6 Kasım 2002 Boğaziçi Üniversitesi Electrical Energy Sector & Management of Multinationals

2 Gündem  Elektrik Sektörünün Genel Durumu  Dünya  Türkiye  Enerjisa’ya Genel Bakış  Yatırım Projelerine Yaklaşım  Proje Geliştirme Sürecine Makro Düzeyde Bakış

Dünya’da Elektrik Sektörü

4 Bölgesel Tüketim (mtep) Bölge E2020ECAGR* OECD Kuzey Amerika % OECD Avrupa % OECD Pasifik % Transition Ekonomiler % Gelişmekte Olan Ülkeler % * E

5 Beklentiler  2020 yılına kadar Dünya elektrik tüketim artış hızı ortalama %2.8 olacaktır,  Azalan rezervler ve çevrenin korunmasına daha büyük önem verilmesi nedenleriyle, fosil yakıtların yerini alacak teknolojilere öncelik verilecektir,  Piyasaların liberalleşmesi devam edecektir,  Merkezi üretim modelinden (centralized power), tüketimin olduğu yerde üretim modeli (distrubuted power) yaygınlaşacaktır,  Kaliteli ve güvenilir elektrik daha kritik hale gelecektir (enformasyon teknoloji dünyası).

6 Üç Önemli Enerji Hedefi Ulaşılabilirlik (accessibility) Kabul edilebilirlik (availability) Kullanılabilirlik (acceptability)

Türkiye’de Elektrik Sektörü

8 Kaynak: 2000 TEAŞ, 2001&2002 ETKB, ETKB APK 2000 tahmini Yıllık Ortalama %8’lik Büyüme

9 Kişi Başına Elektrik Tüketimi (kwh/kişi) OECD7,841 Almanya6,480 İspanya4,940 Yunanistan4,409 Türkiye1,473 Suriye1,346 Dünya2,280 Kaynak: WEC Turkish National Commitee 1999 Energy Report Tüketim Hala Çok Düşük

10 Serbest Piyasaya Geçiş  Piyasanın yaklaşık %80’i devletin tekelinde  Elektrik sektörünün, 3 Mart 2001 tarihinde çıkan 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile serbest rekabete açılmasına karar verildi  Serbest piyasa 3 Eylül 2002 tarihinde işlemeye başladı.

11 Liberal Yapıya Geçiş Amacı  Elektrik enerjisi piyasasında verimliliği (işletme ve yatırım) artırmak ve maliyetleri azaltmak için rekabetin sağlanması,  Enerji sektörünün mali açıdan sürdürülebirliliğinin temin edilmesi için maliyeti yansıtan fiyatların oluşturulması,  Mal ve hizmet kalitesinin arttırılması,  Yerli ve yabancı özel sektörün piyasalara girişinin sağlanması,  Yatırım kararlarının serbest piyasada alınarak, arz güvenliğinin sağlanması.

12 Eski-Yeni Yapı Karşılaştırması ParametreEski YapıYeni Yapı YapıTek Alıcı-Tek Satıcıİkili Anlaşmalar+ Dengeleme Pazarı TüketiciAyırım YokSerbest Olan ve Olmayan Tüketici TarifeleriTek TipÇoklu FiyatlandırmaMaliyeti YansıtmayanMaliyeti Yansıtan SübvansiyonÇaprazDoğrudan Gelir Desteği Pazara GirişFizibilite Alma veya İhaleLisans DüzenlemeETKB, Bağlı ve İlgili KuruluşlarEnerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) Kamunun RolüDenetim + İşletme + YatırımDenetim + İşletme + Gerekirse Yatırım Piyasa RiskleriDevlettePiyasa Aktörlerinde Özelleştirme3096 çerçevesinde (YİD,Yİ,İHD)4046 çerçevesinde ÖİB YönetişimYokVar AB’ye UyumYokVar

13 Enerji Sektörüne Bütünsel Bakış

Enerjisa

15 Misyonumuz Öncelikle Sabancı Grubu’nun enerji ihtiyaçlarını sürekli ve kaliteli şekilde sağlayacak tesisleri planlamak, inşa etmek ve işletmek, ve Enerji sektöründe yer almak üzere doğabilecek fırsatları değerlendirmek.

