BİYO-EKONOMİ ve SU ÜRÜNLERİ: MAVİ EKONOMİ ve FIRSATLAR Ferit RAD ve İsa ŞEN Mersin Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Yetiştiricilik Bölümü Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Biyo-ekonomi Çalıştayı 7 Mayıs 2014

1- Büyüme Modeli/Yaklaşımı Olarak Biyo-Ekonomi Kavramı Sunumun Akışı 1- Büyüme Modeli/Yaklaşımı Olarak Biyo-Ekonomi Kavramı - Avrupa Komisyonu - OECD - ABD 2- Su Ürünleri-Mavi Ekonomi Su ürünlerinin kullanım alanları ve fırsatlar 3- Genel Değerlendirme

“Farklı bakış açıları, farklı tanım ve yaklaşımlar” BİYO-EKONOMİ TANIMI: “Farklı bakış açıları, farklı tanım ve yaklaşımlar” Avrupa Birliği: Biyo-ekonomi; “Biyokütlenin sürdürülebilir üretimi ve gıda, sağlık, lif, diğer endüstriyel ürün ile enerjiye dönüştürülmesidir. (KBBE-EC, 2010)1. “Yenilenebilir biyolojik kaynakların üretimi ve bu kaynaklar ile atıkların; gıda, yem, biyo-temelli ürünler ile biyoenerji gibi katma-değerli ürünlere dönüştürülmesidir (EC, 2012)2. www.rsmas.miami.edu 1: The knowledge based-Bio-economy (KBBE) in Europe: Achievements and Challenges. European Commission, 2010. 2: Innovating for sustaianble growth: A Bioeconomy for Europe. Euopean Commission, 2012.

OECD Biyo-ekonomi;“ Biyolojik süreç ve ürünlerin; buluşu, geliştirilmesi, üretimi ve kullanımı ile ilgili bir takım ekonomik faaliyetleri kapsamaktadır” (OECD, 2009)3. “Biyoteknolojinin; birincil üretim, sağlık ve endüstriyel sanayiye uygulanmasıdır. Biyo-ekonomi; biyoteknolojinin ekonomik çıktılardaki katkı ve payının büyük olduğu bir dünya olarak görülmelidir ”(OECD, 2009)3. ABD “Biyo-ekonomi; ekonomik faaliyetler ve kamu yararı için biyolojik bilimlere dayalı araştırma ve inovasyondur” (McCormick ve Kautto)4. 3: The bioeconomy to 2030. Designing a policy agenda. OECD, 2009. 4: McCormick, K. and Kautto, N. 2013. The bioeconomy in Europe: An overwiew. Sustainability (5), p. 2589-2608.

AVRUPA BİRLIĞİNİN BİYO-EKONOMİYE BÜTÜNLEŞİK YAKLAŞIMI: Çözüm Bekleyen Sorunlar/The Grand Challenges Çevre ve iklim değişikliği, Doğal kaynaklar üzerindeki baskı Yenilenebilir kaynakların sürdürülebilir yönetimi, Küresel düzeyde ekonomide ve bilimde rekabet gücünün korunması, Ekonomik büyüme ve istihdam yaratılması, Enerji güvencesi ve fosil yakıtlara yönelik bağımlılığın azaltılması Gıda güvencesi Bu sorunların bazılarıdır. www.theactionblog.com

Strateji Geliştirme/Europe 2020 Strategy 3 öncelik: Akıllı büyüme: Bilgi ve inovasyon temelli ekonomik büyüme. Sürdürülebilir büyüme: Daha yeşil, kaynak kullanımında daha etkin ve daha rekabetçi ekonomi. Kapsayıcı büyüme: Yüksek oranda istihdam ve sosyal barış sağlayan ekonomi (EC, 2010)5 Bu 3 hedefe ulaşmak için 7 açılım öngörülmektedir. Bunlardan biri “ İnovasyon Birliğidir”. Burada özellikle iklim değişikliği, enerji, sağlık ve kaynak etkiliğine yönelik sorunların çözümünde araştırma-geliştirme ve inovasyon politikaları üzerinde durulmaktadır. Bu açılım kapsamında Avrupa’nın geleceğinde “Bio-ekonomi” öncelikli bir rol oynayacaktır (EC, 2010)5 www.ideachampions.com 5: Europe 2020: A Strategy for smart, sustainable and inclusive growth. European Commission, Com(2010)2010.

