Üretim İmkanları Eğrisi, İhtisaslaşma ve İktisadi Sistemler

Temel kavramlar Üretim İmkanları Eğrisi Artan Fırsat Maliyeti Kanunu İktisadi Sistem Piyasa Mekanizması Kumanda Mekanizması Piyasa Kapitalizmi Piyasa Ekonomileri İhtisaslaşma İşbölümü Tüketici Hakimiyeti Görünmez El Piyasa Başarısızlığı

Üretim İmkanları (Dönüşüm) Eğrisi Üretim teknolojisinin ve kaynakların sabit (veri) olduğu bir ekonomide, sabit kaynakların tam ve en düşük maliyetle üretimi sağlayan bir biçimde kullanılması halinde üretilebilecek mal bileşimlerinin geometrik yerine üretim imkanları eğrisi (production possibilities curve) denir. Diğer bir ifadeyle, veri teknoloji ve kaynaklar ile üretilebilecek maksimum mal bileşimlerinin geometrik yeridir.

Artan Fırsat Maliyeti Kanunu Bir malın üretimi arttıkça o malın fırsat maliyetinin de artması hususu artan fırsat maliyeti kanunu (law of increasing opportunity cost) olarak adlandırılır. İlave bir birim A malı üretmek için bir birim B malından vazgeçiliyorsa sabit fırsat maliyeti (constant opportunity cost) geçerlidir.

Üretim İmkanları Eğrisi ve Etkinlik Üretimde etkinlik Malların en düşük maliyetle üretilmesi, bir malın üretimini diğer malların üretimini azaltmadan arttırmanın mümkün olmaması Dağılımda etkinlik Üretilen malların toplumun üretilmesini istediği mallar olması

Üretim imkanları eğrisinin altındaki bir noktada faaliyette bulunulmasının nedenleri Kaynakların tam kullanılmaması (atıl kalması) Kaynakların en düşük maliyetle üretimi sağlayan biçimde doğru alanda kullanılmaması Örneğin; mühendisin taksi şoförlüğü yapması gibi.

Üretim imkanları eğrisi ve büyüme Büyüme, bugün erişilebilir olmayanı uzun dönemde erişilebilir kılan bir olgu olarak tanımlanabilir. Üretim faktörlerindeki miktar artışları ya da etkin kullanım büyümeye neden olabilir. Tasarruf eğilimi-sermaye birikimi de büyümeye neden olabilir. Teknolojik gelişme de büyümeye neden olabilir.

İktisadi Sistemler Bir toplumdaki kaynakların kullanım biçimini ve sahipliğini belirleyen kurallar bütününe iktisadi sistem (economic system) denir.

Ne, nasıl, kimler için üretilecek? Piyasa mekanizması (market mechanism) İktisadi mesele-kaynak dağılım meselesi Kâr – fayda maksimizasyonu Piyasa mekanizmasının kapitalist bir ekonomide uygulanmasıyla ortaya çıkan sisteme piyasa kapitalizmi (market capitalism) denir.

Ne, nasıl, kimler için üretilecek? Kumanda mekanizması (command mechanism) İktisadi mesele-kaynak dağılım meselesi Siyasal gücü kontrol eden bir organ (meclis-hükümet) Kalkınma planları Kumanda mekanizmasının sosyalist bir ekonomide uygulanmasıyla ortaya çıkan sisteme merkezi planlı sosyalizm (centrally planned socialism) denir. Berlin Duvarı’nın yıkılması Örnekler; Çin, Kuzey Kore, Küba

Kumanda mekanizmasının kapitalist bir ekonomide uygulanmasıyla ortaya çıkan iktisadi sisteme merkezi planlı kapitalizm (centrally planned capitalism) denir. İsveç ve Japonya başarılı örneklerdir. Piyasa mekanizmasının sosyalist bir ekonomide uygulanmasıyla ortaya çıkan iktisadi sisteme piyasa sosyalizmi (market socialism) denir. Eski Doğu bloğu ülkelerinden Macaristan ve Yugoslavya’da uygulanmış, başarılı olamamamış. Şekil 2.9, s.44.

