Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği Uygulamaları YAN HİZMETLER PİYASASI Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği Uygulamaları Mehmet ALKAN, Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı, Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürü, TEİAŞ mehmet.alkan@teias.gov.tr mehmetal60@gmail.com 19.07.2012 – Ankara sheraton Otel Elektrik Üreticiler Derneği TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Gündem Yan Hizmetlerin Tedarik Edilmesine İlişkin Genel Esaslar Uygulanmakta Olan Yan Hizmetler Primer Frekans Kontrol Hizmeti Sekonder Frekans Kontrol Hizmeti Reaktif Güç Kontrolü Hizmeti Uygulamada Karşılaşılan Güçlükler Hedeflenen Yan Hizmet Yapısı TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Gündem Yan Hizmetlerin Tedarik Edilmesine İlişkin Genel Esaslar Uygulanmakta Olan Yan Hizmetler Primer Frekans Kontrol Hizmeti Sekonder Frekans Kontrol Hizmeti Reaktif Güç Kontrolü Hizmeti Uygulamada Karşılaşılan Güçlükler Hedeflenen Yan Hizmet Yapısı TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Yan Hizmetler Tedarik Yöntemi Dünya uygulamaları, yabancı uzman görüşleri ve TEİAŞ’ın içinde bulunduğu koşullar değerlendirilerek tedarik metodolojisi geliştirilmiştir; TEİAŞ’ın Mevcut Durumu Üretimde yüksek kamu payı Arz-talep dengesi Sistem güvenliği Altyapı gereksinimleri UCTE hedefi Mevzuattan gelen kısıtlar Dünya Uygulamaları İspanya (RED Electrica) Fransa (RTE) Nordpool California (Amerika) PJM (Amerika) Yabancı Uzman Görüşleri Ödeme yapılmaması Sabit fiyat Fırsat maliyeti Yan hizmet ihaleleri Yan Hizmetler Tedarik Yöntemi Mevcut durum ve ENTSO-E hedefleri göz önünde bulundurularak Kısa ve Orta vadede TEIAS’ın ihtiyaçlarını karsılayabilecek bir yöntem benimsenmistir. 3 3 3 TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği kapsamında 7 adet hizmet tanımlanmaktadır Yönetmelik kapsamında aşağıdaki hizmetler yer almaktadır; Primer Frekans Kontrolü Sekonder Frekans Kontrolü Bekleme Yedekleri Anlık Talep Kontrolü Reaktif Güç Kontrolü Oturan Sistemin Toparlanması Bölgesel Kapasite Kiralama Yönetmelikte tanımlanan bu hizmetlerin halihazırda üç tanesi ödemeye esas olarak uygulanmaktadır; TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Yan Hizmetlerin tedarikine ilişkin işlemler aşağıdaki genel esaslar çerçevesinde yürütülür Yan hizmetler, bu hizmetlerin etkin şekilde sağlanmasını temin eden, yan hizmetlerin sağlanmasına ilişkin maliyetleri en aza indiren, eşit taraflar arasında ayrım gözetmeyen ve yan hizmet sağlama yeteneğine sahip yeni üretim ve tüketim tesisi yatırımlarını teşvik edici yöntemler ile tedarik edilir, TEİAŞ, yan hizmet sağlayacak tesis ve/veya tüzel kişilerin belirlenmesi, gerektiği durumda yan hizmet anlaşmalarının imzalanması ve hizmetin sağlanması hususlarında, teknik gereklilikler, sistem şartları ve bölgesel gereklilikleri de dikkate alarak, eşit taraflar arasında ayrım gözetmeksizin hareket eder, TEİAŞ’ın, arz kalitesi ve işletme koşullarına ilişkin kriterler doğrultusunda iletim sisteminin işletimini sağlayacak yan hizmetleri, sistemin işletme güvenliği ve sistem bütünlüğü sağlanacak ve yan hizmetlerin tedarik edilmesine ilişkin maliyetleri en aza indirecek şekilde tedarik etmesi esastır. TEİAŞ, sağlanan yan hizmetleri izlemek ve kontrol etmekle yükümlüdür. Tüzel kişilerce sunulan yan hizmetlerin izlenmesi, hizmetin sunulduğu tesisin bağlı bulunduğu ilgili BYTM ve/veya Sistem İşletmecisi’nin sorumluluğundadır. Yan hizmet sağlayacak tesislerin izlenebilir olmaları esastır. Yan hizmet sunan tüzel kişiler, TEİAŞ’ın izleme sistemi ile veri alışverişi gerçekleştirmek üzere bağlantı kurulması için gerekli yazılım ve donanımı sağlamakla