SAFRANBOLU MESLEK YÜKSEKOKULU KARABÜK ÜNİVERSİTESİ SAFRANBOLU MESLEK YÜKSEKOKULU MUMYA VE MUMYALAMA YÖNTEMİ 2006015307022 SUNA ARSLAN Safranbolu, 2009

İÇİNDEKİLER MUMYA NEDİR? MUMYALAMA NASIL YAPILIR? BAZI MUMYA ÖRNEKLERİ MUMYACILIK TARİHİ MUMYALAMA NASIL YAPILIR? BAZI MUMYA ÖRNEKLERİ PALERMO’ DAKİ KAPUÇİN MANASTIRI ROSALİA LOMBARDO NİĞDE MÜZESİ’NDEKİ KADIN MUMYASI KADIN FİRAVUN HATŞEPSUT ÇAÇAPOYALAR LA DONCELLA SİDON KRALI TABNİT IV.HAYVAN MUMYASINA ÖRNEKLER

MUMYA VE MUMYALAMA YÖNTEMLERİ

MUMYA NEDİR? Kokmaktan ve çürümekten koruyabilmek, bozulmaksızın yüzyıllarca saklayabilmek için özel eczalarla muamele edilen ve özel yerlerde (lâhid) saklanan cesetlere verilen ad. Bu usulü eski Mısırlılar icat etmişler ve onlar uygulamışlardır. Mısırlılar, insan öldükten sonra ruhunun yaşadığına ve o ruhun kendi vücudunu aradığına inandıklarından, mumya yapımına önem vermişlerdir. M

MUMYACILIK TARİHİ Tarihçi Herodotos, Mısır'da bulunduğu sırada (M.Ö 450) üç ayrı tipte mumyalama gördüğünü yazar. Daha sonra Helenistik devir tarihçisi Diodoros ve Romalı tarihçi Strabon'da mumyacılıkla ilgili, kısmen doğru ve işe yarar bilgiler vermektedir. Bu kaynaklara göre mumyacılıkta kullanılan başlıca malzeme bitumen (zift, asfalt) dir. Fakat son araştırmalar gösterdi ki iş bununla bitmiyor. Mumyacılıkta kullanılan ecza ve kimyasal karışımları analiz etmek zannedildiğin den çok daha karmaşık bir iştir.

Tarihte mumyayı hiç yapmayanlar olduğu gibi, az veya çok mumya yapan sayısız uluslar yaşamıştır. Diğer kültür çevrelerinde de görülmekle beraber "mumya" sözünün hemen aklımıza Mısır'ı getirmesi sebepsiz değildir. Mısır'da bu sanatın otuz asırlık bir tarihi vardır. Pek çok arkeolog Mısırlılara mumyanın mucidi, bu tekniğin eşsiz ustaları olarak bakarlar..

Gerçekten de günümüze kalabilmiş mumyaların pek çoğu ve en eskileri Mısır uygarlığının miraslarıdır. Eski Mısır halkı, ilk zamanlarda, ölülerini çıplak olarak derin olmayan çukurların içine, doğruca kuma gömüyorlardı. Kum mezar içinde sıcak ve kuru hava cesedi atmosfer etkilerinden koruyor, böylece çürüme ve bozulma kendiliğinden önlenmiş oluyordu.

Doğanın koruduğu bu cesetler, kuşkusuz zaman zaman mezar hırsızları ve defineciler tarafından açıldığı için tahribat önlenemiyordu. Daha sonraları ölüm sonrasındaki dünyada kişinin kullanacağı eşya ve yiyecekleri içine koyabilmek için daha büyük mezar yapıları inşa edilmeye başlandı. Taş ve ahşap olan bu yapılar, tabii olarak, dış etkileri önleyemediğinden ceset havayla doğrudan temastaydı ve bozulma kaçınılmazdı.

Mezar odasının iyi korunamayışı herhalde cesedi koruma fikrini vermiş olmalı ki, cesedi yapay yöntemlerle korumak için yollar aranmaya başlandı. En eski mumyaların çoğunluğu kral ailesine ait cesetlere uygulanmıştır. Zamanla halk, en alt sınıflar ve gücü yeten herkes mumya yaptırmaya başladı.

Daha 4. Sülale Devrinde (MÖ Daha 4. Sülale Devrinde (MÖ. 2613 2494) vücudun iç organları boşaltılıp, bunlar topluca "Kanopus küpü" adı verilen kaplara konuluyordu 17. Sülaleden önce yapılan mumyalar özensiz işçilik yüzünden çürümüş, tahrip olmuştur. Muhtemelen bu tarihten sonra beyin de kafatasının içinden çıkarılmaya başlanmıştı. 21. Sülale zamanında mumyacılık sanatı zirveye ulaşmıştır.

