Ekler HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ Bilgisayar Ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi 2012-2013 Öğretim Yılı Bahar Dönemi Enformasyon Tasarımı (BTÖ 220 ) Öğretim Üyesi: Dr. Hakan Tüzün Ders Asistanı: Turgay Baş Ekler Mayıs, 2013 Beytepe, ANKARA
SKÖ - Sistem Kullanılabilirlik Ölçeği 1986 – John Brooke tarafından kullanılabilirlik değerlendirmesi yapmak için geliştirilmiştir. Hızlı ve basit bir ölçektir. Neden Sistem Kullanılabilirlik Ölçeği?
Neden Sistem Kullanılabilirlik Ölçeği ? Uzun ve yüksek maliyet gerektiren testlerin uygulanması mümkün olmamakta Kullanılabilirlik verilerinin en kısa sürede toplanıp, kolayca analiz edilmesi Ölçümün hızlı ve kolayca yapılabilmesi Kullanıcı performansının değişimleri arasında karşılaştırmalar yapabilecek kadar da güvenilir olması
Sistem Kullanılabilirlik Ölçeğinin Genel Çizgileri Genel bir kullanılabilirlik değerlendirmesine izin veren 10 maddeli, Likert skalası tabanlı bir yapısı vardır. Ölçek için 50 potansiyel anket maddesi bir araya getirilmiştir. Her bir maddenin testi ve uzman analizleri sonucunda ölçek temel 10 soruya indirgenmiştir.
Sistem Kullanılabilirlik Ölçeğinin Uygulanması
SKÖ’yu Kullanmak Sistemi kullanma fırsatı verilmeli Sistem kullanıldıktan sonra herhangi bir bilgilendirme ya da görüşme yapılmamalı Maddeler üzerinde uzun süre düşünerek cevaplandırmaları sağlanmalı Maddeyi cevaplayamayacağını düşünüyorsa ölçeğin orta noktasını işaretlemesi istenir.
SKÖ Puanlandırılma Ne İşe Yarar? SKÖ, test edilen sistemin genel kullanılabilirlik seviyesini tek bir sonuca indirgemeyi sağlar. SKÖ Puanlandırılma Ne İşe Yarar?
SKÖ’nün Puanlandırma Aşamaları Her maddenin puanları toplanır. Her maddenin katkı sağladığı puan 0 ile 4 arasında değişir. 1,3,5,7 ve 9. maddeler için puanlama "ölçek pozisyonu - 1" ile yapılır. 2,4,6,8 ve 10. maddeler için ise puanlama "5 - ölçek pozisyonu" ile yapılır. Sistem kullanılabilirliğinin toplam değerini bulmak için puanların toplamı 2.5 ile çarpılır.
İBE ile İlgili Uluslararası Standartlar IECTR 61997 Bu standart; medya seçimi, mekanik, grafiksel ve işitme ara yüz tasarımına yönelik teknik bir rapor niteliğindedir. ISO 10075-1 Bu standart, zihinsel yükü alanında, zihinsel baskı ve gerginlik konularını içeren terimleri kapsar ve kavramlar arasındaki ilişkileri belirtir. ISO 11064 Kontrol merkezlerinin ergonomik tasarım prensipleri anlatılmaktadır. ISO 20282 Kullanılabilirlik Ölçüm ve uygunluk testleri bu standart kapsamında tariflenmişlir. Diğer Standartlara Ulaşmak İçin TIKLAYIN.
İBE ile İlgili Bazı Kaynaklar ve Web Siteleri ODTÜ İBE labı: http://ibe.cc.metu.edu.tr Kötü tasarımlar sitesi: http://www.baddesigns.com Microsoft Usabilitv Home Page : http://www.microsoft.com/usability/default.htm Usability.net: http://www.usabilitynet.org Diğer Kaynaklara Ulaşmak İçin TIKLAYIN.
