Doğal Afetlerde Başarılı Ülke Deneyimleri

Amerika Birleşik Devletleri 1979 yılında acil durum yönetim birimi FEMA kurulmuştur. ABD Başkanı adına ulusal ve yerel acil durum birimlerini, ABD Kızılhaç’ını ve diğer gönüllü birimleri koordine etmektedir. Tüm yerel birimlerle işbirliğindedir. Ülke çapında da yerel ve bölgesel büroları vardır.

Amerika Birleşik Devletleri FEMA’nın misyonu; zarar azaltma, hazırlık, acil müdahale ve iyileştirmeyi içeren kapsamlı, risk temelli bir acil yönetim programı yoluyla can ve mal kayıplarını en aza indirmek, ülkenin altyapısını her türlü tehlike ve afete karşı korumaktır. 11 Eylül saldırılarından sonra FEMA’nın görevlerinde teröre karşı ülke güvenliğini ön plana çıkaran bir anlayış hakim olmuştur. Doğal afet dışı faaliyetlere para harcanmasının afet anında kaynak yetersizliği oluşturduğuna yönelik eleştiriler getirilmiştir.

Amerika Birleşik Devletleri ABD’de doğal afetler öncelikle yerel düzeyde ele alınmakta yerel kaynakları aşan durumda Federal hükümet devreye girmektedir. Yerel yönetim birimlerinin kendi acil durum yönetimi ve afet müdahale birimleri vardır.

Amerika Birleşik Devletleri ABD’de yerel yönetimler açısından itfaiye büyük önem taşımaktadır. İtfaiye, söndürme hizmetinin yanında arama-kurtarma, yanıcı ve parlayıcı maddelere izin ve belge verme, denetleme ve yangınla ilgili eğitim görevleri de vermektedir. İtfaiye ve polis bazı yerel yönetimler bünyesinde tek çatıda toplanabilmektedir.

Amerika Birleşik Devletleri Bütünleşik Acil Durum Yönetimi Sistem (IEMS), her acil durum için ayrı ayrı plan yapmak yerine bütünleşik bir yaklaşım sergilemektedir. Afet sonrası kamu hizmetlerinin yeniden gerçekleşebilmesi için devletin kaynakları yanında gönüllü kuruluşların ve özel sektörün de imkanları kullanılmaktadır. IEMS ile geniş yelpazedeki afetler değerlendirilmekte, ortaya çıkan krizlerin yönetiminde zarar azaltma, önceden hazırlık, acil müdahale, iyileştirme ve yeniden yapılandırma aşamalarını kapsamaktadır. Bu sürece kamu kurumları kadar özel sektör de dahil edilmektedir.

Amerika Birleşik Devletleri Tüm afetler önce yereldir düşüncesi hakimdir. Dolayısıyla afetlerde ilk müdahale yerel birimler tarafından gerçekleştirilmelidir. Afetin büyüklüğü ve şiddeti arttıkça eyalet ya da federal birimler devreye girebilmektedir. Ancak yine de bu durum sıkça yaşanmamaktadır.

Japonya Japonya konumu ve jeolojik yapısı itibariyle doğal afetlere karşı savunmasız ve korumasız bir yapı sergilemektedir. Ancak birçok ülkede yıkıcı olabilecek afetler Japonya için günlük yaşamın bir parçasıdır. Bunda yapı kalitesi kadar geliştirdikleri topluluk merkezli girişimlerin de büyük rolü olmuştur.

Japonya Afet yönetim programı Afetlere Karşı Önlemler Temel Kanunu’nda yer almıştır. Buna göre yasal yetkilerin tanımı, afet yönetimi sorumlulukları, afete hazırlıklı olma, afet acil yardım ve iyileştirme çalışmaları, afet yönetimi için kapsamlı ve objektif bir yönetim sistemi oluşturulmasını, mali durum ve acil durum ilanı konularını içine almaktadır.

Japonya Kanun, afet yönetimi konusunda kapsamlı ve sistematik bir çerçeve sunmaktadır. Doğal afetler konusunda örgütlenme ve koordinasyon Toprak, Altyapı ve Ulaşım Bakanlığı’na bağlı Afetleri Önleme Bürosu’nun sorumluluğundadır.

Japonya Ulusal düzeyde Başbakan’ın başkanlık ettiği Merkezi Afetleri Önleme Konseyi vardır. Temel görevi, Afetleri Önleme Planı’nı oluşturmak ve uygulamasını sağlamaktır. Bu belge, bir doğal afetin ilk anından itibaren hangi kurumun ne yapacağını, kurumlararası koordinasyonun nasıl sağlanacağını, afet öncesi, sırası ve sonrasındaki alınacak önlemlerle ilgili yapılacak işleri belirleyen kapsamlı bir belgedir.