Avrupa Birliği’nin Biyo-Ekonomi Stratejisi/A Bioeconomy for Europe “Yenilenebilir biyolojik kaynakların üretimi ve bu kaynaklar ile atıkların; gıda, yem, biyo-temelli ürünler ile biyoenerji gibi katma-değerli ürünlere dönüştürülmesidir (EC, 2012)2. Avrupa Birliği’nde Biyo-ekonomi; tarım, ormancılık, balıkçılık/su ürünleri yetiştiriciliği, gıda ve biyoteknoloji sektörleri, kağıt sanayisi ile kimya ve enerji endüstrisinin bir kısmı içine almaktadır (EC, 2012)2. Bu kapsamda Biyo-ekonomi; yaşam bilimleri, tarım bilimleri, ekoloji, gıda bilimleri, sosyal bilimler, biyoteknoloji, nanoteknoloji, bilgi teknolojileri ve mühendisliğe dayanmaktadır (EC, 2012)2. 2009 yılında Avrupa Birliği’nde biyo-ekonomi sektörünün büyüklüğünün yaklaşık 2 Trilyon Euro olduğu ve 22 milyon kişiye istihdam sağladığı tahmin edilmektedir.

Balıkçılık ve Su Ürün. Yet. 32,0 500 Ormancılık/Ağaç sanayisi 269,0 Çizelge 1: Avrupa Birliği’nde 2009 yılında biyo-ekonomi sektörünün büyüklüğü2. Sektör Yıllık Ciro (Milyar €) İstihdam (1000 kişi) Tarım 381,0 12 000 Balıkçılık ve Su Ürün. Yet. 32,0 500 Ormancılık/Ağaç sanayisi 269,0 3 000 Gıda sanayisi 965,0 44 000 Biyo-yakıt 6,0 150 Kağıt sanayisi 375,0 1 800 Biyo-kimyasal ve plastik 50,0 Enzim 0,8 5 Toplam 2 078,8 22 005 2: Innovating for sustaianble growth: A Bioeconomy for Europe. Euopean Commission, 2012.

} Biyo-ekonomi için 3 temel strateji: Araştırma, inovasyon ve becerilere yatırım, Güçlendirilmiş/uyumlaştırılmış politika ve paydaş katılımı Biyo-ekonomide pazar ve rekabetin geliştirilmesi (EC, 2012)2 Sektörler: Tarım ve ormancılık Balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği Sürdürülebilir balıkçılık Sürdürülebilir su ürünleri yetiştiriciliği Mavi biyoteknoloji 3. Biyo-temelli Endüstriler/Endüstriyel biyoteknoloji 4. Gıda sanayisi } Mavi ekonomi info.octaform.com oceancommotion.org

MAVİ BİYOTEKNOLOJİ Okyanuslar ve denizler yerkürenin %70’ini kaplayan, biyolojik çeşitlilik açısından zengin kaynaklardır. Denizel ortamda yaklaşık 300.000 tanımlanmış tür bulunmaktadır. Fakat bu rakamın daha tanımlanması gereken tür sayısının çok küçük bir bölümüdür (Pomponi, 1999)6. Fakat denizel ortamın biyolojik kaynaklarının ekonomik potansiyeli henüz tam olarak değerlendirilememiştir. Denizel ortamın balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği yolu ile gıda temini açısından değerlendirmesi bilinen bir olgu iken okyanus ve denizlerin biyo-kaynaklarının enerji, tıp/ilaç, kozmetik ve endüstriyel ( biyo-temelli materyal) kullanım alanları biyoteknoloji biliminin gelişimi ile “Mavi Biyoteknoloji” olarak hız kazanmaktadır. European Science Foundation-Marine Board7, denizel biyoteknoloji ürün ve prosesleri için küresel pazarın 2010 yılında 2,8 Milyar € olduğunu ve bunun 2020 yılına kadar yıllık %4-5 oranında iyi tahminlere göre ise %10-12 arasında büyüyeceğini belirtmektedir. www.articlesweb.org 6: Pomponi, S. A. 1999. The bioprocess-technological potential of the sea. Journal of Biotechnology, 70, 5-13. 7: Marine Biotechnology: A new vision and strategy for Europe. Marine Borad-ESF position paper 15. 2010