Video Alanı
Xerox Sezgiseller Aracı Bu sezgiseller Deniese Pierotti tarafından oluşturulmuştur. Orijinali İngilizcedir. Sezgisel analizler yapmak için Türkçe ’ye çevrilmiştir. Çok detaylıdır. (13 Başlık altında değerlendirilir.) Birden fazla uzmanın değerlendirmesi alınıp analiz uzmanların ortak görüşünü yansıtacak şekilde yapılmalıdır. Bazı alt başlıklar değerlendirmesi yapılan ara yüz için geçerli olmayabilir. Bu durumda "Uygulaması Yok" seçeneği ile belirtilmelidir.
Evet / Hayır / Uygulaması Yok Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 1. Sistem Durumunun Görünürlüğü Sistem kullanıcıyı sürekli olarak durumun nasıl gittiği konusunda gerekli zamanlarda gerekli geribildirimi vererek bilgilendirmelidir. Kontrol Listesi Soruları Evet / Hayır / Uygulaması Yok Yorumlar 1.1 Her bir sayfa o sayfa içeriğini tanımlayan bir başlıkla başlıyor mu? O O O 1.2 Tüm sistemde gösterge (ikon) tasarım biçimi ve stil şekilleri tutarlı mı? 1.3 Seçilen bir gösterge seçilmemiş göstergeler içerisinde açıkça görülmekte mi? 1.4 Her menüdeki bilgilendirmeler, hatırlatmalar ve hata mesajları sistem içerisinde aynı yerde görünmekte mi? Kontrol Liste Sorularının Tamamına Ulaşmak İçin TIKLAYIN.
Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 2 Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 2. Sistem ve Gerçek Dünyanın Uyumu (1) Sistem içerisinde kullanılan kelimeler, kavramlar, cümleler kullanıcıya tanıdık olmalıdır. Teknik bir dil kullanılmasından kaçınılmalıdır. Bilgi mantıksal sırasında olmalıdır. Bilgi gerçek dünyada olan düzeninde sunulmalıdır.
Evet / Hayır / Uygulaması Yok Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 2. Sistem ve Gerçek Dünyanın Uyumu (2) Kontrol Listesi Soruları Evet / Hayır / Uygulaması Yok Yorumlar 2.1 Sistem İçerisinde yer alan göstergeler, kullanıcı için somut ve tanıdık mı? Tüm sistemde gösterge (ikon) tasarım biçimi ve stil şekilleri tutarlı mı? O O O 2.2 Menü seçenekleri kullanıcıya mantıksal bir sırada sunulmuş mu ve her bir işlem maddesinin ve işlem değişkenlerinin ismi verilmiş mi? 2.3 Eğer menü seçiminde doğal bir sıralama varsa, bu kullanılıyor mu? 2.4 İlişkili ve birbirine bağlı alanlar aynı ekran içerisinde görülebilmekte mi? 2.5 Eğer görsel bir ipucu olarak kullanılan şekil varsa, bu kültürel geleneklerle eşleşiyor mu? 2.6 Seçilen renkler, renk kodları ile ilgili genel beklentileri karşılıyor mu? Kontrol Liste Sorularının Tamamına Ulaşmak İçin TIKLAYIN.
Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 3 Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 3. Kullanıcı Kontrol ve Özgürlüğü (1) Kullanıcı, sistemin onlar için otomatik olarak görevlendirmeleri yapması yerine, bu görevlendirmeleri seçmekte ve sıralamakta özgür olmadır (uygun zamanlarda). Kullanıcı, sistemin bazı fonksiyonlarını yanlışlıkla seçebilir ve İstenmeyen durumdan en kısa sürede kurtulmak için açıkça belirlenmiş bir "acil çıkış'' kapısına ihtiyaç duyabilirler. Kullanıcının, var olan İşin maliyetini de göz önüne alarak, kendi kararlarını alma hakkı olmalıdır. (açık bir bilgiyle). Sistem, yapılan işlerin ileri ve geri alma (redo-undo) seçeneklerini desteklemelidir.