Japonya Doğal afetler konusunda eğitim işi belediyelere bırakılmıştır. Belediyeler halka eğitici broşürler hazırlamakta, ilk yardım kursları düzenlemekte, her semt için gönüllülerden oluşan yardım ekipleri kurmakta, 1 Eylül’ü Afet Önleme günü ilan ederek ilgili tüm kuruluşların katılımıyla kapsamlı bir afet yönetimi tatbikatları yapılmaktadır.

Japonya Yerel yönetimler, can ve mal güvenliğini sağlama amacıyla başta itfaiye olmak üzere acil yardım ve kurtarma hizmetlerini yerine getirmektedir. Yerel yönetimler can ve mal kaybını en aza indirebilmek için sivil savunma ekipleri kurmakta ve volkanik patlama, deprem ve diğer afetlere karşı hazırlık yapmakta ve gerekli tesisleri kurmaktadır.

Japonya Yerel yönetimlerin desteği alınarak, halkın kendi kararlarını vermesi, yaşam çevrelerinin belirlenmesi, sosyal yaşamın sürekliliğinin ve aktif katılımın sağlanması, geçmiş tecrübelerden ders çıkarılması, doğal afetlere hazırlık konusunda bilgi ve bilinç düzeyinin yükseltilmesi hedeflenmektedir.

Kanada Federal Acil Durum Yönetimi Yasası, acil durum yönetimi konusundaki temel kuralları ve öncelikleri düzenlemektedir. Kanada’da meydana gelebilecek doğal afetlere karşı hazırlıklı olma görevi, Milli Savunma Bakanlığı’na bağlı Kanada Acil Hazırlık Birimi’dir. Acil durumlarda temel sorumluluk bireyin ve ailesinindir. Eyaletlerin ya da federal hükümetin rolü, bir afet durumunda ihtiyaçların karşılanmasında kapasitelerin yetersiz kaldığı zamanlarda bir diğer birimi desteklemek şeklinde ortaya çıkmaktadır.

Kanada Stratejik planlama merkezi hükümetin hazırladığı afetlere dayanıklı olmayı amaçlayan bir belgedir. Ulusal Destek Planı, acil durumlar ve afetlerdeki çalışmalar ve destekleri içerir. Yerel düzeyde ulusal planlarla uyumlu acil durum planları bulunmaktadır.

Kanada Acil durumlarda Tabakalandırma Modeli uygulanmaktadır. Buna göre, afetten ilk etkilenen topluluk mümkünse müdahaleyi sağlayacak ilk topluluktur. Eyalet yerel düzeyde müdahalenin yetersizliği koşulunda devreye girer. Federal hükümet de eyalet seviyesindeki yetersizlikler koşulunda destek vermektedir. Anlaşılacağı gibi bir yetersizlik ortaya çıkmadıkça afetlerle mücadelede görev yerel yönetimlerindir.

Kanada Bu kuralın istisnası da bulunmaktadır. Egemenliğin tehdidi ya da ülkenin büyük kısmını etkileyecek bir felaket söz konusuysa bu durumda federal hükümet devreye girmektedir. Ayrıca federal hükümetin önemli bir kuruluşu OCIPEP (Kritik Altyapının Korunması ve Acil Hazırlık Ofisi) her tür acil durumda acil durum yönetiminin etkinliğini arttırmak için bütüncül bir misyon üstlenmiştir.

Kanada Her yıl Mayıs ayında “Ulusal Afete Hazırlık Haftası ile toplumdaki bilinç arttırılmak istenmektedir. Afet zararlarının azaltılmasında gönüllülük ve işbirliği temel ilkedir. Vatandaşlar yerel yönetimlerle sürekli işbirliğine girmekte ve toplumda geniş bir bilgi alışverişi ağı oluşturulmak istenmektedir ve başarı sağlanmaktadır.

İtalya 1992 yılında İtalyan Ulusal Sivil Koruma Servisi kurulmuştur. Bu servisin genel amacı, mülkiyeti ve çevreyi, doğal ve teknolojik afetlerin ya da diğer zararlı olayların yol açtığı hasarlardan korumaktır. Sivil koruma politikaları oluşturmak ve Ulusal Sivil Koruma Servisi’nin diğer birimlerinin faaliyetlerini koordine etme ve teşvik etmekten sorumludur.

İtalya Belediye başkanı birinci sivil koruma otoritesidir. Belediye sınırlarında acil durum meydana geldiğinde belediye başkanı kurtarma faaliyetlerinin yönetimi ve koordinasyonundan ve durumdan etkilenen nüfusa yardım etmekle yükümlüdür.

İtalya Eğer bir olay yerel düzeyde ele alınamayacaksa daha üst birimlerden yardım istenebilir. Olayın yoğunluğu ve büyüklüğü itibariyle ulusal güçlerin de müdahalesi mümkün olabilir.