Piyasa kapitalizminin temel özellikleri Özel mülkiyet hakları (private property rights) Teşebbüs ve seçim özgürlüğü (freedom of enterprise and choice) Kişisel çıkar (self-interest) Fiyat (price) Rekabet (competition) Sınırlı hükümet (limited government)

Özel mülkiyet hakları Mülk sahibine mülkiyete konu maddi varlıkları, toplum çıkarlarına aykırı olmamak kaydıyla, istediği gibi kullanma ve kontrol etme hakkı verir. Miras hakkı

Teşebbüs ve seçim özgürlüğü Bireylerin ve özel firmaların piyasa mekanizması vasıtasıyla diledikleri seçimleri yapma imkanına sahip olmalarını ifade eder. Diğer bir ifadeyle, teşebbüs özgürlüğü, bir firmanın kaynakları kullanarak mal üretme ve satma konusunda dilediği gibi davranma hakkına sahip olduğu, bu hakkın hükümet veya diğer firmalar tarafından engellenmediği anlamına gelir.

Seçim özgürlüğü ise, tüketicilerin, kaynakları ve kaynaklardan elde ettikleri gelirleri diledikleri gibi kullanma hakkına sahip olduklarıdır. Sözleşme yapma, Kurum-ortaklık kurma.

Kişisel çıkar Her ekonomik birimin kendi çıkarını düşünmesi anlamına gelir. Kişisel çıkar, teşebbüs ve seçim özgürlüğünün amacıdır. Zarara uğrayan üreticilerin iflas etme olasılığını da içerir.

Fiyat Piyasa mekanizmasında alınıp satılan her şeyin fiyat denilen bir bedeli (getirisi) vardır. Piyasa mekanizması teşebbüs ve seçim özgürlüğünü kişisel çıkar amacıyla kullanan iktisadi karar birimlerinin faaliyetlerini fiyatlar aracılığıyla koordine eder.

Rekabet Piyasada işlem gören bir malın-kaynağın alıcıların ve satıcıların piyasa fiyatını etkilemelerinin mümkün olmamasıdır.

Sınırlı hükümet Rekabetçi piyasa kapitalizminin en etkin çözümleri ürettiği inancından hareketle, hükümetin iktisadi hayata müdahale ederek kapitalizmin etkinliğini azaltmak yerine, temel hak ve özgürlükler ile rekabeti korumaya-geliştirmeye yönelik hukuki ve kurumsal düzenlemeler yapması gerektiğini içerir.

Diğer özellikler Sermaye mallarının yoğun olarak kullanılması İhtisaslaşma (Uzmanlaşma) İşbölümü Paranın kullanılması

Sermaye mallarının yoğun olarak kullanılması Daha ucuz üretimi mümkün kılan teknolojik gelişmelerin üretim sürecine sokulması Sermaye mallarının kullanımının artması

İhtisaslaşma Farklı malların farklı kişiler-ülkeler tarafından üretilmesi Orta-yüksek teknolojili ürünler Doğal kaynağa dayalı ürünler

İşbölümü Bir malın farklı kısımlarının, farklı işçiler tarafından üretilmesine işbölümü (division of labor) denir. Adam Smith’in bir toplu iğne atölyesinde imalatın on kısma ayrılması sonucunda işçi başına 4800 iğne üretilebildiğini, İşbölümü olmadığında en fazla 20 iğne üretilebildiğini ortaya koyması

Paranın kullanılması Trampa (barter) İsteklerin çifte beraberliği

Piyasa mekanizması Piyasalar ve sektörler Alıcı ve satıcıları bir araya getiren her türlü kolaylığa piyasa (market) denir. Piyasa türleri Ürün-mal piyasası Kaynak-faktör piyasası Varlıklar piyasası

Ürün-mal piyasası (product-commodity market) Kaynak-faktör piyasası (resource market) Malların ve kaynakların-faktörlerin alıcılarını ve satıcılarını bir araya getiren her türlü kolaylığı ifade eder.