Evet / Hayır / Uygulaması Yok Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 3. Kullanıcı Kontrol ve Özgürlüğü (2) Kontrol Listesi Soruları Evet / Hayır / Uygulaması Yok Yorumlar 3.1 Seyrek olarak kullanılan görevlerin hatırlanması kolay mı? O O O 3.2 Açılan pencere olan sistemlerde, kullanıcılar için pencereler arası geçiş kolay mı? 3.3 Kullanıcı bir işlemi tamamlama aşamasında iken, sistem işlemi tamamlamadan önce kullanıcıdan sinyal bekliyor mu? 3.4 Kullanıcılar kesin ve yıkıcı sonuçlan olan komutlar verdikleri zaman bu komutlar konusunda uyarılmakta ve komutların onaylama mekanizmaları sunulmakta mı? 3.5 Kullanıcılar, gelişme aşamasındaki işlemleri iptal edebiliyorlar mı? Kontrol Liste Sorularının Tamamına Ulaşmak İçin TIKLAYIN.
Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 4. Tutarlılık ve Standartlar Kullanıcılar; farklı kelime, durum ve hareketlerin aynı şeyi ifade edip etmediğini bilmek zorunda değildirler. Altyapı düzeni izlenmelidir. Kontrol Listesi Soruları Evet / Hayır / Uygulaması Yok Yorumlar 4.1 Sistem içerisindeki bütün ekranlarda, kurum veya şirkete ait biçimlendirme standartları tutarlı bir şekilde kullanılıyor mu? O O O 4.2 Bir ekranda büyük harflerin sıklıkla kullanımından kaçınılıyor mu? 4.3 Kısaltmalarda noktalama işaretlerinden sakınılmış mı? 4.4 Bütün tamsayılar sağa dayalı ve gerçek sayılar ondalık ayıracı hizalı mı? Kontrol Liste Sorularının Tamamına Ulaşmak İçin TIKLAYIN.
Evet / Hayır / Uygulaması Yok Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 5. Kullanıcıların hataları tanımasına, onları belirlemesine ve önlemesine yardımcı olma Hata mesajları, kullanıcıya anlaşılır bir dille sunulmalıdır. Kontrol Listesi Soruları Evet / Hayır / Uygulaması Yok Yorumlar 5.1 Bir hatayı bildirmek için ses kullanılıyor mu? O O O 5.2 Hatırlatıcılar, kullanıcının açık veya örtülü eleştirisi olmaksızın yapıcı bir şekilde ifade edilmiş mi? 5.3 Hatırlatıcılar, İşlemin kullanıcının kont rolünde olduğunu ima etmekte mi? 5.4 Hatırlatıcılar, kısa ve net mi? 5.5 Hata mesajları kullanıcının değil sistemin suçlu olduğunu belirtecek şekilde ifade edilmekle mi? 5.6 Hata mesajlarında ünlem işareti kullanımından sakınılmış mı? Kontrol Liste Sorularının Tamamına Ulaşmak İçin TIKLAYIN.
Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 6. Hatadan Korunma Hata mesajları dikkatli ve birinci aşamada oluşan problemleri önleyen bir yapıda olmalıdır. Kontrol Listesi Soruları Evet / Hayır / Uygulaması Yok Yorumlar 6.1 Eğer veri tabanı veri grupları içeriyorsa, kullanıcı bir ekranda birden fazla grupla ilgili işlem yapabiliyor mu? O O O 6.2 Alan uzunluğunu belirtmek için noktalar veya alt çizgiler kullanılmış mı? 6.3 Bir üst düzey menüdeki menü seçenek ismi, alt düzey menü başlığı olarak kullanılmış mı? 6.4 Menü seçenekleri mantıksal, bir birinden farklı ve birbirini kapsamayan şekilde mi? 6.5 Veri girişleri mümkün olduğu kadarıyla büyük ve küçük harfe duyarlı olandan yapılabiliyor mu? Kontrol Liste Sorularının Tamamına Ulaşmak İçin TIKLAYIN.
Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 7. Hatırlama Yerine Tanıma (1) Nesne, hareket ve seçenekler görünür olmalıdır. Kullanıcı, sistem boyunca kullanması gereken bilgiyi hatırlamak zorunda kalmamalıdır. Hatırlatma/bilgilendirme/açıklama bölümleri kullanıcının kolaylıkla ulaşabileceği şekilde sistemde yer almalıdırlar.
