arası doçentlik sınavlarına girme yasağı 8-d: Aylıktan kesme cezası Aktif katkısı olanları yazarlar arasında göstermemek, En hafifi 5-h: Uyarma cezası; kasıtlı olması halinde 9-f: Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası Yazar sıralamasını değiştirmek. O yıl yapılan doçentlik başvurusunun reddi En hafifi 5-e v e 5-h: Uyarma cezası; kasıtlı olması halinde 8-d:Aylıktan kesme cezası

Etiğe Aykırı Davranışlar (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) 7. DİĞER ETİK İHLALLERİ Etiğe Aykırı Davranışlar Yaptırımlar (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği Makul ölçüleri aşan alıntılamalar yapmak 1-3 yıl arası doçentlik sınavlarına girme yasağı En hafifi 5-e: Uyarma cezası; kasıtlı olması halinde 8-i: Aylıktan kesme cezası Lisansüstü çalışmalarda öğrenci veya danışmanın isminin olmaması O yıl yapılan doçentlik başvurusunun reddi En hafifi 5-h: Uyarma cezası; kasıtlı olması halinde 8-d ve 8-i: Aylıktan kesme cezası Araştırmaya destek olanların çalışmada belirtilmemesi

7. DİĞER ETİK İHLALLERİ (DEVAM) Etiğe Aykırı Davranışlar Yaptırımlar (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği İnsan-Hayvanlar üzerindeki çalışmalarda etiğe uymama 1-3 yıl arası doçentlik sınavlarına girme yasağı 8-i: Aylıktan kesme cezası Hasta haklarına saygı göstermeden bilgileri yayınlama 8-i: Aylıktan kesme cezası; idarecilik görevi olanlar için 7-b: Yönetim görevinden ayırma cezası Doçentlik başvurularında jüriyi yanıltan yanlış-eksik beyanda bulunma O yıl yapılan doçentlik başvurusunun reddi 8-d: Aylıktan kesme cezası

Etiğe Aykırı Davranışlar (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Yaptırımlar (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği Hakemliğini kötüye kullanmak 1-3 yıl arası doçentlik sınavlarına girme yasağı 9-c: Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası Kongre katılım sahteciliği 8-d ve 8-r:Aylıktan kesme cezası Çalışmadaki diğer yazar isimlerini silerek fotokopi ile tek isimli makale oluşturmak Bir daha doçentlik sınavına başvuramama 11-a/3: Üniversite öğretim mesleğinden çıkarma cezası Farklı yayınlardan paragraflar alıp, kısmi değişikliklerle özet yazmak En hafifi 5-e: Uyarma cezası; kasıtlı olması halinde 8-i:Aylıktan kesme cezası YÖK kriterlerini aşmak için para karşılığı makale yazdırmak veya yayınlatmak 11-a/3: Üniversite öğretim mesleğinden çıkarma cezası veya eylemin durumuna göre gerekirse 11-b/6: Kamu görevinden çıkarma

ETİK İHLALLER ÖNLENEBİLİR (Mİ?) Araştırmacıların eğitilmeli Araştırma eğitimi Araştırma etiği Yayın etiği oluşturulmalı, Akademik nosyon kazandırılmalı Araştırmacılar üzerindeki Mali baskılar, Akademik baskılar, Kadro baskılarının kalkmalı Kalite esasına dayalı ilkeler belirlenmeli (Atama-yükseltme kriterleri (içerik ve önem ölçümlemesi tam olarak yapılamadığı için) puan toplama mantığından kurtarılmaya çalışılmalı…) Vahdettin Aydın-15/04/2010

ETİK İHLALLER ÖNLENEBİLİR (Mİ?) Bu bağlamda: Etik ihlallerin ne tür hukuki sonuçlara yol açabileceği anlatılmalı ve hatırlanmalı-hatırlatılmalı Haksız ve etiğe aykırı yazarlık veya çalışmalar yapılmış olmasının eninde sonunda ortaya çıkabileceği düşünülmeli… Bilimsel/akademik çalışmaların başlangıç noktası olan yüksek lisans-doktora aşamasında yer alan genç akademisyenlerin duyarlılığı artırılmalı ve alışkanlıkları bu yönde geliştirilmeli Vahdettin Aydın-15/04/2010

ETİK İHLALLER ÖNLENEBİLİR (Mİ?) Akademik teşkilatlanma, idari bir yapı gibi algılanmamalı Bilimsel bir devamlılık ve gelişim amaçlanmalı Kaliteli bilimsel çalışmanın/çalışanın çok yazmaktan değil, iyi ve etkili yazmaktan geçtiği unutulmamalı… Vahdettin Aydın-15/04/2010

ETİK İHLALLER ÖNLENEBİLİR (Mİ?) Etik komisyonlar ve etik kurul, mutlaka kanuni bir zemine kavuşturulmalı Etik ihlalleri daha net tanımlanmalı Konuyla ilgili etik komisyon kararları, etik kurul kararları (aynen kamu görevlileri etik kurulu’nun kararlarının Resmi Gazete’de yayımlanması örneğinde olduğu gibi) ÜAK veya YÖK tarafından yayımlanmalı (kanuni zorunluluk- Etik ihlalleri ile ilgili kararlar yayımlanmadığı sürece neyin etik ihlali kapsamına girdiği-girebileceği anlaşılamayacak) Gerekirse Kamu Görevlileri Etik Kurulu’nun yaptığı gibi bir Etik İhlalleri Kılavuzu oluşturulmalı Vahdettin Aydın-15/04/2010

Sabrınız için teşekkür ederim İletişim Bilgileri: Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi İdare Hukuku Anabilim Dalı Bşk. Doğu Kampus/Isparta vaydin@sdu.edu.tr (246) 211 31 22 Vahdettin Aydın-15/04/2010