Fransa Afet yönetimi karmaşık yapıdadır. İller, bölgeler ve yerel yönetimler değişen oranlarda konuyla ilişkili bulunmaktadır. İçişleri Bakanlığı afet yönetimi örgütlenmesinin başındadır. Konuyla ilgili tüm kanun ve kuralların hazırlanmasında etkin bir rol almaktadır.

Fransa Merkezi Güvenlik Genel Müdürlüğü 1991 yılında kurulmuştur. Görevleri; her türlü doğal riskin önlenmesi için kamu kurum ve kuruluşlarıyla ortak çalışmayı sağlamak ve harekete geçirmek, can ve mal güvenliği için gerekli olan arama ve kurtarma çalışmalarını başlatma ve koordine etmek, itfaiye hizmetlerinin gözden geçirilerek yenilenmesini sağlamaktır.

Fransa Afet yönetimi için kullanılacak her türlü araç-gereç, yerel yönetimlerin mali kaynaklarından temin edilmektedir. İlçelerde ve küçük belediyelerde itfaiye ve arama kurtarma örgütlerinde sadece idari ve eğitmen kadroları devlet memurudur geri kalan gönüllülük esasına dayanan sözleşmeli personeldir.

Fransa Günümüzde il düzeyinde bir örgütlenme tercih edilmiş ve başına vali getirilmiştir. Televizyonların her ay en az iki saat ilkyardım, sivil savunma, örgütlenme gibi konularda yayın yapma zorunluluğu vardır. Doğal afetlerde gönüllülerin aktif katılımı çok önemlidir.

Rusya SSCB döneminde acil durum stratejileri askeri sistemin bir parçası görülmüştür. Çernobil faciası, acil durum ve felaket yönetimi açısından değişimi zorunlu kılmıştır. Devlet Acil Durum Komitesi ve EMERCOM (sivil savunma, arama, kurtarma servislerinin denetimi, geniş çaplı afetlerde müdahale çalışmalarını koordine etme amacıyla) kurulmuştur. Bu kuruluşlar afet ve acil durumla ilgili misyonlarına Rusya Döneminde de devam etmiştir.

Rusya Anayasa can ve mal güvenliğini teminat altına almaktadır. Yasalarla federal, bölgesel ve yerel yönetimlerin yetki ve sorumlulukları belirlenmektedir. İsyan, silahlı çatışmayı da dahil eden doğal ve teknolojik afetlerde yönetim şekli ve yapısı ve olağan dışı durum senaryoları mevcuttur.

Endonezya Adalar ülkesidir yağmur ormanlarının çoğuna sahiptir. Deprem, volkanik patlama ya da tsunami, yağmur ormanları yangınları sıkça karşılaşılan afet şekilleridir. Ulusal düzeyde afet yönetiminin uygulanması ve koordinasyonundan BAKORNAS (Ulusal Afet Yönetimi Koordinasyon Kurulu) sorumludur.

Endonezya BAKORNAS, afete hazırlık, zarar azaltma planlarının hazırlanması ve koordinasyonundan sorumludur. Afetlerle ilgili plan şemalarında denetim ve gözetim görevi vardır. Bunların yanında BAKORNAS, doğal ve insan ürünü olan afetlerle mücadele etmek, afet sonrasında yardımlarda bulunmak, afete hazırlık, önleme, zarar azaltma,kurtarma, iyileştirme ve rehabilitasyon çalışmalarını yürütmekle görevlidir.

Endonezya Yerel düzeyde afet çalışmalarını SATKORLAK, ilçelerde SATLAK yürütmektedir. Afet anındaki acil kurtarma, yardım ulaştırma gibi çalışmaları yerel afet teşkilatlarınca yürütülmektedir. SATLAK ilçelerde afet yönetim uygulamasından sorumludur ve halka iç içedir. SATKORLAK, üst afet yönetim birimidir. Eyalet düzeyinde koordinasyon ve merkezi hükümetle irtibat ve koordinasyonu sağlar Afet sonrasındaki rehabilitasyon ve iyileştirme görevi yerel yönetimlerindir. Afet hazırlık ve afet sonrası, tespit çalışmalarıyla ilgili bilgi toplama, afet haritası çıkarma, risk değerlendirme gibi çalışmaları bu işlerden sorumlu bakanlarca doğrudan yürütülür.

Genel olarak; Konu disiplinlerarası biçimde değerlendirilmektedir. Doğal afetlere yönelik kurulan sistemlerde olaylar, öncesi, olay sırası ve olay sonrasına yönelik ele alınmaktadır. Yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve gönüllülerin önemli rolleri vardır.

Genel olarak; Düzenleyici kurallar koyma ve sistemi sürdürülebilir kılma yetkisi tek bir birime bırakılmıştır. Ulusal düzeyde bir plan söz konusudur. Bilişim teknolojilerine önem verilmektedir.