Evet / Hayır / Uygulaması Yok Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 7. Hatırlama Yerine Tanıma (2) Kontrol Listesi Soruları Evet / Hayır / Uygulaması Yok Yorumlar 7.1 Soru ve cevap ara yüzleri için, soruları, istemleri, talimat ve kullanıcı girişlerini ayırt etmek için görsel ipuçları ve boşluk kullanılmış mı? O O O 7.2 Veri gösterimi ekranın sol - üst köşesinden başlıyor mu? 7.3 Birden fazla kelime içeren alan isimleri yatay olarak yerleştirilmiş mi? 7.4 Bir kullanıcının ihtiyaç duyduğu tüm veriler ekran üzerinde hareket sırasına göre her bir aşamada yer almakta mı? 7.5 Metin alanlarının çevrelerinde boşluk var mı? 7.6 Sistem aktif durumda olmayan seçenekleri siliyor mu veya görünmez hale getiriyor mu? Kontrol Liste Sorularının Tamamına Ulaşmak İçin TIKLAYIN.
Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 8 Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 8. Esneklik VE Minimalist Tasarım (1) Yeni kullanıcılar tarafından fark edilemeyen hızlandırıcılar, uzman kullanıcıların sistemle etkileşimini arttırabilir. Bu nedenle sistem hem deneyimsiz hem deneyimli kullanıcılara hitap edecek şekilde tasarımlanmalıdır. "Standard (average)" kullanıcılardan farklı (fiziksel, bilişsel yetenek, kültür, dil, vs bakımlarından) kullanıcılara sisteme alternatif ulaşma ve. işlem yapabilme araçlarını sağlayın.
Evet / Hayır / Uygulaması Yok Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 8. Esneklik ve Minimalist Tasarım (2) Kontrol Listesi Soruları Evet / Hayır / Uygulaması Yok Yorumlar 8.1 Eğer sistem deneyimsiz ve deneyimli kullanıcıların İkisini de destekliyor ise, detaylı hata mesajları farklı düzeylerde sağlanmış mı? O O O 8.2 Sistem deneyimsiz kullanıcıların anahtar kelime gramer kullanımına ve deneyimli kullanıcıların potansiyel gramer kullanımına izin veriyor? 8.3 Kullanıcılar, sistemdeki komutlar için kendilerine ait benzer isimleri tanımlayabiliyor mu? 8.4 Sistem deneyimsiz kullanıcılara. Her komutun en basit, en yaygın biçimini girmeyi ve deneyimli kullanıcılara parametreleri eklemeleri için izin veriyor mu? 8.5 Sistem, Otomatik olarak kalan sıfırları dolduruyor mu? 8.6 Eğer sistem işaretleme ayrıtı kullanıyor ise, kullanıcılar hem alanlara tıklama hem de klavye kısa yol tuşu kullanma seçeneğine sahipler mi? Kontrol Liste Sorularının Tamamına Ulaşmak İçin TIKLAYIN.
Evet / Hayır / Uygulaması Yok Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 9. Estetiklik ve Minimalist Tasarım Sistem alakasız ve az ihtiyaç duyulan bilgiyi içermemelidir. Kontrol Listesi Soruları Evet / Hayır / Uygulaması Yok Yorumlar 9.1 Ekranda sadece karar vermek için gerekli olan bilgiler mi yer almaktadır? O O O 9.2 Bir kümedeki tüm ikonlar, kavramsal ve görünüm olarak birbirinden farklı mı? 9.3 İkonları ayırt etmek için, büyük nesneler, kalın çizgiler ve basit alanlar kullanılmış mı? 9.4 Her bir ikon arka plandan ayırt edilebiliyor mu? 9.5 Sistem menü dizisi belirtilmiş olan standart bir grafik ara yüzü kullanıyorsa, menüler tanımlamalara mümkün olduğu kadarıyla uyum sağlıyor mu? Kontrol Liste Sorularının Tamamına Ulaşmak İçin TIKLAYIN.
Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 10. Yardım ve Belgeleme Sistemi kullanmak için belgeleme olmaması iyi olacağı halde, gerekli durumlarda yardım ve belgeleme sağlanması önerilmektedir. Bu tür yardım bilgileri taranması kolay, kullanıcı görevlerini açıklayıcı ve kısa olmalıdır. Kontrol Listesi Soruları Evet / Hayır / Uygulaması Yok Yorumlar 10.1 Kullanıcılar basılı kopyadan çalışıyorsa, basılı kopyanın çevrimiçi devam edecek bölümleri işaretlenmiş mi? O O O 10.3 Eğer menü seçenekleri anlaşılır değilse, sistem seçilen madde ile ilgili ek bilgilendirme sağlıyor mu? 10.4 Veri giriş alanları ve diyalog kutucuklara gezinme ve tamamlama ile ilgili bilgilerle desteklenmiş mi? 10.5 Eğer menü seçenekleri belirsiz ise sistem bir madde seçildiğinde ek açıklama bilgisi sağlıyor mu? Kontrol Liste Sorularının Tamamına Ulaşmak İçin TIKLAYIN.
Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 11. Yetenekler Sistem kullanıcının yeteneklerinin ve uzmanlığının gelişmesine ve fazlalaşmasına olanak sağlamalıdır. Kontrol Listesi Soruları Evet / Hayır / Uygulaması Yok Yorumlar 11.1 Kullanıcılar ikonik ve metin bilgi gösterimi arasında seçim yapabilir mi? O O O 11.2 Pencere işlemlerinin yapılması ve öğrenilmesi kolay mı? 11.3 Kullanıcılar deneyimli ise, kullanıcılar için daha az sayfadan oluşan (bir işlemin bir sayfada yapılacağı) bir ekran yapısı kullanılıyor mu? 11.4 Deneyimsiz, kullanıcılar için daha çok sayfadan oluşan (bir işlemin birden fazla sayfada sunulduğu) bir ekran yapısı kullanılıyor mu? 11.5 Sistem, kullanıcının herhangi bir çaba sarf etmesine gerek kalmadan maddelerin renk kodlarını otomatik olarak yapabilmekte mi? Kontrol Liste Sorularının Tamamına Ulaşmak İçin TIKLAYIN.
Evet / Hayır / Uygulaması Yok Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 12. Kullanıcı ile Zevkli ve Riayetli Bir İletişim Kullanıcının sistemle etkileşimi onun iş yaşamındaki kaliteyi arttırmalıdır. Kullanıcıya saygılı davranılmalı ve tasarım görünüş ve işlemesi bakımından memnun edici olmalıdır. Kontrol Listesi Soruları Evet / Hayır / Uygulaması Yok Yorumlar 12.1 Her bir ikon, bir ikon grubunun uyumlu bir öğesi midir? O O O 12.2 İkonların tasarımında aşırı detaydan sakınılmış mı? 12.3 Renk kullanımı dikkatle kullanılmış mı? 12.4 İşlem için gerekli ön hazırlığın miktarı minimum mu? 12.5 Eğer kullanıcı basılı kopya üzerinden çalışıyorsa, ekran görüntüsü basılı formla uyuşuyor mu? Kontrol Liste Sorularının Tamamına Ulaşmak İçin TIKLAYIN.
Sezgisel Değerlendirme - Kontrol listesi 13. Gizlilik Sistem, kullanıcının özel ve gizli bilgilerini korumasına yardımcı olmalıdır. Kontrol Listesi Soruları Evet / Hayır / Uygulaması Yok Yorumlar 13.1 Korumalı alanlar tamamen ulaşılmaz mı? O O O 13.2 Korunmalı ve gizli alanlara sadece belirli şifrelerle ulaşılabilmekte mi? 13.3 Bu özellik etkili ve başarılı mı?