Biyoteknoloji Bağlamında Su Ürünlerinin Kullanım Alanları ve Fırsatlar SÜRDÜRÜLEBİLİR GIDA ÜRETİMİ BİYO-ENERJİ ÜRETİMİ İNSAN SAĞLIĞI KOZMETİK SANAYİSİ DENİZEL ÇEVRENİN KORUNMASI BİYO- BAZLI MATERYAL

SÜRDÜRÜLEBİLİR GIDA ÜRETİMİ Sürdürülebilir su ürünleri yetiştiriciliği-Aquaculture; Verimlilik/etkinlik artışı, çevresel etkileşim/yönetimi, sağlık yönetimi, damızlık yönetimi/ıslah, balık besleme gibi.

FOSİL YAKITLARA OLAN BAĞIMLILIĞIN AZALTILMASI/BİYO-ENERJİ ÜRETİMİ Birçok araştırma & geliştirme çalışması hem mikro-alglerin hem de makro-alglerin (Yosun) yenilenebilir yakıt (biyo-yakıt) üretiminde kullanılabileceğini göstermektedir. Ancak burada mikro-alglerin (örneğin Chlorella spp.) kullanım potansiyeli öne çıkmaktadır. Mikro-algler %10-60 arasında yağ içerebilirler ve hektar başına yılda 20.000 L yağ elde edilmesi olası görülmektedir. Bu oran karasal bitkilerden Kolza’da 1.500 Litre/hektar seviyesindedir (Marine Borad_ESF, 2010)7. Bu bağlamda mikro-alglerin biyo-dizel üretim potansiyeli diğer karasal kökenli bitkisel kaynaklara göre daha fazladır. http://making-biodiesel-books.com/algae-biofuels/

Organik atıklar gübre kaynağı olarak kullanılabilir. Fırsatlar; Mikro-alglerin kapalı dolaşım sistemlerinde veya açık sistemlerde üretimi teknik bir sorun teşkil etmemekte ve ülkemizde yapılabilmektedir. Mikro-alglerin tarım elverişsiz topraklarda yapılabilmesi de önemli bir avantaj oluşturmaktadır. Karasal kökenli bitkiler gibi yaygın bir besin kaynağı olmaması nedeniyle gıda güvencesi açısından da bir risk söz konusu değildir. Yetiştiricilik koşullarında metabolik düzenlemeler ile (örneğin azot stresi gibi) yağ içeriğini artırmak mümkün görülmektedir (Rosenberg ve ark., 2008)8. Organik atıklar gübre kaynağı olarak kullanılabilir. Karasal bitkilere göre üretim süre ve döngüleri çok kısadır. Biyo-yakıt üretim sürecinde ortaya çıkan çeşitli organik maddeler başka biyoteknoloji alanlarında örneğin Biyo-rafinerilerde biyo-temelli ürünlere dönüştürülebilir. Darboğazlar; Üretim maliyeti. Dünyada mikro-alg üretimi kuru biyokütle olarak 5 Milyon kg civarında (2010). Kuru ağırlık olarak fiyatı 250 €/kg ‘dır (Marine Borad_ESF, 2010)7. Büyük ölçekli üretim 8: Julian N., Rosenberg, Oyler, G. A., Wilkison, L. And Betenbough, M. 2008. A green light for engineering algae: redirecting metabolism to fuel biotechnology revolution. Current Opinion in Biotechnology, 19:430-436.

Çizelge 2: 2010 yılında dünyada bazı mikro-alglerin üretimi Mikro-alg Üretim (kuru madde olarak) Ülke Fiyat Spirulina 3 000 ton Çin, Hindistan ABD, Myanmar, Japonya 36 €/kg Chlorella 2 000 ton Tayvan, Almanya, Japonya Dunaliella salina 1 200 ton İsrail, ABD, Japonya 215-2150 €/kg Haematococcus pluvialis 300 ton İsrail, ABD, Hindistan 50 €/L Kaynak: Brennan, L and Owende, P. 2010. Biofuel from microalgae. Renewable and sustainable Energy Reviews, 14, 557-577. algae-energy.co.uk http://www.indiamart.com/sriannai-farms-exports/products.html Spurilina sp.

