Deprem Araştırma ve Uygulama Merkezi RİSK AZALTMA PLANLAMASI ESASLARI Oktay ERGÜNAY Gazi Üniversitesi Deprem Araştırma ve Uygulama Merkezi

AFET YÖNETİMİ NEDİR ? Afet sonucunu doğurabilecek olayların önlenmesi ve zararlarının azaltılması amacıyla, bir afet olayının tüm aşamalarında yapılması gereken faaliyetlerin; planlanması, yönlendirilmesi, desteklenmesi, koordine edilmesi ve etkin olarak uygulanması için toplumun tüm kurum ve kuruluşlarıyla kaynaklarının ortak amaçlar doğrultusunda kullanımını gerektiren çok yönlü, çok aktörlü, çok disiplinli ve dinamik bir yönetim şeklidir.

Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, afet yönetimi genel olarak zaman içerisinde sınırlı olan ve başlangıç, gelişme, pik noktaya ulaşma ve sona erme gibi safhalardan oluşan Kriz veya Olağanüstü hal yönetimlerinden farklıdır.

AFET YÖNETİMİNİN ANA AŞAMALARI: Afet yönetiminde dört ana aşamaya ayrılabilen faaliyetler süreklidir ve bir önceki aşamada yapılan faaliyetlerin başarısı büyük ölçüde bir sonraki aşamada yapılacak faaliyetlerin başarısını etkilemektedir. AFET YÖNETİMİNİN ANA AŞAMALARI: Zarar azaltma , Hazırlık, Olaya müdahale, İyileştirme ve yeniden inşa olarak özetlenebilir.

AFET DÖNGÜSÜ AFET AYS Afet Öncesi Aşama Afet Sonrası Aşama Risk Azaltma Önlemleri Müdahale Önlemleri Kalkınma Önleme Hazırlık AFET İyileştirme Zarar Azaltma AYS Yeniden İnşa Acil Yardım

RİSK NEDİR ? Riski “belirli bir tehlikenin veya olayın meydana gelmesi halinde, insanlara, insan yerleşmelerine ve doğal çevreye , bunların zarar veya hasar görebilirlikleri ile orantılı olarak verebileceği kayıplar olarak özetleyebiliriz. Daha kısa bir tanımla risk, “kayıp olasılığı” olarak tanımlanabilir.

RİSK NEDİR ? ► belirli büyüklükte bir tehlike veya olayın varlığı, Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, riskten veya kayıp olasılığından bahsedebilmek için; ► belirli büyüklükte bir tehlike veya olayın varlığı, ► bu tehlikeden etkilenecek değerlerin mevcudiyeti ile, ► bu değerlerin tehlike veya olaydan etkilenme oranları veya zarar görebilirliklerinin bilinmesi veya tahmin edilmesi, gerekmektedir.

Risk= Tehlike x Değer x etkilenme oranı, Afet riskini matematiksel olarak; Risk= Tehlike x Değer x etkilenme oranı, olarak ta ifade edebiliriz. Bu ifadeden de anlaşılacağı üzere afet riskinin belirlenebilmesi için öncelikle; afete yol açabilecek tehlikelerin yerleri, büyüklükleri,oluş sıklıkları,tekrarlanma süreleri ve etkileyebilecekleri alanların belirlenmesi,etkilenebilecek nüfus,yapı,alt yapı envanterinin ve ile etkilenme oranlarının bilinmesi gerekmektedir.

RİSK veya ZARAR AZALTMA PLANLAMASI SÜRECİ 1- Tehlikelerin belirlenmesi ve analizi 2- Nüfus, yapı, alt yapı envanterlerinin çıkarılması 3- Fiziksel, sosyal, ekonomik ve çevresel zarar görebilirliklerin belirlenmesi

4- Risklerin belirlenmesi; - Can kaybı,yaralanmalar,arama-kurtarma ve acil tıbbi ilk yardım ihtiyacı, - Yapıların hasar tahminleri ve kullanılabilirlik durumları - Yangın,heyelan,salgın hastalık gibi ek tehlike ve risk olasılıkları, - Açıkta kalacak insan sayısı ve öncelikli acil yardım ihtiyacı - Çevresel tehlike ve risklerle kentsel riskler - Olası ekonomik kayıplar ve sosyal riskler - Afet senaryoları.