Mısır'da insandan başka, Apis öküzü, kedi, şahin ve timsah gibi kutsal hayvanların da mumyalandığı görülüyor. Bu adet Romalılarda da vardır. Mumyacılık, Mısır'da MÖ. 3. Yüzyılda yaygınlığını kaybeder fakat, Hıristiyan kaba da olsa M.S. 640 yılındaki Arap istilasına kadar bu geleneği sürdürürler. Hıristiyanlık ilk yıllarında mumyacılığa çok önem vermiş fakat, zamanla vazgeçilmiştir .

Eski toplumların birçoğu, örneğin Kanarya Adaları, Yeni Gine gibi bazı adalarda yaşayan topluluklar ve Orta Asya’da yaşayan Şaman geleneklerine bağlı Türkler’ de de ölüler mumyalanırdı. Mumyalama geleneği İslam dininin Türkler arasında yaygınlaşmasından sonra da sürdürülmüştür.

Anadolu'da, Selçuklu dönemine ait bazı mumya kalıntılarının görülmesi bu geleneğin uzunca bir süre yaşadığını gösteriyor. islâm dini ölünün alayişsiz bir törenle doğrudan toprağa açılan bir mezara gömülmesini emreder. "En iyi mezar en çabuk kaybolanıdır" ana fikriyle özetlenen islâmın mezar anlayışı mumyacılığa, mezar binasına ve benzeri ölünün cismani varlığını hatırlatacak her şeye karşıdır. Selçuklular Müslüman olmalarına rağmen Sultan, komutan ve beyleri için mumya yapmışlardır. Gerçekte dini inançlarıyla çelişir gibi görünen bu gelenek çok eski bir alışkanlığın bir hatırası ve seçkin kişilere duyulan saygının bir belirtisi olarak bir süre daha yaşamıştır.

MUMYALAMA NASIL YAPILIR? Mumyala işlemi için hafif meyilli bir taş kullanılıyor. Ölen kişi buraya yatırılıyor. Burun kıkırdağı kırılarak, beyni burun kanalından çekiliyor. Gözlerin içeriye düşmemesi için yine aynı yoldan keten dolduruluyor. Diğer yandan vücudun yanlarından açılan küçük deliklerden dört ayrı organ zarar görmeden çıkarılıyor. Vücuttan çıkarılmayan tek organ kalp. Kalp, mahkeme gününde hesap vermek için vücutta kalıyor.

Diğer organlar yeniden yaşama dönüldüğünde kullanılmak üzere testilere konularak mumyanın yakınına gömülüyor. Mumyalama işlemini yapan kişi çakal maskesi takıyor. Ölü yiyen bir hayvan olan çakal onlar için Mumya Tanrısı konumunda. Mumyalama işlemi kırk gün sürüyor. Bir çok medeniyette çokluk belirtilen "Kırk" sayısının Bu işlem esnasında formülü hala gizli bir sıvı etlerin çürümemesi için vücuda sürülüyor. En son olarak da vücut ketenle sarılarak sandığın içine konuluyor.

III. BAZI MUMYA ÖRNEKLERİ i. PALERMO’ DAKİ KAPUÇİN MANASTIRI Sicilya ölü bedenin kurutulması konusunda oldukça gelişmiş bir yer. Duvarlarda asılı, banklarda oturan 2 bin ölü var.Giysileri mesleklerini ele veriyor.Batı kültüründeki ölüleri sergileme geleneğinin tersi söz konusu.Bedenlerin çoğu 19. yüzyıldan kalma. İlk başta sadece rahipler mumyalanıyormuş. Zamanla hayırseverler, üst düzey kişiler ve toplumda önde gelen insanlar da din adamlarına katılmış. Yaşamını yitiren kişi, bedensel sıvılarının akıp gitmesi ve cesedin yavaş yavaş kuruması için, süzgeç adı verilen odalarda, giderlerin üzerine yerleştirilen tuğla ızgaralara yatırılırdı.Bir yıl süreden sonra sirkeyle yıkanır,giysileri giydirilip ya tabuta konur ya da duvara asılırlardı.

ROSALİA LOMBARDO Rosalia 1920 yılında zatüreden öldüğünde iki yaşındaymış ve kederden deliye dönen babası, ünlü mumyalama uzmanı Alfredo Salafia’ dan kızının cesedinin bozulmaması için yardım istemiş. Ortaya çıkan sonuç inanılmaz başarılı ve trajik; keder hala bu minik sarışın başın üzerinde asılı gibi.Palermo’ da Rosalia’ dan bir tür yarı tanrıça, büyülü bir küçük melek olarak söz ediliyor.