İNSAN SAĞLIĞI Denizel canlılardan sağlık sektöründe kullanılacak biyoaktif madde ve doğal ürünlerin elde edilmesi de mavi biyoteknolojinin ana amaçlarındandır. Bu ürünler genelde tıp/eczacılık ve fonksiyonel gıda alanlarını kapsamaktadır. Okyanus ve denizler bu açıdan çok zengin bir biyo-çeşitlilik ve henüz keşif olanaklar sunmaktadır. Bu alanda özellikle denizel omurgasızlar (özellikle süngerler), algler, bakteriler ve funguslar öne çıkmaktadır. www.materyaller.com http://www.advancedaquarist.com/2006/10/podcast 9: Özkaya, F. C., Erdoğan, Cem ve Altunok, M. 2013. Denizel biyoaktif bileşikler. Ege j Fish Sci; 30 (2): 85-92.

1- Tıp/İlaç Sanayisi Bugüne kadar denizel canlılardan yaklaşık 15.000 doğal ürün izole edilmiştir. Bunlardan 15’i genel olarak onkoloji alanında ilaç olarak kullanabilmek için ön-klinik veya klinik deney aşamasındadır. Denizel canlılardan elde edilen ve tedavi/farmakolojik olarak önem taşıyan biyoaktif maddeler anti-mikrobiyal, anti-tüberküloz, anti-viral, anti-parazitik, anti-protozoal, anti-enflamatuvar, anti-platelet, anti-diyabetik anti-kanser gibi çok geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır (Özkaya ve ak., 2013)9 sanctuaries.noaa.gov

Deniz Süngerlerinin eczacılıkta kullanımına yönelik araştırmalar 1950’li yıllarda başlamıştır. Deniz süngerinden (Cryptotheca crypta) izole edilen “Sponogothymidine” ve “Sponogouridine”, lösemi ile mücadelede kullanılan Ara-C ve viral enfeksiyonlara karşı kullanılan Ara-A adlı ilaçların geliştirilmesine yol açmıştır (FDA-1967/1976 onaylı). Son yıllarda deniz salyangozudan izole edilen “Ziconotide” (Prialt®) ve diğer bir deniz canlısı olan Tunikat’lardan elde edilmiş “Trabectedin” (Yondelis®) adlı 2 doğal denizel ürün gerekli onayları alarak iki farklı Avrupalı ilaç firması tarafından ticarileştirilmiştir (Marine Borad-ESF, 2010; Wijffels, 2007)7, 10 Tunikat Cryptotheca crypta Deniz salyangozu http://bioweb.uwlax.edu/bio203/2011/szotkows_pete/ http://www.wetbluediary.com/?p=1106 http://www.bbc.co.uk/food/whelk 10: Wijffels, R. H. 2007. Potential of sponge and microalgae form arine biotechnology. Doi.10.1016/j.tibtech.2007.10.002.

Darboğazlar (Marine Borad-ESF, 2010)7 : İlaç sanayisi denizel kaynakları çok iyi bilmemektedir. Geleneksel karasal kaynakları tercih etmektedir. Denizel canlıların ilişkin bilgi birikiminin (taksonomi ve sistematiği, ekolojisi, fizyolojisi gibi) ve bu alanda çalışan uzman sayısının az olması. Aynı denizel canlı türü farklı lokasyonlarda farklı metalolitler üretmektedir. Arzın sınırlı olması. Fırsat: Yetiştiricilik yolu ile arzının mümkün olması (örneğin sünger, mikro ve makro-alg gibi). www.masress.com

2- Sağlık Ürünleri/Fonksiyonel Gıdalar (Nutrosötikal) İnsan sağlığı üzerindeki olumlu etkilerinden dolayı son yıllarda denizel kökenli fonksiyonel besinlere ilgi artmaktadır. Bunlar bazen ilaç-benzeri etkileri yanısıra vitamin, fito-kimyasallar, enzim, antioksidan ve esansiyel yağ içerirler. Pazar açısından bu gruptaki ürünler “yüksek miktar-düşük değerli” ürünler (biyo-yakıt) kategorisi ile “düşük miktar-yüksek değerli” ürünlerin (kozmetik ürünler) ortasında yer alır (orta miktar/orta değer). Pazar açısından daha az riskli olmaları nedeniyle birçok firma bu kategorideki ürünlere yönelmektedir. http://www.nutraingredients.comr www.organic-chlorella.com

