İş Sağlığı ve Güvenliği Akademisi RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ www.isgakademisi.com

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Amaç: Risk değerlendirme ve yönetimi ile ilgili kavramlar ile risk değerlendirme yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmak. Hedefler: Content Layouts Risk değerlendirmesinin temeli, gerekliliği ve yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmak, Risk değerlendirmesi yapabilecek bilgi düzeyine erişmek. Konular: Risk yönetimi ve genel yönetim Tehlike ve risk kavramları Risk yönetiminin bir parçası olarak risk değerlendirmesi Risk değerlendirmesinin temel gerekçeleri Risk analizi ve teknikleri Risk değerlendirme uygulamaları İlgili mevzuat

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Giriş: Uluslararası kuruluşlarca yapılan araştırmalar iş güvenliği ile iş gücü verimliliği arasında karşılıklı etkileşim olduğunu, sağlıklı ve güvenli işyerlerinde verimliliğin arttığını ortaya koymuştur. İş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi sonucu iş güvenliğinin sağlanması; yan etki olarak işyerinde verimlilik ve üretim artışına da yol açmaktadır.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Özellikle iş kazaları işin akışını durdurarak üretimi kesintiye uğramakta ve maddi kayba neden olmaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) araştırmalarında üretimde kullanılan makine ve tezgahlarda koruma sistemlerinin geliştirilmesi ile iş güvenliğinin sağlanması sonucunda önemli ölçüde üretim artışının sağlandığını saptamıştır.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ İşyerinde risk değerlendirmesi yapmak mevzuat yönünde zorunlu olduğu gibi, işletmenin ve ülkenin geleceği açısından da oldukça önemlidir. İşyerlerinde meydana gelen iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucunda büyük maddi kayıplar meydana gelmektedir.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Halbuki, gerek iş kazaları gerekse meslek hastalıkları, nedenleri önceden belirlenerek alınacak tedbirlerle önlenebilecek vakalardır. Önceden belirleme de uygulanan işlemlerin toplamına risk değerlendirmesi veya risk yönetimi diyebiliriz.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Risk değerlendirmesi; İşyerlerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin, işçilere, işyerine ve çevresine verebileceği zararların ve bunlara karşı alınacak önlemlerin belirlenmesi amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Risk yönetiminin amacı; İş kazaları ve meslek hastalıklarını oluşturan nedenler ve bunları etkileyen faktörler ile ilgili mümkün olan en geçerli ve doğru bilgiyi toplayarak tehlikelerin ortaya çıkarılmasını ve kontrol önlemlerini belirlemek amacıyla bir güvenlik ağı kurmaktır.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Mevzuat yönünden işverenin risk değerlendirme yükümlülüğü; Ülkemizde İş Sağlığı ve Güvenliği konusundaki temel yasa olan 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ülkemizce kabul edilmiş olan 155 ve 161 sayılı ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) sözleşmeleri de dikkate alınarak hazırlanmıştır.

Mevzuat yönünden işverenin risk değerlendirme yükümlülüğü; 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Madde:4 İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar. c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.

Mevzuat yönünden işverenin risk değerlendirme yükümlülüğü; a) İş Sağlığı Ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği Madde:5 (1) İşveren; çalışma ortamının ve çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama, sürdürme ve geliştirme amacı ile iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. (2) Risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmiş olması; işverenin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. (3) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilere risk değerlendirmesi ile ilgili ihtiyaç duydukları her türlü bilgi ve belgeyi temin eder.

Mevzuat yönünden işverenin risk değerlendirme yükümlülüğü; b) Gürültü Yönetmeliği Gereğince İşverenin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü Madde:9 Risk değerlendirmesi yapılırken, Gürültü Yönetmeliği’nin 6’ncı maddesi gereğince; gürültüye maruziyetin düzeyi, türü, süresi ve maruziyet sınır değerleri ile maruziyet etkin değerleri dikkate alınmak suretiyle, gürültünün risk gruplarına dahil işçilerin sağlıklarına olan etkilerini değerlendirmek zorundadır.

Mevzuat yönünden işverenin risk değerlendirme yükümlülüğü; c) Titreşim Yönetmeliği Gereğince İşverenin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü Madde:6 Özellikle, titreşim veya tekrarlanan şoklara maruziyet de dahil olmak üzere maruziyetin türü, düzeyi ve süresi, maruziyet sınır değerleri ve maruziyet etkin değerleri ve mekanik titreşim ile işyeri veya başka bir iş ekipmanı arasındaki etkileşimden kaynaklanan ve işçinin güvenliğine tesir eden dolaylı etkileri belirleyerek risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdürler.

Mevzuat yönünden işverenin risk değerlendirme yükümlülüğü; d) Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Gereğince İşverenin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü; İşveren, işyerinde tehlikeli kimyasal madde bulunup bulunmadığını tespit etmek ve tehlikeli kimyasal madde bulunması halinde, işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden olumsuz etkilerini belirlemek üzere, risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdür.

Mevzuat yönünden işverenin risk değerlendirme yükümlülüğü; Risk değerlendirmesinde özellikle; kimyasal maddenin sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları, imalatçı, ithalatçı veya satıcılardan sağlanacak malzeme güvenlik bilgi formu, maruziyetin türü, düzeyi ve süresi, kimyasal maddenin miktarı, kullanma şartları ve kullanım sıklığı, mesleki maruziyet sınır değerlerive biyolojik sınır değerleri, alınan ya da alınması gereken önleyici tedbirlerin etkisi, önce yapılmış olan sağlık gözetimlerinin sonuçlarını değerlendirecektir.

Mevzuat yönünden işverenin risk değerlendirme yükümlülüğü; e) Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik Gereğince İşverenin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü; Madde- 6: İşveren, işyerinde risk değerlendirmesi yaparken patlayıcı ortamdan kaynaklanan özel risklerin değerlendirmesinde aşağıdaki hususları da dikkate alacaktır: a) Patlayıcı ortam oluşma ihtimali ve bu ortamın kalıcılığı, b) Statik elektrik de dahil tutuşturucu kaynakların bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri,

Mevzuat yönünden işverenin risk değerlendirme yükümlülüğü; c) İşyerinde bulunan tesis, kullanılan maddeler, prosesler ile bunların muhtemel karşılıklı etkileşimleri, d) Olabilecek patlamanın etkisinin büyüklüğü. Patlama riski, patlayıcı ortamların oluşabileceği yerlere açık olan veya açılabilen diğer yerler de dikkate alınarak bir bütün olarak değerlendirilecektir .

Mevzuat yönünden işverenin risk değerlendirme yükümlülüğü; f) Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri HakkındaYönetmelik Gereğince İşverenin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü Madde 5: İşveren; kanserojen ve mutajen maddelere maruziyet riski bulunan işlerde çalışanların, bu maddelere maruziyet şeklini, maruziyet miktarı ve maruziyet süresini belirleyerek risk değerlendirmesi yaptırmak ve alınması gerekli sağlık ve güvenlik önlemlerini tespit ettirmek yükümlüdür.

Mevzuat yönünden işverenin risk değerlendirme yükümlülüğü; g) Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Gereğince İşverenin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü Madde:5; İşveren, asbest tozuna maruziyet riski bulunan çalışmalarda, asbestin türü ve fiziksel özellikleri ile çalışanların maruziyet derecesini dikkate alarak Asbestle çalışmalarda risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdür.

Mevzuat yönünden işverenin risk değerlendirme yükümlülüğü; h) Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik Gereğince İşverenin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü; Her işverenin, bu yönetmeliğin 8’inci maddesi gereğince; toplu koruma yöntemleri ile risklerin önlenemediği veya tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda, kişisel koruyucu donanımlardan işçilerin sağlık ve güvenlikleri için gerekli olanları Ek-I’de örneği verilen tabloya göre risk değerlendirmesini yapma yükümlülüğü bulunmaktadır.

Mevzuat yönünden işverenin risk değerlendirme yükümlülüğü; ı) Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik Gereğince İşverenin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü; Biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan herhangi bir çalışmada işverenlerin, bu yönetmelik’in 5’inci maddesine gereğince; işçinin maruziyetinin türü, düzeyi ve süresi, zararlı biyolojik etkenlerin tümünün oluşturduğu tehlikeleri de dikkate alarak risk değerlendirmesi yapma zorunluluğu bulunmaktadır.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ B- Sağlayacağı Psiko-sosyal Ve Ekonomik Yararlar Yönünden Risk Değerlendirmesi: Risk değerlendirmesi sadece yapılması zorunlu bir gereklilik olarak görülmemeli, işletmenin geleceği yönünden önemi üzerinde de durulmalıdır. Risk değerlendirmesi yapmak geleceğe yönelik projeksiyonların hazırlanmasına da ışık tutacaktır. Çünkü, risk değerlendirmesi iş verene, işletmenin durumu hakkında yeterli bilgi sağlayacak, üretimde sürprizle karşılaşma durumunu ortadan kaldıracak ve geleceğe güvenle bakmasına katkıda bulunacaktır.

1-İşletmeye sağlayacağı yararlar: Sağlayacağı psiko-sosyal ve ekonomik yararlar yönünden risk değerlendirmesi: 1-İşletmeye sağlayacağı yararlar: İş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesine yönelik yapılacak bu çalışmaların sonucunda alınacak önlemlerle; a- İşletmenin sağlık giderleri azalacak, b- Tazminat giderleri azalacak, c- Güvenli çalışma ortamında verimlilik artacak, d- Üretimde kalite yükselecek, e- İşletme güven ve prestij kazanacak, f- Pazar payı yükselecek, g- Ekonomik yönden güçlü hale gelecek.

