TÜRKİYE’DE İŞ SAĞLIĞI Uz. Dr. A. Emel Önal İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’nün 1950 yılında yaptığı tanıma göre iş sağlığı, bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik hallerinin en üst düzeyde tutulması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi çalışmalarıdır.

Son on yılda iş sağlığı, işçilerin, eş ve çocuklarının iyilik hallerinin en üst düzeye çıkarılması, yaşam koşullarının iyileştirilmesi, yalnız çalışma çevresinde değil yaşam çevresinde de sağlık zararlarından korunmaları, yeteneklerine uygun işlerde çalışmaları ve her türlü stres etkilerinden olabildiğince korunarak, sağlıklı insanlarla, sağlıklı ve kaliteli bir üretim temin etmeleri demektir.

Çalışanların kişisel özellikleri ve işyeri ortam faktörleri iş ve sağlık arasındaki ilişkiyi belirler. Çalışma ortamında sağlığı etkileyen fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik, psikososyal etmenler, genel hijyen ve iş hijyenidir.

Türkiye’de devamlı olarak en az elli işçi çalıştıran bütün iş sahiplerinin, en az bir işyeri hekimi çalıştırması zorunludur. (Umumi Hıfzıssıhha Kanunu Madde 180, Sosyal Sigortalar Kanunu Madde 114, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde 91) Büyük işyerlerinde veya kaza ihtimali çok olan işlerde tabip sürekli olmalıdır.

Hastanesi olmayan yerlerde işyerinde bir hasta odası ve ilk yardım araçları olmalıdır. Yüzden beşyüze kadar daimi işçisi olan işyerleri bir revir, Beşyüzden yukarı işçisi olanlar yüz kişiye bir yatak olmak üzere hastane açmaya mecburdur (Umumi Hıfzıssıhha Kanunu Madde 180).

İşyeri hekimlerinin çalışma şartları ile görev ve yetkileri hakkında yönetmelik (RG.4.7.1980-No:17037) İşyeri hekimi, işyeri sağlık biriminde işçilerin sağlık durumlarını denetler, ilkyardım, acil tedavi ve diğer koruyucu sağlık hizmetlerini düzenler (Madde 2). 50 den az işçi çalıştıran işyerlerinin bir araya gelerek kurdukları birime “işyeri ortak sağlık birimi” denir (Madde 3).

Türkiye’deki işyerlerinin % 98.1 i 50 den az, % 89.6 sı 10 dan az işçi çalıştırmaktadır. Sigortalıların % 67.8 i 50 den az işçi çalıştıran işyerlerinde, % 33.1 i 10 dan az işçi çalıştıran işyerlerinde çalışmaktadır.

İşçilerin işe giriş muayenelerini, Madde 4: İşyeri hekimlerinin görevleri İşçilerin işe giriş muayenelerini, Aralıklı kontrol muayenelerini yapmak. Ağır ve tehlikeli işlerde çalışanlarla, gebe ve emzikli kadınlarla, 18 yaşından aşağı gençlerle, iki yaşından küçük çocuk sahibi annelerle, malul ve arızalılarla, alkoliklerle, birden fazla iş kazası geçirmiş işçilerle ilgilenmek.

Gerekli hallerde radyolojik muayeneleri yaptırmak. Kazalar için ilk yardım organizasyonu ve acil tedavinin yapılmasını sağlamak. Koruyucu aşıları yapmak. Kadın işçilerin çalıştırıldığı işyerlerinde oluşturulan Kreş ve Çocuk Bakım Yerlerinde barındırılan çocukların sağlık kontrollerini yapmak, bu yerlerin sağlık şartlarına uygun çalıştırılmasını denetlemek.

İşyeri hijyeni ve güvenliğini incelemek. Kullanılan, üretilen maddeleri incelemek. Çalışma ortamını gerekirse ölçerek değerlendirmek (ısı, gürültü, aydınlatma, havalandırma, iyonizan ve iyonizan olmayan ışınlar, zehirli gazlar ve buharlar, çözücüler ve tozlar).

İşyerinin genel hijyen şartlarını izlemek ( genel temizlik, içme suyu, yemekhane, yıkama yerleri, lavabo, duş, tuvalet, soyunma odaları ...). Mesleki bir hastalığın veya işle ilgili bir hastalığın tespitinden sonra, koruyucu tedbirleri almak. İşyeri İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulları toplantılarına katılmak.

İşçi sağlığı ve iş güvenliği kurulları en az 50 işçi çalıştıran her işyerinde kurulmak zorundadır, konu ile ilgili kararlar bu kurulda alınır. İşveren veya işveren vekili İşyeri güvenlik şefi İşyeri hekimi Sosyal işler danışmanı Varsa sivil savunma uzmanı Ustabaşı veya usta ve Seçilen bir işçiden oluşur.

