Yerel Yönetimlerde Sayıştay Denetimi Kamu Mali Yönetim Reformu Çerçevesinde Yerel Yönetimlerde Sayıştay Denetimi Erdin İVGİN Sayıştay Başdenetçisi 8 Haziran 2005

Sunumun Anahatları II- Reform Öncesi Mali Sistem ve Sayıştay Denetimi I- Giriş II- Reform Öncesi Mali Sistem ve Sayıştay Denetimi III-KMYK Kanununun Getirdiği Yenilikler IV- Reform Sonrası Yerel Yönetimlerde Sayıştay Denetimi V- Sonuç

Kamu Mali Yönetim Anlayışındaki Değişiklikler Kamu kaynaklarının kullanılmasında ve kamuda etkinlik arayışları Stratejik planlama anlayışı Bütçe hazırlama ve uygulama sürecinin etkinleştirilmesi ve bütçeleme anlayışındaki değişim Harcama sürecinde yetki ve sorumluluk dengesinin kurulması Mali yönetimde saydamlık Hesap verme sorumluluğun etkin hale getirilmesi Denetimden beklentilerin artması ve değişmesi

Saydamlık Saydamlık, devletin, hedeflerini, bu hedeflere ulaşmak için hayata geçirdiği politikaları ve bu politikaların yarattığı sonuçları izlemek için gerekli olan bilgiyi düzenli, anlaşılabilir, tutarlı ve güvenilir bir biçimde sunmasıdır. Güvenilirlik bilgiyi kullananların bilginin doğruyu yansıttığına inanmasını, bu ise inandırıcılığı sağlayan “kalite kontrol” mekanizmalarının kurulmuş olmasını gerektirir. Bu kalite kontrolü genelde bağımsız dış denetim ile sağlanır.

Hesapverme sorumluluğu Bir görevi icra etmek üzere kendilerine emanet edilen kamu kaynaklarını kullananların, kaynakları kendilerine emanet edenlere karşı, kaynakların kullanımı ve görevin nasıl yerine getirildiği hususunda açıklamada bulunma zorunluluğudur. Başarılı hesapverme sorumluluk ilişkilerinin temel öğeleri şunlardır: Ölçülebilir hedefler belirlenmesi ve sorumlulukların tespiti, Hedeflerin gerçekleştirilmesi için nelere ihtiyaç duyulduğunun planlanması, İşin yapılması ve gelişmenin izlenmesi, Sonuçların raporlanması, Sonuçların bir değerlendirmeye tabi tutulması ve geri bildirim sağlanması.

Hesapverme Sorumluluk Üçgeni Hesapverme sorumluluğu tevcih edilmiş sorumluluk denetim raporu hesapverme sorumluluğu raporu Yasama Saydamlık Hesapverme Sorumluluk Üçgeni Bağımsız, objektif enformasyon Sayıştay Yürütme Yüksek Denetim

Denetim Lima Deklarasyonunda denetim şöyle tarif edilmiştir: Kamu fonlarının yönetimi bir vakıf (emanet idaresi) yerine geçtiğinden, denetim kavramı ve kurumu kamu mali yönetimlerinde yaratılıştan vardır. Denetim kendi içinde bir son değildir; ancak amacı, mali yönetimin, kabul edilen ölçütlerden ve mevzuata uygunluktan sapmalarıyla verimlilik, etkinlik ve tutumluluk ilkelerini ihlallerini: düzeltici eylemi mümkün kılacak, hesap vermekle yükümlü olanların sorumluluk almalarını sağlayacak, bunları telafi ettirecek veya bu tür ihlâlleri önleyecek –hiç değilse daha güçleştirecek, kadar erken bulup ortaya çıkarmak olan düzenleyici bir sistemin vazgeçilmez bir parçasıdır.”

1050 SAYILI KANUNUN ÖNGÖRDÜĞÜ KAMU MALİ YÖNETİM SİSTEMİ Bütçe kapsamı Bütçe sistemi (Klasik bütçe sistemi anlayışı) Nakit esaslı muhasebe sistemi Ön denetim Sorumluluk anlayışı Saymanın hesap vermesi temelli bir anlayış

Mevcut (Reform Öncesi) Sayıştay Denetimi Denetim alanı 1050 sayılı Kanuna uygun tanımlanmıştır. Yerel yönetimler üzerindeki denetimi ikinci derece denetimdir. Denetimin amacı mevzuata aykırılıkları bulmaktır. Denetim saymanlık hesabı üzerine kurulmuş ve sorumluluk saymana aittir. Sayman ayrıca yaptığı işlemlerin mevzuata uygunluğundan da sorumludur. (Tahakkuk memuru ve bazı hallerde diğer sorumlularda sorumluluğa ortaktır) Denetimin önemli bir kısmı yargısal karar ile sonuçlanmaktadır. Parlamentoya sınırlı sayıda rapor sunulmaktadır.

KMYK İLE ÖNGÖRÜLEN YENİ DÜZENLEMELER Bütçe Kapsamı Çok Yıllı Bütçe Uygulaması Performans Esaslı Bütçeleme Tahakkuk Bazlı Muhasebe Mali İstatistikler İç Kontrol Sistemi Hesap Verme ve Mali Saydamlık Sorumluluk Dış Denetim

Hesap Verme Sorumluluğu Her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanlar, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumludur ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermek zorundadır.