2-Ülkeye sağlayacağı yararlar: Sağlayacağı psiko-sosyal ve ekonomik yararlar yönünden risk değerlendirmesi: 2-Ülkeye sağlayacağı yararlar: a- Çalışanlardan hastalanan ve iş göremez durumuna düşenlerin sayısı azalacak, b- iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle Gayri safi milli hasılanın yaklaşık %3’ü kadar kayıp azalacak, bu elde edilen gelir ülke kalkınmasında kullanılacak c- Sağlık ve rehabilitasyon harcamaları azalacak, d- Bir bütün olarak toplum sağlık göstergeleri iyileşecek, e- Çalışma barışına katkı sağlayacak, f- Refah toplumuna dönüşümü hızlandıracak, g- Ülkemiz uluslararası alanda prestij kazanacaktır.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Yapılan risk değerlendirmesi sonucunda elde edilen veriler ışığında işletmede uygulanacak iyi bir risk yönetimi işletmenin sahip olduğu kaynakların, işletmede bulunan risklerden doğabilecek, iş kazası ve meslek hastalığı gibi olumsuz etkilerin önlenmesinde, güvenlik kültürünün yerleştirilmesinde, üretim süreçleri ve yapılanmada verimli olarak kullanılmasına dolayısıyla işletmenin atılım yapmasına büyük katkı sağlayacaktır.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Risk Yönetiminin ana unsurları; • İşyerlerinde ortaya çıkabilecek risklerin belirlenmesi, • Bu risklerin işletme üzerindeki etkilerinin belirlenmesi, • Bu risklerin bertaraf edilmesi için gereken eylemlerin belirlenmesi, • Bunların doğuracağı etkilerin tahmin edilmesi, • Bu işlemler sonucunda elde edilenlerin, işletmelerin genel yönetiminde ve de ileriye yönelik planlamalarında kullanılması.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Risk ve Risk Değerlendirme Kavramı; Risk yönetim sürecinde karşımıza çıkacak tehlike, risk,risk analizi ve risk değerlendirmesi kavramlarına açıklık getirmek konunun anlaşılmasını sağlayacaktır. ISO/IEC73’e ve OHSAS 18001’e göre Risk, “bir olayın gerçekleşme olasılığı ile, etkilerinin bir kombinasyonu” olarak tanımlanmaktadır.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Risk ve Risk Değerlendirme Kavramı; Ancak ISO/IEC 73 standartına göre risk hem tehdit hem de fırsat olarak değerlendirilmekte, tehlikenin önceden fark edilmesinin işverenlerce bir fırsata dönüşebileceği ifade edilmektedir. Risk, ISO/IEC 73’de; zarar, kayıp, hedeflere ulaşamama, istenmeyen bir sonuçla karşılaşma olasılığı, ve gerçekleşmesi halinde bu olumsuz sonuçların oluşturacağı etki olarak tanımlanmaktadır. Ancak, her riskin gerçekleşmeyeceği olasılığı da dikkate alındığında veya doğru bir yönetimle, bir fırsatın da ortaya çıkabileceği kaçınılmaz bir gerçektir.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Risk ve Risk Değerlendirme Kavramı; Risk Değerlendirme ise OHSAS 18001’de; riskin büyüklüğünü hesaplama ve riskin tolere edilebilir olup olmadığına karar verme yani riskleri makul bir seviyeye indirebilmek için gerekli tedbirlerin belirlenmesi ve bu tedbirlerin hangilerinin öncelikle alınması gerektiğine karar verilmesi işlemi olarak tarif edilmiştir.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Risk ve Risk Değerlendirme Kavramı; Çerçeve Direktif 89/391/EEC Sayılı Avrupa Birliği Konsey Direktifi’nde (İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği) ise “İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin, işçilere, işyerine ve çevresine verebileceği zararların ve bunlara karşı alınacak önlemlerin belirlenmesi amacıyla yapılması gerekli çalışmalar.” olarak tanımlanmıştır.

TEHLİKE Bir kişiye, maddeye, cihaza, işe veya işin yürütümüne; Hasar, kayıp zarar Verme potansiyeli olan her şey.....

TEHLİKE İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun

TEHLİKE İnsanların yaralanması veya sağlığının bozulması veya bunların birlikte gerçekleşmesine sebep olabilecek kaynak, durum veya işlem. (OHSAS-18001)

RİSK Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalini, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu

RİSK “Risk tehlikelerden kaynaklanan bir olayın, meydana gelme ihtimali ile zarar verme derecesinin bir bileşkesidir. ”

RİSK “Tehlikeli bir olayın veya maruz kalma durumunun meydana gelme olasılığı ile olay veya maruz kalma durumunun yol açabileceği yaralanma veya sağlık bozulmasının ciddiyet derecesinin birleşimi” (OHSAS 18001)

KABUL EDİLEBİLİR RİSK “Kuruluşun, yasal zorunluluklara ve kendi İSG politikasına göre, tahammül edebileceği düzeye indirilmiş risk.” (OHSAS 18001) Yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesini, İş Sağlığı Ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği

RİSK ANALİZİ Risk analizi, mevcut bilginin, tehlikelerin tanımlanması ve bireylere, topluma, mallara veya çevreye karşı risklerin tahmin edilmesi amacıyla sistematik biçimde kullanılmasıdır. IEC-1995

RİSK ANALİZİ Risk analizi ile tehlikelerin verebileceği zarar, hasar veya yaralanmanın şiddeti ve bu zarar, hasar veya yaralanmanın ortaya çıkma olasılığı belirlenir. Risk analizinde, tehlikeye maruz kalan kişi sayısı, tehlikeye maruziyet süresi, kişisel koruyucuların sağladığı korunma ve güvensiz davranışlar gibi unsurlar dikkate alınır.

RİSK DEĞERLENDİRMESİ Risk analizi sonucu belirlenen risklerin ağırlık oranlarının hesaplanarak derecelendirmesi ve önlem alınmasının gerekli olup olmadığına karar verilmesidir.

RİSK DEĞERLENDİRMESİ İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalar. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu

RİSK DEĞERLENDİRMESİ Tehlikelerden kaynaklanan riskin büyüklüğünü tahmin etmek ve mevcut kontrollerin yeterliliğini dikkate alarak riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar vermek için kullanılan proses. (OHSAS-18001)

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Risklerin Belirlenmesi ve Değerlendirilmesi; İşyerlerinde mevcut olan yada dışarıdan gelebilecek tehlikelerin ve bu tehlikelerin çalışanlar, işyeri yada işin yürütümünde kullanılan makine, araç gereç ve ekipmanlarda oluşturabileceği zararların belirlenmesi için uygulanan süreçtir. Bu süreçte; • İşyerindeki tüm tehlikelerin belirlenmeli, • Risklerin (etkilerinin)ölçülmeli, • Risklerin kontrolü için alınacak önlemler seçilmelidir

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Olası Tehlike Kaynaklarına Örnekler; A- İşyeri yönetimi B- İşyeri seçimi C- Projelendirme Ç- İşletme içindeki tehlikeler D- Nihai ürün E- Çalışanlar

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ A-Yönetimden Kaynaklanabilecek Tehlikeler; Yönetimin İş Sağlığı ve Güvenliği politikasının olmaması veya eksikliği, İş Sağlığı ve İş Güvenliği ile ilgili bir hedefin olmaması veya hedefin tam belirlenmemesi, Hedef belirlenmiş olsa bile, başarı oranının tespit edilmemesi, Hedefe ulaşılmasını engelleyen unsurların tespit edilmemesi,

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ A-Yönetimden Kaynaklanabilecek Tehlikeler; İşletmede sağlık ve güvenlik organizasyonunun bulunmaması,• Varsa çalışma yöntemleri ve etkinliğinin değerlendirilmemesi, Başarısızlıkların nedenlerinin araştırılmaması, Yapılacak sağlık ve güvenlik yatırımlarına; a- Finansman sağlamama, (bütçe ayırmama, ya da yeterince ayırmama) b- Önemsememe yada öncelikli görmeme,

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ A-Yönetimden Kaynaklanabilecek Tehlikeler; İşyerinde yapılan çalışmanın doğru olarak düzenlenmemiş olması, a- Çalışma saatleri, (sürenin uzunluğu) b- Rotasyon yapılmaması, c- Çalışma saatleri, (vardiyalı çalışma, kısmi süreli çalışma vb.) d- Çalışanın statüsü. (kısmi süreli çalışan, kaçak çalışan, sendikalı çalışan/çalışmayan)

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ B-İşyerinin Bulunduğu Bölgeden Kaynaklanabilecek Tehlikeler; Heyelan veya göçük, Sel baskını, Çığ düşmesi, Deprem, Yangın (çevreden gelecek), Meteorolojik şartlar(fırtına, kasırga,), Yıldırım düşmesi, Sabotaj.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ C-Hatalı veya Eksik Planlama ve Projelendirmeden Kaynaklanabilecek Tehlikeler; Proje dışı ilave tesis kurulması Elle veya araçla taşımanın artması Yıkıp yeniden yapmak zorunda kalınması Isıtma, havalandırma ve enerji sistemlerine ilave yük getirmesi Arıtma tesislerine ilave yük getirmesi

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Ç-İşletme İçinden Kaynaklanan Tehlikeler; a-MEKANİK TEHLİKE KAYNAKLARI; • Pürüzlü, engebeli veya kaygan işyeri zemini, • Hareketli araç ve makineler, • Hareketli makine parçaları, • Keskin, yüzeyi çıkıntılı malzeme ve parçalar, • Sıcak veya soğuk yüzeyli malzeme ve parçalar, • Yüksekte çalışma ve tırmanma noktaları, • El aletleri,

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ a-MEKANİK TEHLİKE KAYNAKLARI; • Yüksek basınç (basınçlı kap veya hatlar), • Kaldırma ve taşıma araçları (vinçler, forkliftler), • Sabit ve seyyar merdivenler, • Uygun olmayan korkuluklar, • Asansörler (personel ve yük), • Alçak ve dar geçitler, • Hatalı istifleme, • Malzeme düşmesi veya yuvarlanması, • Taşma,dökülme ve saçılmalar.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ b-FİZİKSEL TEHLİKE KAYNAKLARI; Çalışma ortamında; • Termal konfor sorunları, (ısı, nem, sıcaklık, havalandırma) • Radyan ısı, • Gürültü, • Vibrasyon(titreşim) • Uygun olmayan ve yetersiz aydınlatma, • Işınlar (iyonize, noniyonize radyasyon vb.) • Alçak veya yüksek basınç, • Elektromanyetik alan.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ c-KİMYASAL TEHLİKE KAYNAKLARI; • Sıvılar, (asitler, bazlar,Solventler) • Gazlar, (yanıcı, yakıcı, boğucu, narkotik) • Katılar, • Tozlar (organik, inorganik), • Metaller (Sis,duman ve buharlar).