yükümlüdürler. TEİAŞ, yan hizmet sağlamakla yükümlü ya da yan hizmet sağlamak üzere TEİAŞ tarafından tespit edilmiş olan tesislerin yan hizmet sunabilme özelliklerini Elektrik Piyasası Şebeke Yönetmeliği’nde belirtilen yöntemler çerçevesinde herhangi bir zamanda test edebilir ve/veya test ettirebilir. TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Yan Hizmet Performans Testleri, EPŞY göre; Md.4-108, Performans testleri: Üretim ve tüketim tesislerinin yan hizmet sağlama kapasitelerinin tespiti amacıya uygulanan testleri, 115, Primer frekans kontrol rezerv kapasitesi: Primer frekans kontrol performans testleri neticesinde belirlenen ve primer frekans kontrol hizmet anlaşmalarında yer alan, sistem frekansında ±200 mHz’lik frekans sapması oluşması durumunda ilgili üretim tesisi tarafından etkinleştirilmesi gereken rezerv miktarının tamamını, Md.8-(4), primer frekans kontrol ve/veya sekonder frekans kontrol ve/veya reaktif güç kontrolüne katılımı zorunlu olan yeni bir üretim tesisinin ticari işletmeye geçebilmesi için, geçici kabul işlemlerinin tamamlanmasından önce TEİAŞ ile üretim faaliyeti gösterecek lisans sahibi tüzel kişi arasında ilgili yan hizmet anlaşmasının imzalanması esastır. Md.9-c, Kullanıcı; yan hizmetlere ilişkin olarak TEİAŞ tarafından belirlenen performans testlerinin akredite edilmiş yetkili bir kuruluşça gerçekleştirilmesini sağlar, Md.21-6 ( c), Hız regülatörü; primer frekans kontrol performans testleri ile belirlenen azami primer frekans kontrol rezerv kapasitesini sağlayacak şekilde 126 ncı Maddede belirtilen esaslar dahilinde bir hız eğimi ile çalışacak şekilde ayarlanır , Md106-2, Yan hizmetlere ilişkin performans testlerinin ilgili yan hizmetin sunulmaya başlanmasından önce yapılması ve ilgili yan hizmet anlaşmasında belirlenecek periyotlarla tekrarlanması esastır. Yapılacak izleme ve kontroller neticesinde TEİAŞ’ın gerekli görmesi halinde, ilgili testler daha önce de tekrarlanabilir. TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Gündem Yan Hizmetlerin Tedarik Edilmesine İlişkin Genel Esaslar Uygulanmakta Olan Yan Hizmetler Primer Frekans Kontrol Hizmeti Sekonder Frekans Kontrol Hizmeti Reaktif Güç Kontrolü Hizmeti Uygulamada Karşılaşılan Güçlükler Hedeflenen Yan Hizmet Yapısı TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Entso-e’de yük-frekans kontrolu Sistem Frekansı Primer Kontrol Frekanstaki değişimi sınırlar Büyük bir yük kaybı sonrası primer rezervleri boşaltır Aktive eder Primer Kontrol Primer rezervleri boşaltır Aktive eder Devreye girer Sekonder Kontrol Sekonder rezervleri boşaltır Tersiyer Kontrol Devreye girer 9 TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Entso-e’de yük-frekans kontrolu TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Dengeleme Piyasası İlişkisi Yan Hizmetler ve Dengeleme Piyasası İlişkisi Yan Hizmetler (sistem işletim önceliklerinin etkin olduğu alan) Dengeleme Güç Piyasası (YAL/YAT optimizasyonunun etkin olduğu alan) MWh Fiyat Rezervler Tersiyer Kontrol Tersiyer Kontrol (-İşletme Yedekleri) (Kapasite Kiralama) YAL/YAT Optimizasyonu Sekonder Kontrol Sekonder Frekans Kontrolü (AGC) Primer Kontrol Primer Frekans Kontrolü Primer frekansın devrede olduğu fakat primer kontrolün sekonder kontrol ile yer değiştirdiği alan 30 sn. 15 dak. 11 TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Yan Hizmetlerin Tedarik Edilmesi EPŞY Md. 125 gereği, Primer frekans kontrol, Sekonder frekans kontrol ve tersiyer kontrol hizmetlerini bir arada sunan bir ünite için Primer frekans kontrol rezerv miktarının, Sekonder frekans kontrol rezerv miktarının ve Tersiyer kontrol rezerv miktarının dağılımı aşağıdaki şekilde gösterildiği gibidir.