Çizelge 3: Denize kaynaklı bazı fonksiyonel ürünler Ürün Kaynak Fonksiyonları Kitin- kitosan Yengeç, karides ve istiridye kabukları Yağ tutma , zayıflama Omega-3 doymamış yağ asitleri Somon yağı, morina yağı Çocuklarda beyin fonksiyonlarının düzenlenmesi, kalp sağlığı, göğus/kolon ve prostat kanser riskinin azaltılması Karotinoid: Astakasantin Mavi-yeşil (Spirulina sp.) Antioksidan, koruyucu Karotinoid: Fukokasantin Makro-alg (Kahve renkli yosunlar) Anti-diyabetik Biyoaktif peptitler Balık proteini Obezite kontrolü ve Ca bağlama aktivitesi Balık proteinin hidrolizatları Protein takviyesi Taurin Morina, uskumru, somon, pisi Alzheimer hastalığı, sistik fibriyoza karşı koruyucu Kaynak; Marine Borad-ESF, 2010; Yılmaz ve ark., 2006

Omega-3 http://www.biokineticspt.com/blog/uncategorized/the-jury-is-still-out-on-fish-oil-supplements.html www.akuatik.com http://www.getmaxxed.com/mn/nutraceuticals/minerals/chitosan-750 http://www.jamiesonvitamins.com/node/1352

http://www.nursaktar.net/bitkisel_kapsuller/mavi,yesil,alg,spirulina,kapsul,faydalari,nurs

Çizelge 4: Bazı mikro-alglerden elde dilen ürünleri fiyatı Ürün Fiyat (ABD $) Üretici B-Carotene Dunalliella 300-3000/kg kuru madde AquaCarotene (USA), Cognis Nutritions & Health (Avustralya) , Perry Pharmaceuticals (Hindistan) Astaxanthin Haematococcus 10.000/kg Alga Technologies (İsrail), Bioreal (ABD), Perry Pharmaceuticals (Hindistan) Tüm-hücre diyet takviyesi Spirulina, Chlorella, Chlamydomonas 50/kg BlueBiotech (Almanya), Coastal Biomarine (ABD) Doymammış yağ asitleri Crypthecodinium, Schizochytrium 60/kg Martek Biosciences (ABD), BlueBiotech (Almanya), Kaynak: Julian N., Rosenberg, Oyler, G. A., Wilkison, L. And Betenbough, M. 2008. A green light for engineering algae: redirecting metabolism to fuel biotechnology revolution. Current Opinion in Biotechnology, 19:430-436.

Astaxanthin, (Haematococcus) Dunaliella sp. B-Carotene http://www.bionutrition.ca/eng/ingredients.html Esansiyel yağ asitleri http://www.yedarnd.com/Dynamic-Text.aspx?m=ss&id=51 http://bestsupplementsweightloss.wordpress.com/page/2/

Kurutulmuş, dondurulmuş veya işlenmiş olarak pazarlanmaktadır. İlaç sanayisinde kullanımının yanısıra fonksiyonel gıda olarak önem taşıyan diğer bir deniz canlı grubu “Deniz Hıyarları’dır (Holothrurioidea spp.). En büyük pazarı Uzakdoğu ülkeleridir ve “Beche-de-mer” adı ile pazarlanır. Kurutulmuş, dondurulmuş veya işlenmiş olarak pazarlanmaktadır. Kurutulmuş : 100-170 $/kg Ek besin (Kapsül) : 6.95 $/60 kapsül Ülkemizde tüketilmeyen fakat Uzakdoğu’da pazarı olan bir ürün de Deniz anası’dır. Tıbbı amaçlı ve gıda olarak Uzakdoğu ülkelerinde kullanılmaktadır. Taze/soğutulmuş, tuzlanmış veya kurutulmuş olarak pazarlanır. Kurutulmuş: 2.200-2.500 $/ton Deniz hıyarı animals.nationalgeographic.com www.aquariumofpacific.org