Varlıklar piyasası (assets market) Para, Tahvil, Hisse senedi, Ev

Piyasa mekanizmasında sektörler Hanehalkı sektörü (households sector) İşalemi sektörü (business sector) Hükümet sektörü (government sector) Dış ticaret sektörü (foreign trade sector)

Hanehalkı sektörü Ekonomideki tüm aileleri kapsar. Hanehalkı sektörünün üyelerine tüketici denir. Kaynakların sahibidirler ve fayda maksimizasyonunu hedeflerler.

İşalemi sektörü Ekonomideki tüm firmalardan oluşur. Firma kavramı, hanehalkı sektörünün sahibi olduğu kaynakları kullanarak üretim yapan ve ürettiği malları hanehalkı sektörüne, diğer firmalara, dış aleme veya hükümete satan karar birimlerini kapsar. Hanehalkı sektörü + işalemi sektörü = Özel Sektör

Hükümet sektörü Bir ekonomideki tüm kamu kurum ve kuruluşlarını kapsar. Sağlık, eğitim, adalet gibi kamu hizmetlerini yerine getirirken yaptığı harcamalara hükümet alımları denir. Vergiler Transfer ödemeleri Faiz ödemeleri Kamu harcamaları Bütçe açığı Borçlanma

Dış ticaret sektörü Bir ekonominin dış alemle olan tüm iktisadi ilişkilerinin toplulaştırıldığı bir sektördür. İhracat İthalat

Devri Akım Şeması Bir ekonomide sektörler arasındaki kaynak-mal-para akımlarını gösteren şemaya devri akım şeması (scheme of circular flow) denir. Piyasa kapitalizminin geçerli olduğu bir ekonominin işleyişini açıklamaya yardımcı olur. Şekil 2.10, s.50.

Ekonomik Faaliyetlerin Döngüsel Akımı ÜRÜN PİYASALARI (Mal ve hizmetlerin alınıp satıldığı piyasalar) FİRMALAR (Mal ve hizmet üretimi) FAKTÖR PİYASALARI (Üretim faktörlerinin alınıp satıldığı piyasalar) EVHALKI (Mal ve hizmet tüketimi) Tüketim harcamaları Satışlardan elde edilen toplam hasılat Ürün alımı Ürün satımı Yatırım Tasarruf Faktör satımı Faktör alımı Faktör ödemeleri Faktör gelirleri

Tüketici hakimiyeti Hangi mallar ne kadar üretilecek sorusu aslında tüketiciler tarafından cevaplandırılır. Hangi mallar ne kadar üretilecek sorusunun ilk bakışta göründüğünün tersine üreticiler tarafından değil de tüketiciler tarafından cevaplandırılmasına tüketici hakimiyeti (consumer sovereignty) denir.

Nasıl üretilecek? Firmalar tarafından cevaplandırılır. Kâr maksimizasyonu, en düşük maliyetle üretim

Nasıl bölüşülecek? Ödeme gücü

Görünmez el prensibi (invisible hand principle) Adam Smith, 1776, Milletlerin Zenginliği S.52-53. Toplumcu bir sistem olmayan kapitalizmde piyasa mekanizması sayesinde kişisel ve sosyal yararların hür bir ortamda bağdaştırıldığını ve dolayısıyla da kapitalist sistemde hükümetlerin piyasanın işleyişine müdahale etmemeleri gerektiğini ifade eder.

Piyasa başarısızlığı Piyasa mekanizmasının kendi başına etkinliği sağlayamamasına piyasa başarısızlığı (market failure) denir. İktisadi dalgalanmalar (business cycles) Adil gelir dağılımı veya eşitlik

İktisat politikası Hükümetin iktisadi hayatı etkilemek, iktisadi performansı arttırmak amacıyla uygulamaya soktuğu kararlardır. Piyasa başarısızlığını gidermek Gelir dağılımında adaleti sağlamak İşsizlik ve enflasyon ile mücadele etmek Büyümeyi hızlandırarak refah düzeyini yükseltmek Etkinlik, eşitlik, istikrar ve büyüme