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ ç-BİYOLOJİK TEHLİKE KAYNAKLARI; • Virüsler, • Bakteriler, • Parazitler, • Vektörler(taşıyıcılar), • Mantarlar.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ d- ELEKTRİK TEHLİKELERİ; • Elektrik tesisatı, (Yangın) • Elektrikli araç ve aletler, (Elektrik çarpması) • Statik elektrik. (Parlama, patlama, çarpılma)

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ D-Nihai Ürünlerden Kaynaklanan Tehlikeler; • Ambalaj üzerinde eksik bilgilendirme, • Tanıtıcı uygun etiketlemenin yapılmaması, • Taşıma şartlarının bildirilmemesi, • Depolama şartlarının bildirilmemesi, • Kullanıcı için “malzeme güvenlik bilgi formu”nun hazırlanmaması, • Uluslar arası standart ve normlara uygun olmaması,CE işaretine sahip olmaması.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ E–Çalışanlardan Kaynaklanabilecek Tehlikeler; • Kişisel alışkanlıklar, • Psiko-sosyal faktörler, • Eğitim eksikliği, • Koordinasyon eksikliği, • İletişim eksikliği, • Zihinsel yetersizlik, • Fiziksel yetersizlik, • Davranış bozuklukları, • Zararlı alışkanlıklar, • Yaş, cinsiyet.

RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ Risk Değerlendirmesinin Amacı; Çalışma ortamın da bulunan tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin; Acil kontrol altına alınması gereken yüksek riskler mi? Yoksa sadece kontrol önlemlerinin gözden geçirilmesini gerektirecek düşük riskler mi olduğunun değerlendirilmesidir.

RİSK DEĞERLENDİRİLMESİNİN YENİLENMESİ: Yapılmış olan risk değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre  Çok tehlikeli işyerlerinde iki yılda bir Tehlikeli işyerlerinde dört yılda bir Az tehlikeli işyerlerinde altı yılda bir yenilenir.

RİSK DEĞERLENDİRİLMESİNİN YENİLENMESİ: (2) Aşağıda belirtilen durumlarda ortaya çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünü etkiliyor olması göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi tamamen veya kısmen yenilenir. a) İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması. b) İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikler meydana gelmesi. c) Üretim yönteminde değişiklikler olması.

RİSK DEĞERLENDİRİLMESİNİN YENİLENMESİ: ç) İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi. d) Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması. e) Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi. f) İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması.

RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ Kim ya da kimler tarafından yapılmalıdır? Birey Yaklaşımı Takım Yaklaşımı

RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ Birey Yaklaşımının Yararları: Çabuk netice alınmasını sağlar. Kişinin meslektaşları tarafından yönlendirilmesini engeller. Bireyin kendisine olan özgüveni artarır. Maliyeti düşüktür.

RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ Birey yaklaşımının mahzurları; Teknik uzmanlık gerektirir: Yönetimin anlayışı: Tek boyutluluk: Katılım sağlanamadığından insanlar tehlikelerin kendi bölümlerinde olmadığını düşünürler: Bireylerin farklı kavrama seviyeleri değerlendirmeyi etkileyebilir. .

Takım yaklaşımının yararları; RİSK DEĞERLENDİRMESİ Takım yaklaşımının yararları; Gerekli bilgi tüm çalışanlar tarafından sağlanabilir. Herkesi tatmin edecek sonuçlar elde edilebilir. Katılanlara aidiyet ve işbirliği ruhu kazandırır. Yöneticilerin katılımı sonuçlara çalışanın da sahip çıkmasını sağlar.

Takım yaklaşımının mahzurları; RİSK DEĞERLENDİRMESİ Takım yaklaşımının mahzurları; Takım çalışmalarından netice daha geç alınabilir. Takım içi etkileşim sonucu etkileyebilir Çalışılması gereken zaman ve maliyet yüksek olur.

Takım üyeleri yeteneklerine göre belirlenmelidir. RİSK DEĞERLENDİRMESİ Takım oluşturulması; Takım üyeleri yeteneklerine göre belirlenmelidir. Takım üyelerinin meslekleri risk değerlendirmesi yapılacak konu için uygun olmalıdır. Takım üyelerinin kendi aralarından bir lider seçmesi sağlanmalıdır. Takım liderinin işletmeyi ve risk değerlendirme tekniklerini iyi bilmesi gereklidir.

Bütün çalışanların katılımı sağlayacak teknikler kullanılmalıdır. RİSK DEĞERLENDİRMESİ Takım oluşturulması; Farklı bölümlerde çalışma yapılırken iş bilgisi ve uzmanlık dikkate alınarak seçimler yapılmalıdır. Bütün çalışanların katılımı sağlayacak teknikler kullanılmalıdır. Takım içi ve dışı etkileşimler ve müdahaleler dikkate alınmalıdır. Risk değerlendirme çalışmalarının yapıldığı bölümde çalışan işçilerin uygun şekilde görüşü alınmalıdır.

Risk değerlendirmesi ekibi aşağıdakilerden oluşur. (1) Risk değerlendirmesi, işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Risk değerlendirmesi ekibi aşağıdakilerden oluşur. a) İşveren veya işveren vekili. b) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri. c) İşyerindeki çalışan temsilcileri. ç) İşyerindeki destek elemanları.

(3) Risk değerlendirmesi d) İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar. (2) İşveren, ihtiyaç duyulduğunda bu ekibe destek olmak üzere işyeri dışındaki kişi ve kuruluşlardan hizmet alabilir. (3) Risk değerlendirmesi  çalışmalarının koordinasyonu işveren veya işveren tarafından ekip içinden görevlendirilen bir kişi tarafından da sağlanabilir.

Tehlikelerden doğan risklerin analizi: RİSK DEĞERLENDİRMESİ Tehlikelerden doğan risklerin analizi: Tehlikelerin tanımlanmasından sonra, bu tehlikelerin verebileceği zarar, hasar veya yaralanmanın şiddeti ve bu zarar, hasar veya yaralanmanın ortaya çıkma olasılığı çeşitli metotlar belirlenir.

Tehlikelerden doğan risklerin analizi: RİSK DEĞERLENDİRMESİ Tehlikelerden doğan risklerin analizi: Tehlikeli etkenin risk doğurduğuna karar vermek için, a-Tehlike olacağı öngörülen etken hakkında bilgi topla, b-Etkeni gözlemleyerek, davranışını belirle, c-Hangi işlemin hangi kademesinde tehlikeye dönüşebilecek belirle, ç-Etkenin ortaya çıkma olasılığını belirle, d-Etkenin olası etkisini belirle.

Tehlikelerden doğan risklerin analizi: RİSK DEĞERLENDİRMESİ Tehlikelerden doğan risklerin analizi: İşyerinde tespit edilen risklerin; a- Ölçülebilecek ise ölçerek seviyesini tespit et, b- Çalışana etkisini belirle, 1- Vücuda giriş yolunu belirle 2- Vücuda etki tarzını belirle 3- Etkileme düzeyini belirle c- Çevreye etki tarzını belirle, ç- İşletmeye etkisini belirle.

a- Ölçerek seviyesini tespit et; RİSK DEĞERLENDİRMESİ a- Ölçerek seviyesini tespit et; Ölçülebilir etkenin Ulusal mevzuat ve Standartlara göre ölçümleri yapılarak veya yetkili kuruluşa yaptırılarak müsaade edilen değerler seviyesinde olup olmadığı tespit edilmelidir. b- Çalışana etkisini belirle; 1-Madde vücuda hangi yollardan girer belirlenmelidir. • Solunum yolundan, • Sindirim yolundan, • Ciltten emilim yoluyla.

2-Vücuttaki etki tarzı belirlenmelidir. • Toksik etki, RİSK DEĞERLENDİRMESİ 2-Vücuttaki etki tarzı belirlenmelidir. • Toksik etki, • Allerjen etki, • Korozif etki, • Yakıcı etki, • Kanserojen etki, • Kriyojenik etki, • Teratojenik etki.

RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ 2-Vücuttaki etki tarzı belirlenmelidir. Maruz kalma süresi: Ne zaman ve ne kadar süre ile maruz kalındığı. Doz: Maddeye ne miktarda maruz kalındığı Sinerji: Maruz kalma etkilerinin aynı zamanda başka çevresel faktörler ile birleşmesi. Bireysel farklılıklar: Bazı çalışanlarının diğerlerine göre bazı maddelere daha duyarlı olması(örneğin, yaş, cinsiyet, beslenme, özürlülük, akciğer fonksiyonlarında düşüklük gibi)

RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ c- Çevreye etki tarzı belirlenmelidir; • Hava kirletici, • Su kirletici, • Toprak kirletici. ç- İşletmeye etkileri belirlenmelidir: d- Binaya veya sisteme etkisi belirlenmelidir; • Korozif etkisi, • Titreşim (vibrasyon) etkisi, • Yıkıcı etkisi, • Yakıcı etkisi.

RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ Risk Değerlendirme; Riskler değerlendirilir, derecelendirilir ve gerekli kontrol ölçümlerinin yapılması için prosedürler oluşturulur, risk seviyelerinin kabul edilebilirliğinin önceden tesis edilmiş kriterler ile kıyaslaması yapılır. Kalan riskin katlanılabilirliğinin değerlendirmesi, ihtiyaç duyulan her ilave risk kontrol önleminin belirlenmesi, risk kontrol önlemlerinin riskin katlanılabilir bir seviyeye indirmeye yetip yetmeyeceğinin değerlendirilmesi yapılır.

RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ UYGULAMA; Risk değerlendirme sonuçlarına göre risk önleme hiyerarşisi prensiplerini takip ederek önlemler alınmalıdır. Risk Hiyerarşisi prensipleri; Ortadan kaldırma: Tehlike kaynağını ortadan kaldır. Yerine koyma: Tehlikeli olanı, tehlikesiz ya da daha az tehlikeli olanla değiştir. Kaynakta önleme (Kapatma): Tehlikeli olanı kapalı sistem içinde kullanarak etkilenmeyi önle.. Tecrit etme (İzolasyon ya da ayırma): Tehlikeli olanı, diğer bölgelerden izole et.

RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ UYGULAMA; Sayılan bu 3 temel prensibin dışında, Tehlike kaynağının özelliğine göre organizasyonel önlemler Maruziyet süresinin kısalt, . Kişisel korunma: Yukarıda sayılan yöntemlerin zaman zaman yeterli olamayabilecekleri veya uygulanamayacakları göz önünde bulundurularak, bu yöntemlerin yanı sıra çalışanları Kişisel Koruyucu Donanımlarla (KKD) koruma yoluna git.

RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ İzleme ve gözden geçirme Seçilen kontrol tedbirleri planlandığı gibi tamamlanmış mı? Seçilen kontrol tedbirleri yerinde tedbirler mi? Bu kontrol tedbirleri uygulanmış mı? Bu kontrol tedbirleri doğru bir şekilde uygulanmış mı? Seçilen yöntem çalışıyor mu? Yapılan değişiklikler amaçlarınıza uygun sonuçlanmış mı? Değerlendirilen risklere maruziyet ortadan kaldırılmış veya yeterince azaltılmış mı ? İzle ve kontrol et.

RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ İletişim ve danışma; Sonuçlar, düzeltici/önleyici faaliyetlerin tanımlanması, konu ile ilgili gelişmeler, değişiklik yapılan veya yeni İş Sağlığı ve Güvenliği amaçlarının oluşturulması için girdi sağlanması amacıyla yönetime bilgi verilmeli, ayrıca bilgi toplama aşamasında alt işverenlerde dahil olmak üzere tüm gruplarla iletişim kurulmalı ve danışma toplantıları yapılmalıdır.

RİSK DEĞERLENDİRME METODOLOJİLERİ

Risk Değerlendirme Metodolojileri İki temel risk analizi yöntemi mevcuttur. Bunlar, Kantitatif (quantitative) Kalitatif (qualitative) yöntemlerdir.

Risk Değerlendirme Metodolojileri Kantitatif risk analizi; Riski hesaplarken sayısal yöntemlere başvurur. Kantitatif risk analizinde tehditin olma ihtimali, tehditin etkisi gibi değerlere sayısal değerler verilir ve bu değerler matematiksel ve mantıksal metotlar ile proses edilip risk değeri bulunur. Risk = Tehditin Olma İhtimali (likelihood) * Tehditin Etkisi (impact) formülü kantitatif risk analizinin temel formülüdür.

Risk Değerlendirme Metodolojileri Kalitatif risk analizi Diğer temel risk analizi yöntemi ise kalitatif risk analizidir. Kalitatif risk analizi riski hesaplarken ve ifade ederken nümerik değerler yerine yüksek, çok yüksek gibi tanımlayıcı değerler kullanır.

RİSK DEĞERLENDİRME METODLARI

RİSK DEĞERLENDİRME METODLARI

Risk Değerlendirme Metodolojileri Risk değerlendirme yönteminin seçimi: Bir işletmede risk değerlendirme yöntemlerinin seçim aşaması en önemli aşamadır, bu seçimin yanlış yapılması işletmede maddi ve manevi kayıplara neden olacaktır. Risk haritasının oluşturulması ve başlangıç tehlike analizi yapılırken hangi kalitatif ve kantitatif yöntemlerin seçileceğine, işletmenin kendi ihtiyaçlarına, yapısına, tehlikelerinin büyüklüğüne göre bu konuda uzman kişi tarafından karar verilmelidir.

Risk Değerlendirme Metodolojileri Risk değerlendirme yönteminin seçimi: Tehlikeleri çok küçük olan küçük kuruluşları karmaşık ve zor tehlike tanımlaması, risk değerlendirmesi ve risk kontrol uygulamalarına zorlamak başarı oranını düşürecektir. Risk değerlendirmesi yapılacak bir işletmede öncelikle de “Risk Yönetim Prosesi” nin oturtulabilmesi için, prosesin aşamalarının iyi anlaşılmış olması gerekir.

Risk Değerlendirme Metodolojileri Risk değerlendirme yönteminin seçimi: “Risk Yönetim Prosesi”nin ilk aşaması olan “Tehlike Tanımlama” aşaması en önemli aşamadır. Bu aşamada işletmede makro ayrıştırma algoritması ve mikro ayrıştırma algoritması uygulanması, malzeme güvenlik formlarının oluşturulması, bu formların parçalanarak taşıma, depolama, kullanma ve acil eylem ve ilk yardım talimatlarının oluşturulması ve tehlike derecelendirme ve sınıflandırma yapılması gerekmektedir.

Risk Değerlendirme Metodolojileri Risk değerlendirme yönteminin seçimi: Risk değerlendirmesi yalnızca işletmedeki bir kişinin/analistin tek başına yapabileceği bir işlem değildir. İşletmede bu işle ilgilenen bir tek İş Güvenliği Uzmanı olsa dahi, işletmedeki üst yönetim kadrosundan, tüm işçilere kadar herkesin bir fiil çalışmasını gerektiren bir çalışmadır.

Risk Değerlendirme Metodolojileri Risk değerlendirme yönteminin seçimi: Unutulmamalıdır ki; işletmedeki bu konuya bakış açısı sadece yasal bir zorunluluğu yerine getirmek ise o işletmedeki iş kazası ve meslek hastalıkları ağırlık hızında yada mal hasar şiddet frekansında bir azalma sağlanamayacak, iş günü ve maddi kayıplar önlenemeyecektir.

Risk Değerlendirme Metodolojileri Risk değerlendirme yönteminin seçimi: Risk değerlendirmesine başlamadan önce işletmede bilgilendirme toplantıları yapılmalı ve konu ile ilgili eğitimler verilmeli ve işletmedeki tüm çalışanlar ile birlikte yönetim kadrosu bu çalışmaya dahil edilmelidir. Tehlikelerin doğru tanımlanabilmesi, risklerin değerlendirilebilmesi için mutlaka veri gereklidir, bu verilerin çoğu da çalışanlardan (Kazaya ramak kalma, tehlikeli durum, çalışmaktan kaçınma formları, kaza/olay araştırma raporları) elde edilebilir.

Risk Değerlendirme Metodolojileri Risk değerlendirme yönteminin seçimi: Özellikle doldurulan formlarda bulunan durumlarla ilgili olarak, formu dolduran çalışana olumlu yaklaşılmalı ve olayın tekrarını engellemek için beraber çalışılmalıdır, sorgulayıcı bir yaklaşım bu verilerin gelmesini engelleyecek ve analist en önemli veri kaynağını kaybedecektir.

Risk Değerlendirme Metodolojileri Risk değerlendirme yönteminin seçimi: “Risk Yönetim Prosesi” yeni oluşturacak bir işletmede öncelikle “Risk Haritası“ oluşturulur. İşletmede/işyerinde yaralanma, kayma, düşme, ölüm, malzeme düşmesi, meslek hastalığı, makina-ekipman zararları, kimyasal maddelerle temaslar, yangın, patlama v.b.tehlikeler tanımlanarak ve bu tanımlamalara göre işyerinin “Risk Haritaları” ve “Bilgi Bankaları” oluşturulur.

Risk Değerlendirme Metodolojileri Risk değerlendirme yönteminin seçim Oluşturulan bilgi bankaları kullanılarak Ekipman Gözetleme Analiz, Ekipman Davranış Analiz ve Kaza Senaryosu Sonuç Algoritması oluşturulur, böylece Kaza Senaryoları Bilgi Bankası oluşturulabilir. Risk haritası oluşturulmuş bir işletmede Risk Yönetim Prosesini oturtmak çok daha kolaydır.

RİSK DEĞERLENDİRME METODOLOJİLERİ Ön Tehlike Analizi (PHA)

Ön Tehlike Analizi – (Preliminary Hazard Analysis - PHA) Ön tehlike analizi, tesisin son tasarım aşamasında yada daha detaylı çalışmalara model olarak kullanılabilecek olan hızla hazırlanabilen kalitatif bir risk değerlendirme metodolojisidir. Bu metodda olası sakıncalı olaylar önce tanımlanır daha sonra ayrı ayrı olarak çözümlenir. Her bir sakıncalı olay veya tehlike, mümkün olan düzelmeler ve önleyici ölçümler formüle edilir.

Ön Tehlike Analizi – (Preliminary Hazard Analysis - PHA) Bu metodolojiden çıkan sonuç, hangi tür tehlikelerin sıklıkla ortaya çıktığını ve hangi analiz metodlarının uygulanmasının gerektiğini belirler. Tanımlanan tehlikeler,sıklık/sonuç diyagramının yardımı ile sıraya konur ve önlemler öncelik sırasına göre alınır.

Ön Tehlike Analizi – (Preliminary Hazard Analysis - PHA) Ön tehlike analizi analistler tarafından erken tasarım aşamasında uygulanır, ancak tek başına yeterli bir analiz metodu değildir, diğer metodolojilere başlangıç verisi olması aşamasında yararlıdır. Özellikle işyerinde/işletmede tehlikeli maddeler bulunması yada yüksek tehlike derecesi taşıyan proses veya sistem bulunduğu durumda birincil tehlike analizi aşamasında “Proses Endüstrileri İçin Güvenlik Ölçümleme isteminin Uygulanması” gerektiğine karar verilebilir.

Ön Tehlike Analizi – (Preliminary Hazard Analysis - PHA) Ön tehlike analizi yapılırken, geçmiş kazalar ve eğer tutuluyorsa tehlikeli durum ve kazaya ramak kalmalarda dikkate alınarak geçmiş deneyim analizi yapılır. Bu aşama çok önemlidir, çünkü hangi metodolojilerin kullanılacağına karar verilmesi aşamasında büyükrol oynar. Geçmiş deneyim analizi işletmede daha çok hangi hataların meydana geldiği konusunda analiste veri sağlar.