5- İmkan ve kaynaklarla güçlü ve zayıf yönlerin, fırsat ve tehditlerin belirlenmesi, ( Swot analizi ) 6 – Zarar azaltma stratejilerinin ve maliyet yarar analizlerinin yapılması, 7 – En akılcı stratejik hedef ve faaliyetlerin belirlenmesi, 8 – Yasal, kurumsal ve finansal olanakların belirlenmesi ve zarar azaltma eylem planının oluşturulması, 9 – Performans kriterleri ile izleme ve değerlendirme yöntemlerinin belirlenmesi, 10 – Uygulamanın izlenmesi, aksayan yönlerin geliştirilmesi ve nihai performansın değerlendirilmesi.

RİSK AZALTMANIN ANA ARAÇLARI İl veya yerleşmeler ölçeğinde afet tehlike ve risk haritalarının hazırlanması ve afet senaryolarının oluşturulması, Belirlenen tehlike ve riskleri önleyen, dışlayan veya olası etkilerini azaltan; A: İl Zarar Azaltma Stratejik planı, B: İl Gelişme Planı, C: il Çevre Düzeni Planı ve Yerleşmeler İçin İmar Planları, D: İl Afete Hazırlık ve Müdahale Planı ( İl Acil Yardım ve Kurtarma Planı ) hazırlanması,

RİSK AZALTMANIN ANA ARAÇLARI Güvenli yapılaşmayı sağlamak amacıyla deprem ve diğer yapı yönetmeliklerinin etkin kullanımı ve denetiminin sağlanması, Bu faaliyetleri yürütecek kurumsal yapılanmanın oluşturulması ve personelin eğitimi, Halkın bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi faaliyetlerinin sürekli ve sürdürülebilir olarak yürütülmesi, Afet sigortaları sisteminin geliştirilmesi, Erken uyarı,alarm ve tahliye sistemlerinin geliştirilmesi, GIS, kent bilgi sistemleri, uydu teknolojileri,aktif ve pasif izolasyon sistemleri gibi yeni teknolojilerin araştırılması, geliştirilmesi ve uygulanması.

RİSK YÖNETİMİ MODELİ STRATEJİ ve POLİTİKALARININ BELİRLENMESİ TEHLİKENİN BELİRLENMESİ RİSKİN BELİRLENMESİ ZARAR GÖREBİLİRLİĞİN BELİRLENMESİ KAYIPLARIN BELİRLENMESİ ZAYIF YÖNLERİN BELİRLENMESİ STRATEJİ ve POLİTİKALARININ BELİRLENMESİ

Risk Yönetimi Süreci Üst Düzey Politik Karar Amaçların Belirlenmesi Misyon - Vizyon Hedef Riskin belirlenmesi Kabul Edilebilir Risk Düzeyi Stratejik Planlama Stratejik Amaç ve Hedefler Yıllık Uygulama Planları İşbirliği ve Koordinasyon Performans Ölçütleri ve Yeniden Değerlendirme Değerlendirme

Risk yönetimi Riskin Finansmanı Riskin Kontrolü 1. Riski Azaltma 1. Riskin Transferi Etkin Yapı Denetimi, Güçlendirme, Eğitim, Hazırlık Faaliyetleri Zorunlu Afet Sigortaları, Afet Bonoları 2. Riski Karşılama 2. Riskten Sakınma Afet ve Deprem Fonları Oluşturma Tehlike ve riskin belirlenmesi, Mikrobölgeleme, Sakınım ve Dönüşüm Planlaması

STRATEJİK PLANLAMA NEDİR ? Stratejik planlama; kuruluşların mevcut durum, misyon ve temel ilkelerinden hareketle, geleceğe dair bir vizyon oluşturmayı, bu vizyona uygun amaç ve hedefler belirlemelerini ve ölçülebilir göstergeler geliştirerek faaliyetlerini izleme ve değerlendirmelerine olanak sağlayan katılımcı ve esnek bir planlama yaklaşımıdır.