NİĞDE MÜZESİ’ NDEKİ KADIN MUMYASI Niğde Müzesinin Kadın Mumyası M.S.10. yüzyıllara ait olduğu ve Aksaray ilinin Ihlara Vadisi’nde Yılanlı Kilise’den çıkarılmıştır.1965 yılında yurt dışına kaçırılmak istenirken yakalanarak Niğde Müzesine getirildi. Rahibe Mumyası 162 santimetre boyunda, üzerinde el dikişli bir elbise, başında ise başörtü bulunmaktadır. Sağ kolu göğüslerinin üzerine sol kolu ise göğüs altına doğru uzatılmıştır. Sol gözüne mil çekilerek beyni ve çürüyecek organları çıkarılmıştır. İncelemelerde 22 yaşında sarışın ve bakire olduğu anlaşılmıştır.

KADIN FİRAVUN HATŞEPSUT Mısır’ ın Krallar Vadisi’nde 1903’ te bulunan kadın firavun Hatşepsut’ a ait mumya bulunduktan 104 yıl sonra ilk kez Kahire’ deki Mısır Müzesi’ nde sergilenmiştir ve bu kadın mumyasının bulunduktan 3 bin 500 yıl önce yaşamış olduğu bilinmektedir. Bu kadın mumyasının hatşepsut’ a ait olduğunu ise dişinden alınan DNA ve diğer bilimsel testlerden anlaşılmaktadır. Ayrıca testlerden şeker hastalığına yakalanmış ve şişman olduğu ayrıca ölüm nedeninin şeker hastalığının etkiyle ortaya çıkan kemik kanseri olduğu da anlaşılır.

ÇAÇAPOYALAR Güney Amerika’ nın Amazon bölgesinde daha önce mezarlık ve tapınak olarak kullanılan bölgede tesadüfen bir köylü tarafından keşfedilen 600 yıl öncesi çaçapoyalar ( bulut insanları) kabilesine ait bir düzine mumya bulundu. Buradaki sanki korku ve dehşetten yüzünü kapatmış kadın mumyası ise büyük ilgi yarattı. Bilim adamları ise kadının bu pozisyonunun ölüm korkusunu nasıl yaşadığını apaçık ortaya koyduğunu söylediler.

LA DONCELLA İnkalılar tarafından tanrıları için kurban edildiğinde henüz 15 yaşında olan küçük kız La Doncella ismiyle Arjantin’ deki High Mountain Arkeoloji Müzesi’ nde bugüne kadar bulunmuş en eski ve en iyi korunmuş cesetlerden biri olarak sergileniyor. Ceset 1999 yılında bulunmuş. İnka soyundan gelenler sergilemeye karşılar çünkü atalarına saygısızlık yapıldığını düşünüyorlar.

SİDON KRALI TABNİT ABD’ li uzmanların 2003 yılında İstanbul Arkeoloji müzesi’ ndeki Sidon Kralı Tabnit’ in mumyasından DNA testi için azıdişi ve kaburgadan aldıkları bir parça deri örneğine rağmen mumya hakkında bilgilere ulaşılamamıştır. Ancak mumyaya ait lahtin üzerindeki krala ait şu sözler de en az mumyadan elde etmek istediğimiz bilgiler kadar önemlidir. “ Ey mezarımı bulan kişi, her kim olursan ol lahtimi açma, huzurumu bozma. Çünkü yanımda ne gümüş, ne altın, ne de define vardır. Mezarımı açarsan nesilden ve nesepten mahrum kal ve ölüler arasında yatacak yer bulma. ”

IV. HAYVAN MUMYASINA ÖRNEKLER Üstte parmak uçları bile ihmâl edilmeden, gayet özenle mumyalanmış bir maymun görmektesiniz. Binlerce yıl öncesinden bugüne müstehzî bir ifade ile gülümsüyor gibi. Atta ise en az iki metre boyunda bir Nil timsahına ait mumya.

KAYNAKÇA Meydan Larousse, Büyük Lügat Ve Ansiklopedi, Meydan Yayınevi, cilt 9, sf.59 Temel Britannica, Ana yayıncılık A.Ş ( İstanbul), Cilt 12, sf.309 http://www.tarihcininyeri.net/forum/arsiv-baslik571.0.html http://www.nationalgeographic.com.tr/ngm/0902/gecmisebakis.aspx