11 Nisan 2009, 24 Saatlik Şebeke Frekans Grafiği (Primer Frekans Kontrol Hizmet Anlaşmalarından Önce)

07 Temmuz 2009, 24 Saatlik Şebeke Frekans Grafiği (Primer Frekans Kontrol Hizmet Anlaşmalarından Sonra)

Primer Frekans Kontrol Hizmetinin Ücretlendirilmesi Primer frekans hizmeti sağlanmasına ilişkin temel maliyet bileşeni ayrılan rezerve ilişkin “tesis kapasite bedeli”dir. Primer frekans kontrol hizmeti, 3 aylık dönemler için Fiyat Tespit Komisyonu tarafından belirlenen sabit bir birim bedel üzerinden ücretlendirilir. İmzalanan primer frekans kontrol hizmet anlaşmaları uyarınca üretim faaliyeti gösteren tüzel kişilere primer frekans kontrol rezerv miktarını sağladıkları toplam süre ve miktar için, belirlenen Primer Frekans Kontrol Birim Hizmet Bedeli üzerinden ödeme yapılır. Primer Birim Hizmet Bedeli tamamen Dengeleme Güç Piyasası kapsamında verilen teklif fiyatlarına ve ortaya çıkan Saatlik Sistem Marjinal Fiyatlarına endeksli olarak hesaplanmaktadır. TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Gündem Yan Hizmetlerin Tedarik Edilmesine İlişkin Genel Esaslar Uygulanmakta Olan Yan Hizmetler Primer Frekans Kontrol Hizmeti Sekonder Frekans Kontrol Hizmeti Reaktif Güç Kontrolü Hizmeti Uygulamada Karşılaşılan Güçlükler Hedeflenen Yan Hizmet Yapısı TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Sekonder Frekans Kontrol Performans Testleri Hazırlık Aşamaları: Üretim Tesisi Sahibi Tüzel Kişi tarafından, Bağlantı anlaşmasını imzalamayı müteakip olarak; santralin tesis aşamasında üretim tesisinde Santral/Blok/Ünite bazında kurulacak Sekonder Frekans Kontrol Sisteminin/Arabiriminin Tasarım dokümanı hazırlanarak incelenmek ve onaylanmak üzere, TEİAŞ İletişim ve Bilgi Sistemleri (İBS) Dairesi Başkanlığına gönderilir. İBS Dairesi Başkanlığı tarafından, Üretim Tesisi Sahibi Tüzel Kişilerce hazırlanarak gönderilen Santral/Blok/Ünite Sekonder Frekans Kontrol Sisteminin/Arabiriminin Tasarım dokümanı incelenerek düzeltilir/onaylanır. Üretim Tesisi Sahibi Tüzel Kişi tarafından, TEİAŞ İBS Dairesi Başkanlığınca incelenerek onaylanan Santral/Blok/Ünite Sekonder Frekans Kontrol Sisteminin/Arabiriminin Tasarım dokümanına uygun olarak santralde gerekli sistem tesis edilir. İBS Dairesi Başkanlığı tarafından, Söz konusu Santral/Blok/Ünite TEİAŞ SCADA/EMS Sistemi AGC veritabanına ve şemalarına ilave edilir. İBS Dairesi Başkanlığı ve Üretim Tesisi Sahibi Tüzel Kişi tarafından, Elektrik Piyasası Şebeke Yönetmeliği (EPŞY) EK-4B’ye göre, Santral mahallinden AGC Kontrol Programı’nın benzetimi (Simülasyon) metoduyla veya Milli Yük Tevzi Merkezinde bulunan AGC Programı üzerinden set-point sinyalleri gönderilerek yapılacak Sekonder Frekans Kontrol Testleri öncesinde, santralde TEİAŞ SCADA Sistemi ile veri alış-verişi için tesis edilmesine ihtiyaç duyulan RTU ile santral ve TEİAŞ Yük Tevzi Merkezi arasındaki iletişim linklerinin kurularak servise alınmış olması ve bu santralin TEİAŞ SCADA Sistemine dahil edilmesi amacıyla SCADA Sistemi veritabanı ve şemalarına gerekli ilavelerin yapılması ve santral ile TEİAŞ Milli Yük Tevzi Merkezi (MYTM) arasında SCADA Point-to-Point Testlerinin başarı ile tamamlanmış olması gerekmektedir.