KOZMETİK SANAYİSİ Avrupa kozmetik ürünler için dünyadaki en büyük pazardır. 2006 yılı rakamları ile bu pazarın büyüklüğünün 27,6 Miyar € olduğu COLIPA (Avrupa Kozmetik Deneği) tarafından bildirilmiştir. En çok satılan ürünler cilt bakım (anti-aging başta olmak üzere) ürünleridir (%23,7). COLIPA’ya göre pazar/tüketici bakımından yeni trend doğal ürünlere ve özellikle bitkisel ve denizel canlılardan elde edilen ürünlere yöneliktir. Denizel bakteri, mikro ve makro-alg, eklem bacaklılar (kril, Karides ve Yengeç gibi), çift kabuklular (Tarak/İstiridye) ve balıklardan elde edilen birçok azotlu bileşen, tokoferol, polisakarit, karotenoid ve amino asid kozmetik sanayide ya kullanılmakta ya da kullanılma olanakları araştırılmaktadır. Kril Yengeç tr.wikipedia.org www.varbak.com

www.akuatik.com

Örneğin denizel ürünler üzerine yoğunlaşan Fransız kozmetik şirketi, Phytomer; mavi-yeşil alglerden elde edilen ekstartları birçok üründe kullanılmaktadır (Marine Borad-ESF, 2010)7. Mikro ve makro-alglerin yanı sıra kozmetik ürünlerde kullanılan başka bir sucul canlı “Sülük”tür. Bilindiği üzere sülük geleneksel ve hatta modern tıp kullanılan (Hirudoterapi) bir canlıdır. Ülkemiz dünyada en büyük sülük ihracatçısıdır. Canlı sülük (Hirudo medicinialis, Hirudo verbana) 1000 ABD $/kg’den alıcı bulmaktadır. Ancak sülüklerden (salgısı) elde edilen “Hirudin” yurt dışında kozmetik sanayisinde kullanılmakta ve katma değer kazandırılarak cilt bakımı ürünü, Hirudin Kremi olarak satılmaktadır (29.45 $/50 ml krem). Hirudo medicinialis Hirudo verbana www.naturenorth.com abcpijawek.pl

sülük yağı cilt beyazlatma kremi Hirudin Powder 92-100 $/kg sülük yağı cilt beyazlatma kremi http://turkish.alibaba.com/product-gs-img/cilt-bak-m-s-l-k-ya-beyazlatma-krem-cilt-toner-1625414532.html Krem, 29.45 $/50 mk

http://www. azradogalurunler http://www.azradogalurunler.com/Alabal%C4%B1k%20Ya%C4%9F%C4%B1%20%C3%96zl%C3%BC%20Krem

DENİZEL ÇEVRENİN KORUNMASI Fouling organizmalarının (biofouling) kontrolü, çevrenin/ekosistemin izlenmesi ve biyo-remidasyon” bu alandaki uygulamaların arasındadır. Biyoteknoloji uygulamalarının bu alandaki başarısı diğer alanlara göre daha yavaştır (Marine Borad-ESF, 2010)7. Biofoulin: Denizel mikro-alg, bakteri ve Bryozoa, Cnidaria gibi bentik omurgasızlardan elde edilen 160’ın üzerinde bileşenin anti-fouling etki gösterdiği deneysel olarak belirlenmiştir. Örneğin mikro-algden elde edilen “Furanone” adı bileşenin yüzeyler üzerinde biyo-film tabakasının oluşumunu engellediği deneysel olarak ispatlanmıştır (Marine Borad-ESF, 2010)7. Biyo-remidasyon Biyo-stimulasyon: Azotlu ve fosforlu gübrelerin kullanılması ile mikrobiyal aktivitenin ve petrolün parçalanmasının hızlandırılması.

Kitin/Kitosan Karides, yengeç, istiridye gibi deniz canlılarının işlenmesi sonucu ortaya çıkan atık/kabuklarında bulunan Kitinden doğal bir biyo-polimer olan Kitosan elde edilmektedir. Biyolojik ve fizikokimyasal özellikleri nedeniyle Kitosan, birçok uygulama ve kullanım alanı olan Kitosan sanayi atık sularının temizlenmesinde kullanılmaktadır. Yengeç kabukları %15-30, Karides kabuğu %30-40, tarak/istiridye kabukları ise %3-6 oranında Kitin içerir (Kurita, 2006)12. www.haber10.com 12: Kurita, K. 2006. Chitin and Chitosan: Functional biopolymers from marine Crustacea. Marine biotechnology, 8, 203-226.