Sorumlular ve Sorumluluklar Bakanlar (Başbakana ve TBMM ye karşı) Üst yöneticiler (Bakana - mahalli idarelerde meclislerine) Harcama yetkilisi Mali kontrol yetkilisi Muhasebe yetkilisi Gerçekleştirme görevlileri Gelir toplamakla görevlendirilenler Mal yönetim görevlileri Bağış ve yardımları kullanmakla görevlendirilenler Yetkisiz tahsil ve ödeme yapanlar KAMU İDARELERİNİN SORUMLULUĞU

Dış denetimin amacı Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin hesap verme sorumluluğu çerçevesinde, yönetimin malî faaliyet, karar ve işlemlerinin; kanunlara, kurumsal amaç, hedef ve planlara uygunluk yönünden incelenmesi ve sonuçlarının Türkiye Büyük Millet Meclisine raporlanmasıdır.

Nasıl bir denetim Düzenlilik denetimi ( Mali denetim+ uygunluk denetimi) Kamu idaresi hesapları ve bunlara ilişkin belgeler esas alınarak, malî tabloların güvenilirliği ve doğruluğuna ilişkin malî denetimi Kamu idarelerinin gelir, gider ve mallarına ilişkin malî işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığının tespiti, Performans denetimi Kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli olarak kullanılıp kullanılmadığının belirlenmesi, faaliyet sonuçlarının ölçülmesi ve performans bakımından değerlendirilmesi,

Nasıl gerçekleştirilecek Dış denetim, genel kabul görmüş uluslararası denetim standartları dikkate alınarak yürütülür. Denetim sırasında iç denetçilerin çalışmalarından yararlanılabilecek. Denetim raporları ilgili kamu idaresinin üst yöneticisi tarafından cevaplandırılır. Denetim raporları ve bunlara verilen cevaplar dikkate alınarak düzenlenen dış denetim genel değerlendirme raporu Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur.

Hesapların hükme bağlanması genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin gelir, gider ve mal hesapları ile bu hesaplarla ilgili işlemlerinin yasal düzenlemelere uygun olup olmadığına karar verilmesidir. Kamu Zararı Kamu zararı, mevzuata aykırı karar, işlem, eylem veya ihmal sonucunda kamu kaynağında artışa engel veya eksilmeye neden olunmasıdır. Kontrol, denetim, inceleme, kesin hükme bağlama veya yargılama sonucunda tespit edilen kamu zararı, zararın oluştuğu tarihten itibaren hesaplanacak kanuni faiziyle birlikte ilgililerden tahsil edilir.

Faaliyet Raporları Harcama yetkilileri > Birim faaliyet raporu Üst yönetici İdare faaliyet raporu Maliye Bakanlığı Genel faaliyet raporu İçişleri Bakanlığı Mahalli idareler değerlendirme raporu Sayıştay Faaliyet raporlarını değerlendirme raporu TBMM Yönetim ve hesapverme sorumluluğu görüşmesi

Genel uygunluk bildirimi Sayıştay, merkezî yönetim kapsamındaki kamu idareleri için düzenleyeceği genel uygunluk bildirimini, kesin hesap kanun tasarısının verilmesinden başlayarak en geç yetmiş beş gün içinde Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar. Genel uygunluk bildirimi; dış denetim raporları, idare faaliyet raporları ve genel faaliyet raporu dikkate alınarak hazırlanır.

Mali İstatistikler Uluslararası standartlara uygun olarak bütünlük, güvenilirlik, kullanışlılık, yöntemsel geçerlilik ve ulaşılabilirlik ilkeleri çerçevesinde; yeterli mesleki eğitimi almış personel tarafından muhasebe kayıtlarındaki verilere dayanılarak ve istatistiksel yöntemler kullanılarak Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin tümü için hazırlanır. Merkezi yönetim kapsamındaki idareler için aylık Diğerleri ve konsolidesi üç ayda bir yayımlanır Bir yıla ait malî istatistikler izleyen yılın Mart ayı içinde; Sayıştay tarafından değerlendirilir ve bu amaçla düzenlenen değerlendirme raporu Türkiye Büyük Millet Meclisine ve Maliye Bakanlığına gönderilir.

Raporların Parlamentoda Görüşülmesi Raporlar genel uygunluk bildirimi ile eş zamanlı olarak TBMM ye sunulur. (13 Eylül) Millet Meclisi bu raporlar ve değerlendirmeler çerçevesinde, kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasına ilişkin olarak kamu idarelerinin yönetim ve hesap verme sorumluluklarını görüşür. Bu görüşmelere üst yönetici veya görevlendireceği yardımcısının ilgili bakanla birlikte katılması zorunludur. Bütçe ve kesin hesapla birlikte görüşülür. Ancak bu raporlar ile genel uygunluk bildirimi Türkiye Büyük Millet Meclisi komisyonlarında öncelikle görüşülür.

KMYK Kanunu Sonrası Yerel Yönetimlerde Sayıştay Denetimi Sayıştayın denetim ve yargılama alanı genişliyor. Denetimin amacı değişiyor. Denetim, saymanlık hesabı denetimi olmaktan çıkıp kamu idarelerinin mali faaliyet, karar, işlem ve kaynaklarının denetlenmesine dönüşüyor. Sorumluluk genişliyor. Sayıştayın her yıl denetim raporu hazırlanması zorunlu hale geliyor. Hükme bağlama (yargı) kararı, Hazine zararına sebep olan hukuka aykırılık bulunuyor ise verilecek. Sayıştay denetimini genel kabul görmüş uluslararası denetim standartlarına uygun hale geliyor Sayıştay tek dış denetim kurumu haline geliyor. Hesap verme sorumluluğunun gerçekleşmesine ve şeffaflığa katkıda bulunuyor.

Sonuç yerine Kamu kaynaklarının daha iyi kullanılıp yönetilmesini hedefleyen Kamu Mali Yönetim Reformunun başarıya ulaşması için; Kamu İdarelerine Sayıştaya Parlamentoya önemli sorumluluklar düşmektedir.

Teşekkürler..