Peyzaj Kavramı ve Peyzaj Planlama Üzerine Birkaç Söz Doç. Dr. Nilgül KARADENİZ A.Ü.Z.F. Peyzaj Mimarlığı Bölümü 24 Mart 2008

1. PEYZAJ NEDİR?

Peyzajı planlarken, yönetirken ve korurken ‘peyzaj’ kavramını açıklamak zorunludur.

Çoğumuz ‘peyzaj’ kavramına ilişkin sezgisel bir algıya sahibiz. Belirli bir noktadan gördüğümüz arazi ve suya ait özelliklerin kapladığı alanları düşünüyoruz.

Peyzajlar arasındaki farklılıkları belirtiyoruz: Tarımsal ve kentsel peyzaj; Doğal veya kültürel peyzaj; Ova veya dağlık alan peyzajı

Her birimiz bu peyzajların bileşenlerini listeleyebilir: Çiftlikler, Tarım arazileri, Ormanlar, Islak alanlar, vd..

Eğer insan dışındaki organizmaların kendi peyzajlarını nasıl algıladıkları konusunu da düşünürsek kişisel algılamalarımız değişebilir genişleyebilir.

Fakat her durumda; algılamalarımız zamana bağlı değişen ve ekolojik dinamikleri etkileyen çok farklı elemanlar içermekte ve bunlar da peyzajı oluşturmaktadır.

‘Peyzaj’ kavramına ilişkin bir çok farklı yorum ve buna bağlı olarak farklı tanımlar bulunmaktadır.

Humboldt’a göre ‘peyzaj’; Bir bölgenin toplam karakteri Bu tanımların çoğu ortak kültürel bir köke sahiptir. 200 yıl önce Alman coğrafyacı Alexander von Humboldt tarafından ifade edildiği gibi bunlar peyzajın farklı yönlerine odaklanan insan odaklı tanımlardır. Humboldt’a göre ‘peyzaj’; Bir bölgenin toplam karakteri olarak tanımlanmaktadır.

Troll (1968): ‘İnsanın yaşadığı ortamın, toplam mekansal varlığı ‘ olarak tanımlamıştır

Appleton (1980) ‘peyzaj’ın çevre ile aynı anlama gelmediğini peyzajın ‘algılanan’ özellikle de görsel olarak algılanan çevre olduğunu belirtmektedir. Peyzajın algılayıcı ve obje arasındaki etkileşimin sonucu olan estetik bir obje olduğunu belirtmektedir.

Vink (1983)’e göre peyzaj; içinde bir dizi sürecin aktif olduğu bir alandır (Haines-Young et al. 1993).

Forman and Godron (1986) tarafından yapılan tanıma göre peyzaj: Benzer formlarda tekrarlanan ve birbiriyle etkileşim içinde olan ekosistemler kümesinin oluşturduğu heterojen bir arazi parçasıdır (peyzaj mekansal deseni).

Naveh (1987): Peyzajlar; fiziksel, ekolojik ve coğrafik varlık olarak ve bütünlükleri çerçevesinde tüm doğal ve insan desenleri ile süreçlerini bütünleştirirler.

Green et al. (1996). Doğal ve kültürel süreç ve aktivitelerin uygunluğunun sınırlarını belirleyen topoğrafya, vejetasyon örtüsü, arazi kullanımı ve yerleşim desenlerine ait özel bir konfigürasyon…

Bu yorumların çoğunda görülen ortak özellik; lekelerin veya peyzaj elemanlarının oluşturduğu mozaiği kapsayan bir arazi parçasından söz ediliyor olmasıdır.

Peyzajın farklı algılanış biçimleri Doğa olarak Peyzaj Habitat olarak Peyzaj Sanat eseri olarak peyzaj Sistem olarak peyzaj Problem olarak Peyzaj Varlık (zenginlik) olarak Peyzaj İdeoloji olarak Peyzaj Tarih olarak Peyzaj Yer olarak Peyzaj Estetik olarak Peyzaj (Meinig 1979; Ogrin 2005).

Peyzajın farklı algılanış biçimleri 1. Süreç merkezli 2. Organizma merkezli Erozyon ve besin döngüleri gibi süreçler; sistemi, farklı ölçeklerde etkileşim içinde bulunan organizmalarla aynı şekilde işletmektedir.

Peyzaj; rüzgar, erozyon, vejetasyon gibi doğal süreçlerle şekillenen karakteristiklere sahiptir. Bununla birlikte günümüzde antropojenik süreçler, peyzajın şekillenmesinde çok daha geniş ve çeşitli bir etki ve etkileşim içindedir.

Bu tür süreçler, peyzajlar tarafından desteklenen fonksiyonların ifade edilişi olarak düşünülebilir.. Birincil endüstri (besin ve enerjinin üretimi gibi) ikincil endüstri (rekreasyon gibi) (VisuLands 2005)

Peyzaj içindeki bu süreçlerin önemi ve karakteri mekansal ve zamansal olarak değişmekte ve bu değişimler sosyal değerlerdeki değişimlere eşlik etmektedir. Günümüzde artık sıklıkla belirli politikalar ve planlamalar aracılığı ile bu değerlerin ve buna bağlı olarak üretim için mevcut uygulamaların değiştirilmesi gerektiği ifade edilmektedir (Örneğin AB Ortak Tarım Politikası – CAP)

AVRUPA PEYZAJ SÖZLEŞMESİ “Peyzaj” insanlar tarafından algılandığı şekliyle; özellikleri,  insan ve/veya doğal faktörlerin etkileşimi ve faaliyeti sonucunda oluşan alandır..

AVRUPA PEYZAJ SÖZLEŞMESİ APS, insanların kaliteli yaşamları ile ilgili olarak peyzajın önemine vurgu yapmaktadır. Holistik bakış açısı ile peyzajın adapte edildiği politikalar ve planlamalara duyulan ihtiyacı açıklamaktadır.

Kavramsal Çerçeve Baskılar Zorlayıcı güçler Durum Etkiler Barbati 2006 Artan nüfus ve hareketlilik Baskılar Kentleşme, artan ulaşım ağı, gderek artan tarımsal arazi ihtiyacı Durum Baskı altındaki peyzaj Etkiler Parçalanma ve biyoçeşitlilikte potansiyel azalma Barbati 2006

Tepkiler: politikalar ve ekolojik peyzaj planlama Zorlayıcı güçler Artan nüfus ve hareketlilik Baskılar Kentleşme, artan ulaşım ağı, gderek artan tarımsal arazi ihtiyacı Durum Baskı altındaki peyzaj Etkiler Parçalanma ve biyoçeşitlilikte potansiyel azalma T Politikalar ve Ekolojik Peyzaj Planlama Barbati 2006