Ön Tehlike Analizi – (Preliminary Hazard Analysis - PHA) Bir sonraki adım ise amaç analizidir, bu aşamada istenilen hedefler belirlenir. Tehlike belirlenmesi aşamasında; potansiyel tehlikeli elemanlar, tehlikeli durumlar, tehlikeli olaylar, emniyet sistem kayıpları veri olarak kullanılır. İşletmenin tehlikeli durum ve geçmiş kaza kayıtları tutulmamış veya yeni faaliyete geçmiş bir işletme olması durumunda aynı iş kolundaki işletmelerdeki kaza örnekleri veri olarak kullanılabilir, analistin tecrübesi bu aşamada büyük önem taşır.

Ön Tehlike Analizi – (Preliminary Hazard Analysis - PHA) Tehlikelerin belirmesinden sonraki adım ise hangi risk değerlendirme metodlarının seçileceğine karar verilmesidir. Belirlenen potansiyel tehlikelerin “Ön Tehlike Analizi Risk Derecelendirme ve Seçim Diyagramı” kullanılarak frekansı ve şiddetine göre risk skoru belirlenir. Burada dikkat edilmesi gereken bir husus şiddetin “felakete yol açan”, “tehlikeli”, “marjinal” ve “önemsiz” olarak değerlendirilmesidir.

Ön Tehlike Analizi – (Preliminary Hazard Analysis - PHA) Yapılan risk değerlendirmesi sonucunda kabul edilemez bölgelerde çıkan bir risk skoru elde edilmesi durumunda prosesin/işletmenin mekanik bütünlüğünün korunması için alınan kontrol önemlerinin tehlike potansiyelini azaltmak için yeterli olmadığı anlamı çıkmaktadır. Bu durumda “Güvenlik Ölçümleme istemine” “Güvenlik Bütünlük Derecesi” atanması gerektiği düzeltici önlem olarak belirtilir.

Ön Tehlike Analizi – (Preliminary Hazard Analysis - PHA)

Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi (PRA) RİSK DEĞERLENDİRME METODOLOJİLERİ Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi (PRA)

Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi - (PRA) PRA'nin amacı, sistemin veya prosesin potansiyel tehlikeli parçalarını tespit ederek değer biçmek ve tespit edilen herbir potansiyel tehlike için az yada çok kaza ihtimallerini belirlemektir. PRA yapan bir analist, tehlikeli parçaları ve durumları gösteren kontrol listelerine güvenerek bu analizi yapar. Bu listeler kullanılan teknolojiye ve ihtiyaca göre düzenlenir.

Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi - (PRA) Bu listelerde belirlenen tehlikeler daha sonra risk değerlendirme formunda değerlendirilir. Bu formlarda mutlak surette "Ciddiyet" ve "Sonuç“ değerlendirilmelidir. “Önleyici Ölçümler” ve “Önlemlerin Yerine Getirilme Ölçümleri” başlıklarında ise tehlikelerin giderilmesi yada kontrol altına alınması için gereken aşamalar belirtilir. Bu metod kapsamlı detaylar sağlamak maksadıyla dizayn edilmemiştir.

Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi - (PRA) Bu metodun amacı daha çok muhtemel- gerçekleşebilecek önemli problemlerin acele tespit edilmesidir. Bu nedenle PRA metodu bir projeyi yerine getirme aşamasından önceki“çevresel değerlendirmeden” öteye gidemez. PRA metodu sistemin kurulması ve kullanıma geçmesi aşamasında risklerin gözlemlenmesi için kullanılabilir.

Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi - (PRA) Çeklist kullanmanın yararları: Bir işletmedeki veya sistemdeki tesisatının veya ekipmanının tam olup olmadığını veya kusursuz işleyip işlemediğini saptar, Kontrol edilecek hususların atlanılmasını engeller, Listelerindeki sorular işletmeye özel olarak hazırlandığı için, risk değerlendirmesi yapılan tesisin eksiklikleri saptanır, Listelerde belirlenen noksanlıklar için Birincil Risk Analizi uygulanarak gerekli önlemler tespit edilir.

Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi - (PRA) Çeklist kullanımından verimli sonuçlar alınabilmesi için deneyimli uzmanlar tarafından hazırlanmış olması gereklidir. İş Güvenliği Uzmanı öncelikle çeklistler ile işyerinde bir gözden geçirme yapar, daha sonra tespit edilen noksanlıklar için birincil risk analizi formu doldurularak gerekli önlem belirlenir, önleyici ölçümlemeler ve önlemlerin yerine getirilme ölçümü yapılır.

İş Sağlığı ve Güvenliği Akademisi RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ BÖLÜM: 5 www.isgakademisi.com

Risk Değerlendirme Karar Matrisi METODOLOJİLERİ Risk Değerlendirme Karar Matrisi (L Tipi Matris :)

Risk Değerlendirme Karar Matrisi ( Risk Assessment Decision Matrix): En sık kullanılan yaklaşımlardan biri olan risk değerlendirme matrisi ABD. Askeri standardı MIL_STD_882-D olarak da bilinen sistem güvenlik program gereksimini karşılamak maksadıyla geliştirilmiştir. Matris diyagramları iki veya daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi analiz etmekte kullanılan bir değerlendirme aracıdır.

L Tipi Matris : 5x5 Matris diyagramı (L Tipi Matris) özellikle sebep-sonuç ilişkilerinin değerlendirilmesinde kullanılır. Bu metod basit olması dolayısıyla tek başına risk analizi yapmak zorunda olan analistler için idealdir, ancak değişik prosesler içeren veya birbirinden çok farklı akım şemasına sahip işlerin hepsi için tek başına yeterli değildir ve analistin birikimine göre metodun başarı oranı değişir.

L Tipi Matris : Bu tür işletmelerde özellikle aciliyet gerektiren ve biran evvel önlem alınması gerekli olan tehlikelerin tespitinin yapılabilmesi için kullanılmalıdır. Bu metod ile öncelikle bir olayın gerçekleşme ihtimali ile gerçekleşmesi takdirinde sonucunun derecelendirilmesi ve ölçümü yapılır. Risk skoru ihtimal ve zarar derecesinin çarpımından elde edilerek tablodaki yerine yazılır. Risk Skoru = İhtimal x Zarar Derecesi

L MATRİS METODU R: Risk O: Olasılık Ş: Zarar verme derecesi (Şiddet) R= O X Ş Olasılık Ortaya çıkma olasılığı / frekans için derecelendirme basamakları ------------------- -------------------------------------------------- 1- ÇOK KÜÇÜK Hemen hemen hiç 2- KÜÇÜK Çok az (yılda Bir kez), Anormal durumlarda 3- ORTA Az (yılda bir kere) 4- YÜKSEK Sıklıkla (ayda bir) 5- ÇOK YÜKSEK Çok sıklıkla ( Haftada bir,Her gün) normal çalışma şartlarında

L MATRİS METODU Ş: Zarar verme derecesi (Şiddet) SONUÇ DERECELENDİRME --------------- ----------------------------------------- 1- ÇOK HAFİF: İş saati kaybı yok, ilkyardım gerektiren 2- HAFİF : İş günü kaybı yok, ilk yardım gerektiren 3- ORTA : Hafif yaralanma, tedavi gerekir 4- CİDDİ : Ölüm, Ciddi yaralanma, meslek hastalığı 5- ÇOK CİDDİ: Birden çok ölüm, sürekli iş göremezlik

RİSK DÜZEYİ VEYA RİSK SKORU

Bu risklerle ilgili hemen çalışma yapın 8,9,10,12 DİKKATE DEĞER RİSK KABUL EDİLEMEZ RİSK 5 4 3 2 1 DİKKATE DEĞER RİSK KABUL EDİLEBİLİR RİSK SONUÇ EYLEM 15,16,20,25 KABUL EDİLEMEZ RİSK Bu risklerle ilgili hemen çalışma yapın 8,9,10,12 DİKKATE DEĞER RİSK Bu risklere mümkün olduğu kadar çabuk müdahale edin 1,2,3,4,5,6 KABUL EDİLEBİLİR RİSK Acil tedbir gerektirmeyebilir

KİNNEY METODU RİSK = OLASILIK x FREKANS x ŞİDDET 10 100 6 40 3 15 1 2   RİSK DEĞERLENDİRME RİSK = OLASILIK x FREKANS x ŞİDDET  OLASILIK DEĞERİ OLASILIK zararın/etkinin gerçekleşme olasılığı FREKANS DEĞERİ FREKANS tehlikeye/çevresel boyuta zaman içinde maruz kalma tekrarı ŞİDDET DEĞERİ ŞİDDET insan ve/veya çevre üzerinde yaratacağı tahmini zarar 10 beklenir, kesin hemen hemen sürekli (bir saatte birkaç defa) 100 birden fazla ölümlü kaza / çevresel felaket 6 yüksek / oldukça mümkün sık (günde bir veya birkaç defa) 40 öldürücü kaza / ciddi çevresel zarar 3 olası ara sıra (haftada bir veya birkaç defa) 15 kalıcı hasar/yaralanma, iş kaybı / çevresel engel oluşturma, yakın çevreden şikayet 1 mümkün fakat düşük 2 sık değil (ayda bir veya birkaç defa) 7 önemli hasar/yaralanma, dış ilk yardım ihtiyacı (3 günden fazla iş kaybı)/ arazi sınırları dışında çevresel zarar 0,5 beklenmez fakat mümkün seyrek (yılda birkaç defa) küçük hasar/yaralanma, dahili ilk yardım(3 günden az iş kaybı) / arazi içinde sınırlı çevresel zarar 0,2 beklenmez çok seyrek (yılda bir veya daha seyrek) ucuz atlatma / çevresel zarar yok

KİNNEY METODU RİSK DEĞERİ RİSK DEĞERLENDİRME SONUCU 400 < R tolerans gösterilemez risk, hemen gerekli önlemler alınmalı / veya tesis, bina, çevrenin kapatılması düşünülmelidir 200 < R < 400 esaslı risk, kısa dönemde iyileştirilmelidir (birkaç ay içinde) 70 < R < 200 önemli risk, uzun dönemde iyileştirilmelidir (yıl içinde) 20 < R < 70 olası risk, gözetim altında uygulanmalıdır R < 20 önemsiz risk, önlem öncelikli değildir

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi RİSK DEĞERLENDİRME METODOLOJİLERİ Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (HAZOP)

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (HAZOP) : Kimya endüstrisi tarafından, bu sanayinin özel tehlike potansiyelleri dikkate alınarak geliştirilmiştir. Multi disipliner bir tim tarafından, kaza odaklarının saptanması, analizleri ve ortadan kaldırılmaları için uygulanır. Belirli anahtar ve kılavuz kelimeler kullanarak yapılan sistemli bir beyin fırtınası çalışmasıdır. Çalışmaya katılanlara, belli bir yapıda sorular sorulup, bu olayların olması veya olmaması halinde ne gibi sonuçların ortaya çıkacağı sorulur.