Sekonder Frekans Kontrol Performans Testlerinin yapılması ve Raporlanması: Üretim Tesisi Sahibi Tüzel Kişi tarafından, Santral mahallindeki Sekonder Frekans Kontrolü Performans (SFKP) testleri, TEİAŞ-Yük Tevzi Dairesi Başkanlığınca (YTDB) görevlendirilen gözlemci nezaretinde, Akredite olmuş/ Akreditasyon sürecinde olan muayene kuruluşları aracılığı ile EPŞY EK-4B SFKP test prosedürü çerçevesinde, AGC Kontrol Programı’nın benzetimi metoduyla gerçekleştirilir. Üretici ve Test ekibi tarafından, SFK Performans test sonucunda, TEİAŞ Web sitesinde yayınlanan format esas alınarak, “SFK Performans Test Tutanağı” düzenlenir. Santral mahallinde TEİAŞ gözlemcisi eşliğinde yapılan SFKP testlerine ilişkin veri kayıtları CD’si hazırlanan tutanak ekinde söz konusu TEİAŞ gözlemcisine verilir. Üretim Tesisi Sahibi Tüzel Kişi tarafından, Santral mahallinde yapılan SFKP testleri sonucunda, Akredite firmalarca düzenlenen SFK Hizmeti Sertifikası ile TEİAŞ Web sitesinde yayınlanan format esas alınarak hazırlanan “SFKP Test Raporunu” veya Akreditasyon sürecinde olan firmalar tarafından TEİAŞ Web sitesinde yayınlanan format esas alınarak hazırlanan SFKP Test Raporunu, her sayfasına firma kaşesi basılarak ve firma yetkililerince imzalanarak, Yük Tevzi Dairesi Başkanlığına bir yazı ekinde gönderilir. Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı tarafından, Akredite firmalarca / Akreditasyon sürecinde olan firmalarca TEİAŞ Web sitesinde yayınlanan format esas alınarak düzenlenen SFKP Test Raporu, EPYHY gereği Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı tarafından incelenerek, İBS Dairesi Başkanlığınca yapılacak işlemlerde yararlanmak üzere anılan Daire Başkanlığına gönderilir. İBS Dairesi Başkanlığı tarafından, EPŞY EK - 4B uyarınca, MYTM’de bulunan AGC programından gönderilen set-point değerleri ile yapılan Sekonder Frekans Kontrolü Testi sonucunda hazırlanan test raporu, ilgili Üretim Tesisi Sahibi Tüzel Kişiye ve Yük Tevzi Dairesi Başkanlığına gönderilir. Yük Tevzi Dairesi Başkanlığında EPYHY gereği kurulan, Yan Hizmetleri Değerlendirme komisyonu tarafından, Santral mahallinde Akredite firmalarca düzenlenen SFK Hizmeti Sertifikası ile SFKP Test Raporunu veya Akreditasyon sürecinde olan firmalar tarafından hazırlanan SFKP Test Raporu ile İBS Dairesi Başkanlığı tarafından düzenlenen Sekonder Frekans Kontrolü Test raporundan yararlanarak değerlendirme yapılır.