Kullanılabilirlik Testi Örnek Gözlem Formu (1) Görev: Kürşat Çağıltay'ın "İnternet" adlı kitabına ihtiyacınız var. Kitabın ODTÜ kütüphanesinde mevcut olup olmadığını kontrol etmek istiyorsunuz. ODTÜ Kütüphanesi web sitesinin adresine bağlanıp kitap ile ilgili bilgiye ulaşım: http://www.lib.metu.edu.tr
Kullanılabilirlik Testi Örnek Gözlem Formu (2) Sayfa Bağlantı İsmi Notlar +/- Başlangıç sayfası bilgisi Ana sayfadan başlandı. Kullanıcı ana sayfada ver alan iki arama seçeneğinden hangisini kullanacağına karar veremedi. “METUnique Search Main Page” seçeneğini seçti. Yazar adını girip arama bu tonuna bastı. Sonraki sayfa Bu seçenek üzerinden yapılan arama kullanıcıyı farklı bir siteye götürdü. Kullanıcı kodu ve şifre girmesi gerektiğini görünce yanlış yerde olduğunu anladı. Geri tuşuna bastı. Ana sayfaya dönüş Diğer tarama alanına yazar adını ve soyadını yazdı. Arama seçeneğini yazar olarak değiştirdi. Arama butonuna bastı. Arama sonuçları sayfası Kullanıcının karşısına farklı yapıda bir sayfa geldi. Kullanıcı sayfanın yapısının değişmesine şaşırdı. Sayfanın üst kısmında bu yazar adına kitap bulunmadığını belirten bir uyarı kırmızı renkli font ile yazılmış. Kullanıcı kütüphanede böyle bir kitap bulunmadığınız belirterek görevi bitirdi.
Kullanılabilirlik Testi Örnek Analiz Formu Örnek Analiz: ODTÜ Kütüphane sitesi Gözlem Yorum Öneri Kullanıcı arama seçeneklerinin hangisini kullanacağını bilemedi. Arama seçeneklerinde kütüphanecilik terimi kullanılmış. Anlaşılmıyor. Sıradan kullanıcının anlayacağı terminoloji kullanılmalı. Kullanıcı arama sonulları sayfasında farklı bir yapı ile karşılaşınca şaşırdı Kitap amma sonuçları sayfası farklı bir tasarımda yapılmış. Tutarlılık sorunu var. Kitap arama sonuçları sayfası tutarlı bir şekilde yeniden tasarlanmalı, Kullanıcı kütüphanede bulunan kitabı bulamadı. Görev başarısızlıkla tamamlandı. Kullanıcı yazar adı alanına Ad Soyad şeklinde giriş yaptı. Ama sistem Soyad Ad şeklinde tarama yapıyor. Sistem, yazar adı sırası kısıtlı koymamalı. Arama motoru yapısı düzeltilmeli.
Kaynakça Liarnum, C. (2001). Usability Testing and Research. Allyn & Bacon. Brooke, J. (1996). SUS: a "quick and dirty" usability scale. Jordan, I'. W. Thomas, B., VVeerdmeester, B. A. ve McClelland, A. L. Usability Evaluation in tndustry, kitabında bölüm. London: Taylor and Francis. http://www.usabilitynet.org/trump/documents/Suschapt.doc. Bush, V. (1945). As we may think. The Atlantic Monthly, 176(1):101-108, July 1945 Card, S., Moran, T.P. & Ncwell, A. (1983). The Psychology of Human Computer bıteractbn. Lawrencc Erlbaum Associates. Chandler, P. & Swellor, J. (1991). Cognitive Load Theory and the h'or-mat of Instruction. Cognition and Instruction, 8 (4), 293-332. Çağıltay, K. (2002). 1S573 Human Computer InteracHon. ODTÜ En-formatik Enstitüsü dersi. Fitts, P.M. (1954). The information capacİry of Ihc lıuman molor System in controlling (he amplitude of movcment. Journal of Experimental Psychology, 47 (6), 381-391. Gardner, H. (1983) Frames of mind: Ihc theory of multiple intelligcnces. New York: Basic Books. Cood, M., Spine, T.M., VVhiteside, J. & George, P. (1986). User-derived
Ahmet BOZDOĞAN Tuncay ÖNCÜ Onur USTA Teşekkürler…