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (HAZOP) : "Tehlike ve İşletilebilme Çalışmaları" olarak adlandırılan bu metod, kimya endüstrisinde tehlikelerin tanımlanmasında yardımcı olması maksadıyla proses dizayn aşamasında ve proses işletme esnasında yaygın olarak kullanılır. Bu alanda geniş kabul görmüş bir metoddur, çünkü bir prosesteki sapmaların etkilerinin tespit edilmesini ve normal koşullar altındaki prosesle karşılaştırma yapılma imkanı sağlar. Anahtar kelimeler, dizayn parametreleri ve tablolar kullanılır.

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (HAZOP) : Proses denetimine yardımcı olmak maksadıyla, tehlikeli sapmaları normal değerlerle karşılaştırmak maksadıyla anahtar kelimeler kullanılır, bu grup "Fazla ", "Az", "Hiç" vb. gibi kelimeleri içerir. Bu anahtar kelimeler basınç, sıcaklık, akış vb. gibi parametrelerin (kılavuz kelimeler) durumlarını nitelemek için kullanılır.

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (HAZOP) : Her bir durumda analist, sebepler, sonuçlar, belirleme metotları ve düzeltici hareketler (yatıştırma ölçüsü) ile tanımlama yapar. Analiz çok disiplinli bir takım tarafından gerçekleştirilmelidir ve bir takım lideri tarafından yönetilmelidir. HAZOP takımı aşağıda belirtilen çalışma gurubundan oluşur.

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (HAZOP) : HAZOP Takımı: Fabrikanın işveren vekili Fabrika müdürü İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı İşletme (Proses) Mühendisi Sistem ve Otomasyon Mühendisi Elektrik Mühendisi İnşaat Mühendisi (Gerekli ise)

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (HAZOP) : HAZOP Takımının izleyeceği Aşamalar; Hazop uygulanırken öncelikle bir proses veya operasyonun bir adımı seçilir, yada proses veya operasyonda çalışanların doldurduğu "Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Formu" nda belirtilen adım için değerlendirme yapılır. Çalışmaya başlamadan önce ASME (American Society of Mecanical Engineers) standartına göre proses akım şemasının çıkartılması çalışmanın başarısını artıracaktır.

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (HAZOP) : HAZOP Takımının izleyeceği Aşamalar; Değerlendirmeye başlamadan önce yapılan çalışmanın amacı açıklanır, prosesin veya operasyonun bir değişkeni seçilir ve kılavuz kelimeler kullanılarak anlamlı bir "Tehlikeli Sapma" belirlenir. Tehlikeli sapmanın belirlenmesinde rehber kelimelerin verildiği "HAZOP Sapma Matrisi" yardımcı olarak kullanılır.

Rehber kelimeler HİÇ AMACIN gerçekleşmemesi NO or NOT FAZLA MORE AMACIN nicel olarak istenenden fazla gerçekleşmesi AZ LESS AMACIN nicel olarak istenenden az gerçekleşmesi AYNI ZAMANDA AS WELL AS AMACIN tamamen gerçekleşmesi, buna ek olarak bazı ek faaliyetlerin gerçekleşmesi KISMEN PART OF AMACIN kısmen gerçekleşmesi TERSİ REVERSE AMACIN tam tersinin gerçekleşmesi DİĞER OTHER THAN AMAÇ ile tamamen ilgisiz bir durumun gerçekleşmesi

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (HAZOP) : HAZOP Takımının izleyeceği Aşamalar; Belirlenen tehlikeli sapma için HAZOP takımı tarafından muhtemel nedenlerin listesi hazırlanır, bu aşamada takımın tecrübesi ve liderin önderliği önem kazanır. Tehlikeli sapmanın sonuçları dikkatle gözden geçirilerek, sapmanın oluşmasını önleyici koruyucu önlemler tanımlanır ve önlemlerin alınmasından sonra kalan riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar verilir.

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (HAZOP) : HAZOP Takımının izleyeceği Aşamalar; Kalan risk kabul edilemez bir düzeyde ise yapılacak eylemler belirlenmeli ve özellikle bu aşamada HAZOP takım lideri mekanik bütünlüğün sağlanmasında bir problem görüyorsa alınacak önlemlerin çoğaltılmasını sağlamak için "Güvenlik Bütünlük Ölçümlemesi" yapmalıdır. Prosesin veya operasyonun bir adımında seçilen bir değişken için uygulanan çalışma diğer değişkenler içinde uygulanmalı, bu adım tamamlanınca prosesin veya operasyonun diğer adımlarına geçilmelidir.

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (HAZOP) : HAZOP Takımının izleyeceği Aşamalar; Unutulmamalıdır ki bir fabrikada/işletmede HAZOP'un yanında diğer risk değerlendirme metodları da uygulanmalıdır. HAZOP işletmedeki proses veya operasyonlar aşamasındaki tehlikeli sapmaların ortaya çıkarılması aşamasında etkilidir. Ancak bir işletme/fabrikada proseslerin yanında diğer mekanik, elektrik, depolama ve yardımcı işlerde mevcuttur, bu işlerde ortaya çıkabilecek tehlikelerin belirlenmesi için diğer risk değerlendirme yöntemlerinden bir veya birkaçı da uygulanmalıdır.

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (HAZOP) : HAZOP Takımının izleyeceği Aşamalar; HAZOP çalışması bir proses veya operasyona uygulanıp çalışma bitirilmiş olmasına rağmen, çalışma esnasında gözden kaçırılmış bir tehlikeli sapma ile ilgili bilgi o proses veya operasyon içinde çalışanlardan yada HAZOP takım üyelerinden gelebilir. Bu tür bir bilgi gelmesi durumunda seçilen sistem, hat, donanım veya teçhizatın öncelikle tehlikeli sapması tanımlanır, ölçümleme yapılır ve en son olarak da eylem belirlenir.

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (HAZOP) : HAZOP uygulaması, a) Risk değerlendirmesinde HAZOP takımının belirlediği sürelerde, b) Çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olduğunda, c) Ortam ölçümleri ve sağlık gözetimlerinin sonuçlarına göre gerektiğinde, d) Proseste veya operasyonda kimyasal maddeler nedeni ile herhangi bir kaza olduğunda,

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (HAZOP) : HAZOP uygulaması, h) Prosese veya operasyona bir eklenti veya tehlikeli kimyasal maddeler içeren yeni bir Yapılmalıdır. HAZOP takımına, tecrübeli bir iş sağlığı ve güvenliği uzmanı liderlik yapmalıdır. HAZOP uygulaması uzun zaman ve emek gerektiren bir çalışmadır.

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (HAZOP) : Diğer Parametreler: HAZOP risk analizi; İnsan faktörü, korozyon, buhar basıncı, PH, ısı kapasitesi, karışım, parlama noktası, viskozite, başlatma/kapatma, statik elektrik vb. parametreler göz önünde bulundurularak yapılmalıdır.

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (HAZOP) : HAZOP metodolojisi Genellikle teknolojik kazalar ile uğraşan veya acil durum planı geliştirmek isteyen şirketler tarafından kullanılır. Basit teknolojik proseslerde ve çevresel risk değerlendirilmesinde de kullanılır. Teknik sekreteryanın yardımına güvenildiği ve tecrübeli bir liderin yön vermesi durumunda uzman çalışma grubunun katı çoklu-disiplinli çalışması sonucunda uygulanabilir ve işlem akışı hakkında çok detaylı bilgi edinilmesini sağlar. Disiplinli, esnek ve sistematiktir.

Şofbende HAZOP Çalışması ÖRNEK ÇALIŞMA Şofbende HAZOP Çalışması

Sistemden sıcak su ve baca gazı çıkar ÖRNEK ÇALIŞMA SİSTEMİN TANIMI Baca Gazı Soğuk Su Sıcak Su Doğal Gaz Hava Doğal gazın hava ile birleşmesi sonucu gerçekleşen yanma reaksiyonu ile açığa çıkan ısı enerjisi, sisteme giren soğuk suya transfer edilir. Sistemden sıcak su ve baca gazı çıkar

ÖRNEK ÇALIŞMA SİSTEMİN TANIMI Sistemin Bileşenleri Doğal gaz hattı Baca Gazı Soğuk Su Sıcak Su Doğal Gaz Hava Sistemin Bileşenleri Doğal gaz hattı Soğuk su hattı Brülör (Yakıcı) Isı değiştirici Sıcak su hattı Baca

ÖRNEK ÇALIŞMA HAZOP uygulamasında incelenecek sistem: Doğal gaz besleme hattı AMAÇ: Suyun ısınması için gereken ısı enerjisini sağlayan yanma reaksiyonunun gerçekleşmesi için gerekli belirli debide doğal gazı sağlamak PARAMATRE : Gaz Akışı

ÖRNEK ÇALIŞMA KILAVUZ SÖZCÜK SAPMA OLASI SEBEPLER SONUÇLAR ÖNLEMLER HİÇ Gaz beslenmemesi Vananın kapalı olması Suyun ısınmaması Vananın kontrol edilmesi FAZLA Aşırı gaz beslenmesi Doğal gaz hattında gaz basıncının çok yüksek olması Yanmanın verimsiz olması Yanmamış gaz ve kurum yayılımı Gaz basıncının kontrolü AZ Yetersiz gaz beslenmesi Doğal gaz hattında basıncın düşük olması Vananın tam açık olmaması Suyun yeterince ısınmaması Hattın ve vananın kontrol edilmesi