Reaktif Güç Kontrolü Hizmeti Reaktif Güç Kontrol Hizmeti, ilgili tesisin bağlı bulunduğu baranın gerilimini regüle etmek amacıyla Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği hükümlerine göre Reaktif Güç Kontrolüne katılmaları zorunlu olan üretim tesislerinin ünitelerinin jeneratör veya senkron kompansatör olarak çalışması sırasında sisteme reaktif güç vermesi veya sistemden reaktif güç çekmesi yolu ile sağlanır. Reaktif Güç Kontrolü Hizmeti, Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği uyarınca üç şekilde tedarik edilir: Aşırı ve düşük ikazlı olarak EPŞY’de belirlenen güç faktörleri arasında, Aşırı ve düşük ikazlı olarak belirlenen güç faktörleri arasında nominal çıkış vermesini sağlayan kapasitenin dışında ilave kapasite, Senkron Kompansatör olarak, TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Gündem Yan Hizmetlerin Tedarik Edilmesine İlişkin Genel Esaslar Uygulanmakta Olan Yan Hizmetler Primer Frekans Kontrol Hizmeti Sekonder Frekans Kontrol Hizmeti Reaktif Güç Kontrolü Hizmeti Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliğinde Yapılan Yeni Düzenlemeler Uygulamada Karşılaşılan Güçlükler Hedeflenen Yan Hizmet Yapısı TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

YAN HİZMET ANLAŞMALARI ADIMLARI 5. Adım 4. Adım TEİAŞ’ın belirleyeceği zaman planı doğrultusunda anlaşmanın imzalanması ve yürütümü 3. Adım Taahhütnamenin imzalanması Mahalli kayıt ekipmanının kurulması ve TEİAŞ- SCADA Sistemine bağlanması 2. Adım Primer frekans kontrol performans testleri sertifikalandırıl malı. 1. Adım Anlaşma imzalamak üzere TEİAŞ’a başvuruda bulunulması Yukarıda belirtilen 1.-5. adımların tamamlanması veya Üretim tesisinin daha önce imzalanmış olan bir yan hizmet anlaşması kapsamına dahil edilmesi. Yeni Bir Üretim Tesisinin Ticari İşletmeye Geçmesi Aşamasında Geçici Kabul İşlemlerinin Tamamlanmasından Önce 21