16 Elektrik Sektöründe Varlığımız İzmit 120 MW Çanakkale 65 MW Adana 120 MW Mersin 65 MW Toplam 370 MW Üretim Kapasitesi Türkiye Elektrik Üretiminin Yaklaşık %2’si

17 Üretim Tesislerimiz Kentsa Santralı Mersin Santralı Adana Santralı Çanakkale Santralı

18 Sektördeki Yerimiz Akenerji Akkök Şirket Bağlı Olduğu Grup MevcutYatırımToplam Kapasite (MW) Enerjisa Sabancı Çolakoğlu 268- Zorlu Enerji Zorlu Entek Koç 130- Otoprodüktörler arasındaki Pazar payımız %13

19 Geçmişimiz Kuruluş:Nisan,1996 İzmit Santralı İlk Elektrik Üretimi:Ekim, 1997 Çanakkale Santralı İlk Elektrik Üretimi:Ağustos, 2002 Adana Santralı İlk Elektrik Üretimi:Eylül, 2002

20 Strateji’nin Bir Parçası: Yatırımlar Strateji, bir organizasyonun arzuladığı amaçlarına nasıl ulaşacağını gösteren, yön veren, birleştirici ve bütünleyici, bir oyun planıdır. Yatırımlar bu oyun planı içerisinde, eyleme dönük bir aktivite olarak önemli bir rol oynar.

21 Yatırım Yönetim Felsefesi Yatırım yönetimi sistemi “stratejik yönetim” anlayışı olup, bu felsefe içinde kullanılan stratejik planlama  Sınırlı kaynaklar,  Sürdürülebilir rekabetçi avantaj,  Geleceğe odaklı bakış açısı,  Proaktif yaklaşım,  Uzun vadeli hedefler,  Gelecek fırsatlar ve tehlikeler,  Sistemli bir inceleme, değerlendirme ve karar alma alışkanlığı, gereksinimlerini karşılamak üzere kullanır.

22 Enerjisa Yatırımlarında Temel Hedef Bir yatırımın gerçekleşebilmesi için, stratejik yönetim hedeflerine uygun “Değer Yaratma” potansiyeline sahip olması gerekir. Değer yaratma’da temel odak noktası müşteri olup, yatırımın endüstri ve beceri boyutunda değer yaratma potansiyeli bulunması gerekmektedir.

23 Çadamer Projeleri Enerjisa Çanakkale-Adana-Mersin (Çademer) projeleri, “Değer Yaratma” felsefesi doğrultusunda geliştirilmiş ve uygulanmış projelerdir. Herbir santral, Sabancı Holding’in sahip olduğu ve büyük elektrik tüketimlerinin olduğu fabrikaların yanına inşa edilmiştir. Buna göre; Adana SantralıDupontsa Sasa Mersin SantralıÇimsa Çanakkale SantralıAkçansa fabrikalarına direkt bağlantı ile elektrik sağlamaktadır.

24 Yatırıma Bütünsel Bakış: Ürün Ömür Süreci PROJE ÖMÜR SÜRECİİŞLETME ÖMÜR SÜRECİ Konsept Tasarım Geliştirme Uygulama İnşaat Kabulİşletme BakımYenilemeAtık ÜRÜN ÖMÜR SÜRECİ Konsept Tasarım Geliştirme UygulamaKabul Konsept Tasarım Geliştirme UygulamaKabul Konsept Tasarım Geliştirme UygulamaKabul

25 Değer Ekleme-Değişiklik Maliyeti KonseptTasarımUygulamaKabulİşletme Değer ekleme potansiyeli Değişiklik Maliyeti

26 Konsept-Tasarım-Geliştirme Ön Fizibilite Detay Fizibilite Tasarım-Geliştirme Tahmini MaliyetKavramsal Tasarım Detay Rapor Pazar-Satış Yakıt Mühendislik Finansman (Sermaye/Borç) Yasal İzinler/ Düzenlemeler Ekipman İhaleler Sözleşmeler Yakıt Temini Bakım/Onarım Finansman Yasal İzinler ESA Evet Hayır Evet Hayır