ÖRNEK ÇALIŞMA KILAVUZ SÖZCÜK SAPMA MUHTEMEL NEDENLER SONUÇLAR ÖNLEMLER AYNI ZAMANDA Doğalgaz ile birlikte başka bir gazın beslenmesi Doğal gaz şehir hattından doğrudan alındığından ve sisteme başka bir gaz beslenmediğinden böyle bir sapma söz konusu değildir. KISMEN Doğalgazın kısmen beslenmesi Hatta kaçak olması Yayılan gazdan zehirlenme ya da patlama Gaz basıncının ve kaçakların kontrolü TERSİ Gazın ters yönde akması Doğal gaz hattının basıncı atmosfer basıncından daima daha yüksek olacağı için böyle bir sapma söz konusu değildir. DİĞER Gazın başka bir yere aktarılması Gaz kaçağı Gaz hattı bağlantısının yanlış yapılmış olması Sistemin ehil kimselerce kurulması

RİSK DEĞERLENDİRME METODOLOJİLERİ Hata Ağacı Analizi (FTA) :

Hata Ağacı Analizi (FTA) : Hata ağacı analizi kavramı (FTA), 1962 yılında Bell Telefon Laboratuvarlarmda, Mınutemen kıtalararası balistik füze hedefleme kontrol sisteminin güvenlik değerlendirmesini gerçekleştirmek maksadıyla dizayn edilmiştir. Hata ağacı metodolojisi, sistem hatalarını ve sistem ve sistem bileşenlerinin hatalarındaki özgül sakıncalı olaylar arasındaki bağlantıyı gösteren mantıksal diyagramlardır.

Hata Ağacı Analizi (FTA) : Bu metod, tümden gelimi! mantığa dayanan bir tekniktir. Sakıncalı olay, daha önceden tanımlanmış olay ile hataların nedensel ilişkileridir. FTA bir işletmede yapılan işler ile ilgili kritik hataların veya ana (majör) hataların, sebeplerinin ve potansiyel karşıt önlemlerinin şematik gösterimidir. Ayrıca düzenleyici hareketleri veya problem azaltıcı hareketleri tanımlar.

Hata Ağacı Analizi (FTA) : FTA'nın amacı hataların gidiş yollarını, fiziksel ve insan kaynaklı hata olaylarını sebep olacak yolları tanımlamaktır. FTA belirli bir hata olayı üzerine odaklanan analizci bir tekniktir. Daha sonra muhtemel alt olayları mantıksal bir diyagramla şematize eder. Grafik olarak insan yada malzeme kaynaklı hasarların muhtemel kombinasyonlarını oluşturur. İhtimallerini ortaya çıkarabileceği önceden tahmin edilebilen istenmeyen hata olayını (en üst olay) grafik olarak gösterir.

Hata Ağacı Analizi (FTA) : FTA çok geniş kapamlı olarak güvenlik ve risk analizinde kullanılır. FTA kalitatif bir teknik olarak bir hatayı alt bileşenlerine ayırarak onu irdelediği için kullanışlıdır. Bu şekilde sistemi oluşturan her bir parçanın modifiye edilmesi, çıkarılması yada elde edilmesine olanak sağlar. FTA tanımlamada, tasarımda, modifikasyonda, operasyonda, destekli kullanımda yada bir boşaltım sisteminde kullanılabilir.

Hata Ağacı Analizi (FTA) : Özellikle hiç bir işletim geçmişi olmayan yeni teknik proseslerin kullanımında çok yararlı olur. FTA‘ dan elde edilen değerler bir dizi mantık diyagramları olarak bazı kombinasyonların muhtemel hatalara nasıl yol açabileceğini gösterir. Elde edilen değerler kantitatifdir. Elde edilen hasar verileri oranlanabilirse ya da tahminler hasar olayları için mevcutsa sonuçlar kalitatif hale getirilebilir.

Hata Ağacı Analizi (FTA) : Bir hata ağacı bütün muhtemel bileşkeleri, hasar türlerini ya da hata olaylarını içeremez. Genellikle en üst olaya göre düzenlenir ve zamanla kısıtlanır. Hata Ağacı Analizi, sistemde tehlike olarak kendini gösteren olası tüm problem veya hataların tanımlanmasında ve analizinde kullanılan sistematik bir yolu temsil eder.

Hata Ağacı Analizi (FTA) : FTA her düzeyde tehlike oluşturan hataların analizini yapar ve bir mantık diyagramı aracılığı ile en büyük olayı (kaybı) yaratan hataların ve problemlerin olası tüm kombinasyonlarını gösterir. Ayrıca hatanın belirlenmesinde söz konusu aşamalara yol göstererek karmaşık ve karşılıklı ilişkiler sonucu ortaya çıkan olumsuzluğun belirlenmesini ve bu olumsuzluğun oluşma olasılığını değerlendirmeyi amaçlar.

Hata Ağacı Analizi (FTA) : Bu yönüyle FTA, FMEA tekniği ve diğer risk değerlendirme metodları ile amaç birliği içinde uygulanabilir. FTA'da oluşması istenmeyen olayın kökündeki sebebe kadar inilerek istenmeyen diğer olası hatalar ve onların sebepleri ortaya çıkarılır. Tüm bu hataları ve sebeplerini görüntülemede tekniğin kendine özel mantık sembollerinden yararlanılarak hatanın soy ağacı çıkarılır.

Hata Ağacı Analizi (FTA) : Hata ağacı analizinin ana hedefleri; Herhangi bir sistemin güvenirliğinin tanımlanması, Herhangi bir probleme etki eden karmaşık ve biri birleri ile karşılıklı ilişki içinde bulunan olumsuzlukların belirlenmesi ve bu olumsuzlukların oluşma olasılıklarının değerlendirilmesi, Herhangi bir sistemde kendini tehlike olarak hissettiren tüm problem veya olumsuzlukların sistematik olarak ortaya konulmasıdır.

Hata Ağacı Analizi (FTA) : Hata ağacı analizi aşamaları; Hata Ağacı Analizi 3 temel adımda uygulanır: • Sistem analizi • Hata ağacının oluşturulması • Hata ağacının değerlendirilmesi

Hata Ağacı Analizi (FTA) : Analiz için bir proses veya bölüm seçilir, diyagram üstüne bir kutu çizilir ve bileşenler içine listelenir. Proses ve bölüm ile ilgili kritik arızalar ve tehlikeler tanımlanır. Riskin sebebi tanımlanır ve riskin altına muhtemel bütün sebepleri listelenir ve oval daireler içinde riske bağlanır. Bir kök sebebe doğru ilerlenir. Her risk için sebeplere ulaşana kadar tanımlanır. Her kök sebep için karşıt ölçümler tanımlanır.

Hata Ağacı Analizi (FTA) : Beyin fırtınası veya kuvvet alan analizinin gelişmiş versiyonuyla her kritik riskin kökü belirlenir. Her karşıt ölçüt için bir kutu oluşur ve ilgili kök sebebin altına kutular için sebebi ve karşıt ölçütleri birbirine bağlanır. Tüm bu amaçlara yönelik olarak FTA diğer metedolojilerde olduğu gibi amaçların belirli olduğu sistematik bir yol izlemek durumundadır. Bu yol genel olarak tanımlama, planlama, değerlendirme ve sonuçların analizi ve önerilerin belirlendiği adımlardan ibarettir:

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi RİSK DEĞERLENDİRME METODOLOJİLERİ Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi (FMEA)

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): Hata Türü ve Etkileri Analizi (FMEA) disiplini, ABD ordusunda geliştirilmiştir. Hata Türü, Etkileri ve Riskinin Analizi Üzerine Prosedürler olarak adlandırılan Askeri Prosedür MIL-P- 1629, 9 Kasım 1949 tarihinde başlatılmıştır. Sistem ve donatım hatalarının etkilerinin belirlenmesi için güvenilir bir değerlendirme tekniği olarak kullanılmıştır.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): Bu metedoloji bütün teknoloji ağırlıklı sektörler ile uzay sektörü, kimya endüstrisi ve otomobil sanayinde çok popülerdir. Bu metodun popüler olmasındaki başlıca sebep kullanımının kolay olması ve geniş teorik bilgi gerektirmemesidir. Orta düzeyde deneyimi olan bir risk değerlendirme timi tarafından rahatlıkla uygulanabilir. FMEA metodu genellikle parçaların ve ekipmanların analizine odaklanır. Bu metot, başarısızlığın olabildiği yer ve alanların her birini çözümler ve kişisel fikirleri de dikkate alarak değer biçer ve sistemin parçalarının her birine uygulanabilir.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): Hata Türü ve Etkileri Analizi uygulaması; Her hatanın nedenlerini ve etkenlerini belirler. Potansiyel hataları tanımlar. Olasılık, şiddet ve saptanabilirliğe bağlı olarak hataların önceliğini ortaya çıkarır. Sorunların izlenmesini ve düzeltici faaliyetlerin yapılmasını sağlar. Uygulama alanları her türlü üretim ve hizmet şeklini kapsamaktadır.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): Hata Türü ve Etkileri Analizi, ürünlerin ve proseslerin geliştirilmesinde öncelikli olarak hata riskinin ortadan kaldırılmasına odaklanan ve bu amaçla yapılan faaliyetleri belgelendiren bir tekniktir. Bu analiz önleyici faaliyetlerle ilgilenmektedir. Uygulama alanları her türlü üretim ve hizmet şeklini kapsamaktadır.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): 1.Sistem FMEA: Sistem ve alt sistemleri analiz ederek, sistemin eksiklerinden doğan sistem fonksiyonları arasındaki potansiyel hata türlerini belirlemeye odaklanır. Hedefi,sistemin kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): 1.Sistem FMEA: Sistem FMEA‘ nın faydaları şunlardır: -Sistemi etkileyen potansiyel problemlerin bulunabileceği alanlar daralır, -Sistem içerisinde uygulanacak prosedürler için bir temel oluşturulmasına yardımcı olur. Sistem içerisindeki fazlalıkların tespit edilmesine yardım eder, -Optimum sistem tasarım alternatiflerinin seçilmesinde yol gösterir.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): 2.Tasarım FMEA: Tasarım hatalarından doğan hata türlerine yönelik olarak üretime başlamadan önce ürünlerin analiz edilmesinde kullanılır. Hedefi, tasarım kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): 2.Tasarım FMEA: Tasarım FMEA‘ nın faydaları şunlardır: -Tasarım geliştirme faaliyetleriyle ilgili önceliklerin belirlenmesi, -Potansiyel hataların tasarım aşamasında iken belirlenmesinin sağlaması, -Potansiyel güvenlik sorunlarının belirlenerek ortadan kaldırılmasına yardım etmesi ve değişiklik için açıklamaların kaydedilmesinin sağlanması, -Önemli ve kritik özelliklerin belirlenmesine yardım etmesi,