BİYO- BAZLI MATERYAL Birçok denizel canlıdan farklı enzim, biyo-polimer ve diğer biyo-bazlı materyal izole dilemiş veya üretilmektedir. Biyo-polimerler doğada çözülebilir plastik yapımında ve gıda katkı maddesi olarak kullanılabildiği gibi özellikle biyo-medikal alanda da ilgi odağı olmaktadır. Biyo-medikal uygulamaları; eczacılık, dental biyo-materyal, biyo-yapışkan, yara sargı bezleri ve doku onarımı ve 3D doku kültürünü kapsamaktadır. Fakat deniz-kaynaklı biyo-materyal bilimi henüz yeni bir alan olup denizel canlı kaynaklarına ilişkin bilgi birikimi arttıkça daha büyük fırsatlar vaat etmektedir. sabima.no

Agar ve Alginat Denizel bazlı polisakkaritler birçok kimyasal modifikasyona ve işleme imkan vermektedir. Denizel polisakkaritlerin en önemli kaynakların biri Makro-alglerdir (Kahverengi ve Kırmızı yosunlar), örnek: Laminaria (Alginat) ve Gracilaria (agar-agar). Laminaria Gracilaria www.seaweed.ie Gracilaria (agar-agar). www.sunclaytherapy.com www.mooragar.com

Denizel Agar 21-25 $/kg

Kitin/Kitosan Denizel Biyo-fonksiyonel polimer alanında en büyük potansiyel Kitin ve ondan elde dilen Kitosan’dır. Daha önce de değinildiği gibi Yengeç ve Karides gibi kabuklu su ürünlerinin kabukları en önemli Kitin/Kitosan kaynağıdır. Kitin, selüloz’dan sonra dünyada kullanılan en yaygın biyo-polimerdir. İlaç sanayisinde kullanılan Kitosanın fiyatı 100-500 $/kg’dır. Sualtı Tutkal Çift kabuklulardan (örneğin, Midye), sualtı yapılarından kullanılmak üzere biyo-bazlı tutkal/yapışkan üretilmesi de son yıllarda bilim insanlarının ilgisini çeken alanlardandır. Biyo-bazlı tutkal/yapışkan Kitosan www.nsf.gov

GENEL DEĞERLENDİRME: Ülkemiz; tarım, ormancılık ve su ürünleri (Balıkçılık ve Yetiştiricilik) sektörleri ile biyo-ekonomi açısından büyük potansiyele sahiptir. Biyo-ekonomi ve onun önemli yapı taşlarından olan “Mavi-ekonomi” kırsal kalkınma, istihdam, katma-değer ve sürdürülebilir büyüme için stratejik bir alandır. www.talkingfish.org www.my-fish.info

Fırsatlar: Denizel/İçsu potansiyeli, Gelişmiş bir su ürünleri yetiştiricilik, balıkçılık ve işleme sektörü, Üniversiteleri (Fen, Ziraat, Su Ürünleri, Orman, Mühendislik/Teknoloji Fakülteleri), Ar&Ge altyapısı (TAGEM, Üniversite ve TÜBİTAK Araştırma Enstitüleri) Ar&GE finansman kaynakları (TÜBİTAK, TAGEM vd.) Dinamik ve girişimci özel sektörü Avrupa/Ortadoğu pazarlarına yakınlığı Darboğazı: Ulusal bir vizyon, politika ve strateji Belirli bir vizyon/politika doğrultusunda Ar&Ge çalışmaları Özel sektör kuruluşlarının AR&Ge yatırımlarının düşük olması, Ar&Ge çalışmalarının daha çok bireysel düzeyde (Araştırmacı) olması, Proses ve ürünlerin ticarileştirilmemesi ve ekonomik faydaya dönüştürülememesi.

Mavi-ekonominin ulusal ekonomi içerisinde öne çıkarılması ve bu alanda küresel bir odak haline gelebilmemiz için büyüme, eğitim ve Ar&Ge politikalarımızda dönüşüm ve yeni bir bütünleşik ve kurumsal yaklaşım gerektirmektedir. Vizyon, politika ve stratejilerin geliştirilmesi, Üniversite-sanayi işbirliği, Kurumsallaştırılmış/Odaklandırılmış AR&Ge faaliyetleri Ar&Ge öncelikleri ve finansmanı, Sektörel teşvik ve destekleme politikaları, Yükseköğretim alanında ve mesleki beceriler alanında yeni yapılanmalar, Vizyon ve ilgili politikaların belirlenmesinde bütün paydaşların katılımı (Kamu, Üniversiteler, sanayi ve STK gibi) Denizel Biyoteknoloji Platformunun” kurulması