27 Proje Ömür Süreci Konsept Çalışması Ön kavramsal tasarım (pazar, teknoloji, yatırım maliyeti, yakıt, yasal hükümler) Mali fizibilite Ön stratejik değerleme (endüstri-beceri analizi) Geliştirme Çalışması Pazarlama Faaliyetleri (müşteri portföyü oluşumu, ESS) Detaylı Mühendislik Çalışması (teknoloji seçimi, saha seçimi, çevresel etki,..) Yasal İzin ve Sözleşmeler (ETKB tesis kurma sözleşmesi, ÇED, Nakil,...) Yakıt Tedarik Anlaşması Kesin Mali Fizibilite Kesin Stratejik Değerleme

28 Proje Ömür Süreci Konsept Çalışması Ön kavramsal tasarım (pazar, teknoloji, yatırım maliyeti, yakıt, yasal hükümler) Mali fizibilite Ön stratejik değerleme (endüstri-beceri analizi) Geliştirme Çalışması Pazarlama Faaliyetleri (müşteri portföyü oluşumu, ESS) Detaylı Mühendislik Çalışması (teknoloji seçimi, saha seçimi, çevresel etki,..) Yasal İzin ve Sözleşmeler (ETKB tesis kurma sözleşmesi, ÇED, Nakil,...) Yakıt Tedarik Anlaşması Kesin Mali Fizibilite Kesin Stratejik Değerleme Uygulama İhaleler (dökümantasyon, teklif alma- değerleme, müzakereler, sözleşme) Finansman Sağlanması (özkaynak-kredi) Bakım Sözleşmesi

29 Proje Finansmanı Enerjisa Kredi Anlaşması Siemens BV Siemens Türkiye Arranger KfW Hermes NCM Coface Geri Ödemeler Garantör: Lokal Bankalar Tedarik Anlaşması İhracaat Kredi Temini Kredi Çekişleri

30 Proje Ömür Süreci Konsept Çalışması Ön kavramsal tasarım (pazar, teknoloji, yatırım maliyeti, yakıt, yasal hükümler) Mali fizibilite Ön stratejik değerleme (endüstri-beceri analizi) Geliştirme Çalışması Pazarlama Faaliyetleri (müşteri portföyü oluşumu, ESS) Detaylı Mühendislik Çalışması (teknoloji seçimi, saha seçimi, çevresel etki,..) Yasal İzin ve Sözleşmeler (ETKB tesis kurma sözleşmesi, ÇED, Nakil,...) Yakıt Tedarik Anlaşması Kesin Mali Fizibilite Kesin Stratejik Değerleme Uygulama İhaleler (dökümantasyon, teklif alma- değerleme, müzakereler, sözleşme) Finansman Sağlanması (özkaynak-kredi) Bakım Sözleşmesi İnşaat Proje Uygulama Ekibinin Oluşturulması Mobilizasyon Ekipmanların İmalatı, Sevki ve Montajı Devreye Alma ve Testler Kabul Testleri Trial Run Performans Testleri ETKB Kabul Testleri Take Over 3-4 yıl (kombine çevrim santralı)

31 Kritik Başarı Faktörleri  Vizyon belirlenmeli  İhtiyaçlar çok iyi belirlenmeli  Kapsam tarifi çok iyi yapılmalı  Constraint’ler çok iyi tanımlanmalı  Yasal ve bürokratik yapı iyi bilinmeli  Sözleşmeler dikkatli hazırlanmalı  İş ortakları ile stratejik ve kültürsel boyutlarda uyum sağlanmalı  Sözleşmelere, bütçeye ve iş planına uyum iyi takip edilmeli  Performans hedefleri konmalı, motivasyon yüksek tutulmalı  Disiplinlerarası düşünebilecek/uygulayabilecek yönetim kadrosu oluşturulmalı, ekip çalışması uygulanmalı  Becerikli ve yetkin insanlarla çalışılmalı  