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): 2.Tasarım FMEA: Tasarım FMEA'nm uygulanması sonucunda: -Potansiyel kritik veya önemli özelliklerin bir listesi ile potansiyel hata türlerinin Risk Öncelik Sayısı tarafından ağırlıklandırılmış bir listesi elde edilir. -Test, kontrol veya teşhis yöntemleri kullanılarak potansiyel parametrelerin listesi ile kritik ve önemli özelliklere yönelik, tavsiye edilen potansiyel faaliyetlerin listesi yardımıyla hata türü ve güvenlik sorunlarını ortadan kaldıracak veya hataları azaltacak potansiyel tasarım faaliyetlerini tespit etmek mümkün olur.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): 3.Proses FMEA: Bu analiz üretim veya montaj prosesindeki eksiklerden doğabilecek hata türlerini ortadan kaldırmak ve üretim ve montaj prosesini analiz etmek amacına hizmet etmektedir. Proses FMEA‘ nın kullanımının sağladığı yararları şöyle özetleyebiliriz: Üretim veya montaj prosesinin analizine yardımcı olması ve düzeltici faaliyetlerin önceliklerini belirlemesi, kritik veya önemli olan özellikleri tespit etmede ve kontrol planı oluşturmada yardımcı olması; proses aşamasında ortaya çıkacak hataları belirlemesi ve düzeltici faaliyetlerle ilgili plan sunması.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): 3.Proses FMEA: Bu tekniğin uygulanmasıyla potansiyel kritik veya önemli özelliklerin bir listesi hazırlanarak, bunlara yönelik öngörülen potansiyel faaliyetlerin listesi yapılır. Potansiyel hata türlerinin risk öncelik sayısı ile belirlenen listesi üzerinde, bu hata türlerinin sebeplerini ortadan kaldıracak, ortaya çıkan hataları azaltacak ve katsayısı yardımıyla proses yeterliliğinin geliştirilemediği durumlarda, hata nedenlerinin ve belirlenmesinin etkinliğini arttıracak potansiyel bir liste oluşturulur.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): 4. Servis FMEA: Servis FMEA organizasyondaki aksaklıkların analiz edilmesinde yardımcı olur. Bu analizin uygulanmasıyla; organizasyon faaliyetleri arasında önceliklendirme yapılması ve değişiklik için açıklamaların kaydedilmesi sağlanır. İş akışının, sistem ve proses analizinin etkin bir şekilde yapılmasında, işteki hataların ve kritik önemli işlerin belirlenmesinde ve kontrol planlarının oluşturulmasında yol göstermesi gibi avantajlar sağlar.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): Yapılacak olan bir FMEA tekniği uygulaması aşağıda özetlenmiş olan fonksiyonların gerçekleştirilmesini sağlar; Proses ya da hizmette hataların oluşturacağı en küçük bir zararın bile oluşumunun engellenmesini sağlamak için hata türlerini sistematik olarak gözden geçirir. Proses ya da hizmeti ya da bunların fonksiyonelliğini etkileyebilecek her türlü hatayı ve bu hatanın etkilerini tanımlar.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): Tanımlanan bu hatalardan hangilerinin proses ya da hizmet operasyonlarında daha kritik etkilerinin olduğunu belirler, bu yüzden meydana gelebilecek en büyük hasarı ve hangi hata türünün bu hasarı üretebileceğini tanımlar. Montaj, montaj öncesinde, proseste hataların oluşum olasılığını ve bunun nereden kaynaklanabileceğini (dizayn, operasyon, vb.) belirler. Bir ürün için değişikliklerin olabilecek etkilerini tanımlar.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): Diğer kaynaklardan elde edilmesi mümkün olmayan hata oranlarını ve türlerini tanımlayarak gerekli muayene programlarının kurulmasını sağlar. Güvenilirliğin deneysel olarak test edilebilmesi için gerekli muayene programlarının kurulmasını sağlar. Yüksek riskli bileşenlerin nasıl güvenilir hale getirilebileceğini tanımlar. Montaj hatalarının olabilecek kötü etkisinin nasıl giderilebileceğini tanımlar.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): Hata Türü ve Etki Analizi sürecinde takım, şu unsurları belirlemeye çalışmalıdır : • Analize konu olan kısmın fonksiyonu, • Sorun çıkarma potansiyeli, • Sorunun etkileri, • Bu sorunun olası nedenleri, • Bu nedenlerin bulunabilirliği, • Bu sorunların önlenebilmesi için alınabilecek önlemler.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): Hata Türü ve Etki Analizi dokuz temel aşamadan oluşmaktadır: FMEA amaçları ve düzeylerinin belirlenmesi için FMEA planlaması. FMEA‘ nın gerçekleştirilmesi için özel prosedürlerin, temel kuralların ve kriterlerin tanımlanması. Fonksiyonlara, etkileşim alanlarına, faaliyet aşamalarına, faaliyet türlerine ve çevreye göre sistemin analizi.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): Proseslerin, karşılıklı bağlantıların ve bağımlılıkların gösterilmesi için hata ağacı şemalarının, görev ve güvenilirlik şemalarının oluşturulması ve analizi. Potansiyel hata türlerinin tanımlanması. Hata türlerinin ve etkilerinin değerlendirilmesi ve sınıflandırılması. Hataları önleyecek ve kontrol edecek önlemlerin tanımlanması. Önerilen önlemlerin etkilerinin değerlendirilmesi. Sonuçların belgelendirilmesi

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): Muhtemel Zarar Modu: Sistem içerisinde zarara neden olabilecek işlemler esnasında meydana gelebilecek raslantısal ve doğal olaylardır. İşletmenin bütünü içerisindeki parçalar ayrı ayrı ele alınır, olası zarar verici olaylar tespit edilir, bu olaylara zarar modları denilmektedir. Zararların Etkileri- Sonuçları: Gerçekleşmesi olası durumların meydana getirdiği zararların işletme üzerindeki etkisinin belirlenmesidir.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): P, S, D, RÖS, harfleriyle gösterilen sembollerin anlamları aşağıda verilmiştir: P: Her bir zarar modunun oluşma olasılık değeri; S: Zararın ne kadar önemli olduğunun değeri, şiddet, ciddiyet D: Zarar meydana getirecek durumun keşfedilmesinin zorluk derecelendirilmesi, RÖS: Risk öncelik sayısı RÖS değeri P, S ve D değerlerinin çarpımıyla elde edilir. RÖS = P(olasılık) x S(şiddet) x D(fark edilebilirlik)

P = Zararın Oluşma Olasılığı

S = Zararın Şiddeti (Ciddiyet)

D = Fark Edilebilirlik

Risk Öncelik Sayısı ( RÖS) Değerlendirme Tablosu

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): Bu ölçülere göre analizler yapılır ve sonuçlar risk tablosuna kaydedilir. Sonuçta kritik sayılar ortaya çıkarılır ve kritik olayların meydana gelmeleri önlenmeye çalışılır. Risk Öncelik Sayısının en büyük değerinden başlanarak önlemlerin alınmasına başlanır, çünkü en büyük zararlar Risk Öncelik Sayısının en büyük değerlerine isabet etmektedir.

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (FMEA): FMEA metodu ile gerçekleştirilen bir çalışma çok yararlıdır çünkü sistemin içindeki aksaklıkların neler olduğu ve sistemin çalışması hakkında bilgi sağlar. Analist, sistematik yaklaşımdan dolayı sistemin nasıl çalıştığını daha iyi anlama hususunda daha iyi bilgi sahibi olur.

RİSK DEĞERLENDİRME METODOLOJİLERİ Olay Ağacı Analizi (ETA)

Olay Ağacı Analizi (ETA) Olay ağacı analizi başlangıçta nükleer endüstride daha çok uygulama görmüş ve nükleer enerji santrallerinde işletilebilme analizi olarak kullanılmıştır, daha sonra diğer sektörlerde de sıklıkla uygulanmaya başlanmıştır. Olay Ağacı analizi, başlangıçta seçilmiş olan olayın meydana gelmesinden sonra ortaya çıkabilecek sonuçların akışını diyagram ile gösteren bir yöntemdir. Hata ağacı analizinden farklı olarak bu metodoloji tümevarımlı mantığı kullanır.

Olay Ağacı Analizi (ETA) Olay ağacı analizi, kaza öncesi ve kaza sonrası durumları gösterdiğinden sonuç analizinde kullanılan başlıca tekniktir. Diyagramın sol tarafı başlangıç olay ile bağlanır, sağ taraf fabrikadaki/işletmedeki hasar durumu ile bağlanır en üst ise sistemi tanımlar. Eğer sistem başarılı ise yol yukarı, başarısız ise aşağı doğru gider. Olay ağcı analizinde kullanılan mantık, hata ağacı analizinde kullanılan mantığın tersinedir. Bu metot; sürekli çalışan sistemlerde veya “stand by” modunda olan sistemlerde kullanılabilir.

Olay Ağacı Analizi (ETA) Sisteme meydan okumaya karşı sistemin cevabının keşfi ve sistemin başarı/hata olasılık değerlendirmesinin yapılmasıdır. Örnek; “Meydan Okuma”; Tankın boru hattında patlama Depolanmış yanıcı malzemenin tutuşması Sistem hatası Teknoloji ihtiyacı Normal sistem işletme komutları Yükseltilmiş ticari rekabet İstenmeyen zincirleme olayların meydana gelmesi