MİSYON Kuruluşun varlık nedenidir. Kuruluşun ne yaptığını , nasıl yaptığını ve kimin için yaptığını ifade eder. Misyonun belirlenmesi Stratejik Planlamanın temelini oluşturur. Kuruluşun en üst organı tarafından belirlenir. Belirlemede yasal çerçeve esas alınır. Kısa ve çarpıcı bir ifadedir. Alt birimler bu temel misyona uygun olarak birim misyonlarını geliştirirler.

RİSK AZALTMA İÇİN MİSYON ÖRNEĞİ Sürdürülebilir, etkin ve dinamik zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme politika ve stratejileri uygulayarak, halkın can ve mal güvenliği ile milli servetleri afetlerin yıkıcı etkilerinden korumak ve toplumun baş edebilme kapasitesini geliştirmek.

VİZYON Kuruluşun geleceğini sembolize eder. Uzun vadeli genel hedefi belirtir. İdealist, özgün, ilham verici, ayırt edici, çekici ve akılda kalıcı olmalıdır. Net, kısa ve iddialı bir ifadedir.

VİZYON ÖRNEĞİ Afet zararları azaltılmış, baş edebilme kapasitesi yüksek, yaşam kalitesi ve refah düzeyi sürekli gelişen bir il (bir kent) oluşturmak

RİSK YÖNETİMİNDE STRATEJİK AMAÇ ÖRNEKLERİ İl veya Belediye hudutları içerisinde afet tehlikelerinin, çağdaş yöntemlerle yeniden belirlenmesi ve büyük ölçekli tehlike haritalarının hazırlanması. Afet yönetimi ve zarar azaltma faaliyetlerini planlayacak, yürütecek ve koordine edecek kurumsal yapılanmanın tamamlanması ve geliştirilmesi. Coğrafi Bilgi Sistemini temel alan kent bilgi sistemlerinin geliştirilmesi, risk haritaları ve afet senaryolarının oluşturulması.

AFET YÖNETİMİNDE STRATEJİK AMAÇ ÖRNEKLERİ Yerleşme ve yapılaşmaların etkin denetimlerinin sağlanması, kaçak yerleşme ve yapılaşmaların önlenmesi ve yapı denetim sisteminin geliştirilmesi. Afet zararlarının azaltılması konusunda halkın eğitimi, bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi faaliyetlerinin desteklenmesi ve toplumda bir zarar azaltma kültürü oluşturulması. Kalkınma amaçlı il veya belediye stratejik planları ile zarar azaltma stratejik planları arasında akılcı dengelerin oluşturulması ve öncelikler belirlenerek uygulama yapılması.

AFET YÖNETİMİNDE STRATEJİK AMAÇ ÖRNEKLERİ Zarar azaltma faaliyetlerine, başta özel sektör olmak üzere, toplumun her kesiminin etkin katılımının sağlanması ve gönüllülük sisteminin geliştirilmesi ve desteklenmesi. Muhtarların ve mahalle halkının afet yönetim sistemi içerisinde etkin rol alabilmesi için gerekli kurumsal düzenlemelerin yapılması, mahalle afet gönüllülüğü, itfaiye gönüllülüğü, ilk yardım gönüllülüğü gibi katılımcı sistemlerin teşvik edilmesi ve desteklenmesi.