İş ve işçi uyumunu sağlamak: İşçilerin fiziki ve ruhi yetenekleri ile işyerindeki şartların ve teknolojinin incelenmesi, aşırı yorgunluk durumunda, iş kazası veya mesleki hastalıklarda, maluliyet ve arıza hallerinde rehabilitasyonun sağlanması .

İşçilere kişisel hijyen, beslenme, kişisel koruyucuların kullanılışı ve genel hijyen konularında eğitim vermek. İşçilerin boş zamanlarını spor gibi olumlu uğraşlarla değerlendirmesini sağlamak. Her işçi için bir sağlık dosyası düzenlemek.

Hasta bakımı yürütülüyorsa kayıt düzenlemek. Çalışma Bakanlığı’na gönderilmek üzere yıllık çalışma raporlarını hazırlamak. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği konularında araştırma-inceleme yapan uzmanlaşmış kuruluşlar ve üniversitelerle işbirliği yapmak. İş kazaları ve meslek hastalıklarını bildirmek.

Madde 8: İş hekimi işyerinde işçi başına ayda 15 dakika görevlidir. 1000 işçi çalıştıran işyerinde tam gün hekim bulundurmak zorunludur. 1000 işçiyi aşan hallerde aynı hesapla yeterince hekim eklenir. İş hekimi tedavi hizmetlerini de yerine getirmek üzere görevlendirildi ise Sosyal Sigortalar Kurumu hasta bakım normları uygulanır.

Madde 9: 50-200 işçi çalıştıran ve İşyeri Sağlık Birimi kuran her işyeri bir hemşire veya bir sağlık memuru görevlendirir. 200-1000 işçi çalıştıran işyerleri 2 hemşire görevlendirir. 1000 den fazla işçi çalıştıran işyerlerinde her 1000 işçi için bir hemşire eklenir.

Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla, sigortalının işveren tarafından görev ile başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, emzikli sigortalı kadına çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak götürülüp getirilmeleri sırasında geçirdikleri kaza iş kazasıdır (506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu Madde 11 ).

SSK Madde 12 ye göre iş kazası halinde sigortalıya: Sağlık yardımı yapılır, protez, araç ve gereçler sağlanır. Geçici iş göremezlik süresince günlük ödenek verilir. Sürekli iş göremezlik halinde gelir verilir. Sigortalının iş kazasında ölmesi halinde, eş ve çocuklarına aylık bağlanır (Madde 23).

SSK sigortalıyı iş kazasını en geç kazadan sonraki gün içinde işverene veya kuruma bildirmekle sorumlu tutmuştur. Kasıtlı olarak iş kazası geçiren veya bağışlanamaz kusuru olan veya hekimin önerilerine uymayan sigortalı iş göremezlik ödeneğini alamaz ya da kesintili alır ( SSK Madde 110,111). İş kazası nedeniyle yapılacak muayene ve tedavi için 120 gün prim ödeme şartı aranmaz.

İşverenler makinelerin kullanılmasından doğacak tehlikelerden ve bu hususta önceden alınabilecek tedbirlerden işçileri haberdar etmek zorundadır. İşverenler, işyerlerinde meydana gelecek iş kazaları’nı en geç kazadan sonraki iki gün içinde yazı ile SSK ve ilgili Bölge Çalışma Müdürlüğü’ne bildirmek zorundadır (İş Kanunu Madde 73).

İşveren iş kazasına uğrayan sigortalıya, sigorta kurumunca işe el konuluncaya kadar, sağlık durumunun gerektirdiği sağlık yardımlarını yapmakla yükümlüdür (SSK Madde 15) İş kazası işverenin kastı, işçilerin sağlığını koruma ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareketi, ya da suç sayılabilir bir hareketi sonucu olmuşsa hertürlü giderler işverene ödettirilir (SSK Madde 26)

Bu konuda en sık kullanılan istatistikler: İş kazası hızı=Kaza sayısı10n/Çalışma saatleri toplamı İş kazası ağırlık hızı=Kayıp işgünü10n/Kaza sayısı İş kazası ölüm ağırlık hızı=İş kazası nedeniyle ölüm sayısı10n/İş kazası sayısı Meslek hastalığı hızı=Meslek hastalığı sayısı 10n/Çalışma saatleri toplamı Meslek hastalığı ağırlık hızı=Meslek hastalığı nedeniyle kaybedilen iş günü sayısı10n/Meslek hastalığı sayısı Meslek hastalığı ölüm ağırlık hızı=Meslek hastalığı nedeniyle ölüm sayısı10n/Meslek hastalığı sayısı