AFET YÖNETİMİNDE STRATEJİK AMAÇ ÖRNEKLERİ Afet tehlikesi ve riskinin kontrol edilmesi, güncel tutulması, afet bilgi sistemleri ile erken uyarı sistemlerinin kurulması ve geliştirilmesi. Afetlere zamanında, hızlı ve etkili olara müdahale edebilmek için planlama (il acil yardım planları) ve hazırlık faaliyetlerinin eğitim ve tatbikatlarla güncelleştirilmesi, geliştirilmesi ve kurumlar arası işbirliği ve koordinasyonun sağlanması.

MEVCUT YASAL DURUM 5302 sayılı “İl Özel İdaresi Kanunu” ve 5393 sayılı “Belediye Kanunu” il özel idareleri ve belediyelere doğal afetlerden korunmak veya bunların zararlarını azaltmak için zarar azaltma ve müdahale planları yapma, halk eğitimi faaliyetlerini yürütme, gerekli ekipman ve donanımları hazırlama gibi görevleri, aynı ifadelerle vermiştir.

MEVCUT YASAL DURUM İl özel idareleri, il ölçeğinde afet tehlikesi ve riskini belirleyecek, il için afet senaryoları oluşturacak ve imkan ve kaynakları doğrultusunda il için zarar azaltma stratejik planı hazırlayacaktır. İller ayrıca, afetler olduğunda olaya zamanında, hızlı ve etkili müdahale edebilmek için acil yardım planları da hazırlayacaktır.

MEVCUT YASAL DURUM Belediyeler ise, kendi mücavir alan sınırları için, il genelinde hazırlanan afet tehlikesi ve riski çalışmalarını da dikkate alarak 1/10 000 , 1/ 5 000 veya 1/ 1 000 ölçeklerde yerel afet tehlikesi ve riski haritalarını (“Mikrobölgeleme”) hazırlayacaklar, öncelikleri belirleyecekler ve bu öncelikler doğrultusunda zarar azaltma stratejik planlarını oluşturacaklardır.

SONUÇ İl özel idareleri ve Büyükşehir belediyelerince hazırlanan yeni stratejik planlar incelendiğinde maalesef, afet yönetimi ve afet zararlarının azaltılmasıyla ilgili stratejik amaçlar ve faaliyetlerin bu planlarda yer almadığı görülmektedir. Her ölçekte sürdürülebilir kalkınmanın sağlanabilmesi için afet zararlarının azaltılması gerektiği, stratejik planlama aşamasında mutlaka dikkate alınmalıdır.

İlginiz için Teşekkürler Oktay ERGÜNAY Gazi Üniversitesi Deprem Araştırma ve Uygulama Merkezi e-posta: oktayergunay@yahoo.com

YASAL DURUM “İl Özel İdaresi Kanununun” 69. maddesi ile “Belediye Kanunu’nun 53. maddesi, “Acil Durum Planlaması” başlığı altında aşağıda belirtilen aynı görevleri vermektedir: “İl özel idaresi (Belediyeler) yangın, sanayi kazaları, deprem, ve diğer doğal afetlerden korunmak, veya bunların zararlarını azaltmak amacıyla, ilin (belediyenin) özelliklerini de dikkate alarak gerekli afet ve acil durum planlarını yapar, ekip ve donanımları hazırlar.”

“Acil durum planlarının hazırlanmasında varsa il ölçeğindeki diğer acil durum planlarıyla da koordinasyon sağlanır ve ilgili Bakanlık, Kamu kuruluşları, Meslek teşekkülleriyle Üniversitelerin ve diğer Mahalli idarelerin görüşü alınır.” “Planlar doğrultusunda halkın eğitimi için gerekli önlemler alınarak, ikinci fıkrada sayılan idareler, kurumlar, örgütlerle ortak programlar yapılabilir.” “ İl özel idaresi (belediye) il dışında yangın ve doğal afetler meydana gelmesi durumunda bu bölgelere gerekli yardım ve destek sağlayabilir.