22

AKREDİTASYONUN HUKUKİ YAPISI VE GEREKLİLİĞİ TÜRKAK VE AKREDİTASYONUN HUKUKİ YAPISI VE GEREKLİLİĞİ Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK), ürün ve hizmetlerin kalite ve güvenlik kıstaslarına uygunluğunu tescil etmekle görevli kamu kurumu olarak 4 Kasım 1999'da 4457 sayılı Kanunla kuruldu. Kuruluş amacı: Madde 1- Bu Kanun ile, laboratuvar, belgelendirme ve muayene ve hizmetlerini yürütecek yurt içi ve yurt dışındaki kuruluşları akredite etmek, bu kuruluşların belirlenen ulusal (TS EN ISO IEC 17020/Nisan 2005) ve uluslararası standartlara göre faaliyetlerde bulunmalarını ve bu suretle ürün/hizmet, sistem, personel ve laboratuvar belgelerinin ulusal ve uluslararası alanda kabulünü temin etmek amacıyla, merkezi Ankara`da olmak üzere Başbakanlıkla ilgili, özel hukuk hükümlerine tabi, tüzel kişiliği haiz, idari ve mali özerkliğe sahip, Türk Akreditasyon Kurumu, kısa adı TÜRKAK kurulmuştur. 23

EA AKREDİTASYON SİSTEMİ TÜRKAK 23866 SAYI VE 04.11.1999 TARİHLİ RESMİ GAZETEDE YAYIMLANARAK 4457 SAYILI KANUN İLE KURULMUŞ, 27-28 KASIM 2002 TARİHİNDE ‘’AVRUPA AKREDİTASYON BİRLİĞİ’’ ‘NE (EA) TAM ÜYE OLMUŞTUR TEİAŞ YÜK TEVZİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI ELEKTRİK KALİTE HİZMETLERİ MÜDÜRLÜĞÜ 24

Alman mevzuatında Sertifikasyon (Yenilenebilir enerji) 1. Rüzgar Türbinlerinin (WECs) Üretim Tesisleri gibi sahada HER ÜNİTE İÇİN (Şebeke Yönetmeliği Uygunluk Testi) GEREKLİDİR. 2. Simülasyon modelleri testler ile doğrulanması gerekir. 3. TSO  / DSO POC ilgili elektrik verileri sağlar 4.Bütün Santralda, bağlantı çalışması ve modelleme sertifikasyon kuruluşu tarafından denetlenir. (örneğin FGH) 5.. TSO / DSO raporu alır. 6. Rüzgar Enerji Santrali, planlandığı gibi inşa edilmeli. uygunluk Beyanı" nda ONAY belirtilir. TEİAŞ YÜK TEVZİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI ELEKTRİK KALİTE HİZMETLERİ MÜDÜRLÜĞÜ 25

Çek Cumhuriyeti'nde Sertifikasyon ölçümleri ve gerçekleştirilen Testler; Sertifikasyon Süreçleri TEİAŞ YÜK TEVZİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI ELEKTRİK KALİTE HİZMETLERİ MÜDÜRLÜĞÜ 26

Primer Frekans Kontrol Bildirimleri – Ondalıklı Miktarlar Üretim lisansı sahibi tüzel kişi ile TEİAŞ arasında imzalanan Primer Frekans Kontrol Hizmet Anlaşmasının 4.3. Bölümü uyarınca Üretici, takip eden güne ilişkin, Anlaşma kapsamında yer alan her bir üretim tesisinden sağlayacağı Primer frekans kontrol rezerv miktarını 1 MW ve katları cinsinden, her gün Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinde belirtilen GÜP bildirim zamanının sonuna kadar PYS aracılığıyla Sistem İşletmecisi’ne bildirecektir. Ondalıklı miktarlar, mevcut durumda manüel olarak yapılan izleme ve kontroller açısından sorun yarattığı için, bildirimlerin 1 MW ve katları cinsinden yapılması ve PFK hizmetinin de bu değerler üzerinden sağlanması gerekmektedir. Üretim lisansı sahibi tüzel kişi katılım oranına karşılık gelen ondalıklı miktarı diğer üretim tesislerinden sağlayabilir. Aynı şekilde bu ondalıklı miktara ilişkin yükümlülüğünü, bir diğer üretim lisansı sahibi tüzel kişiye devredebilir. Mesela bir ÜFGTK’nin 1.05MW yükümlülüğü olsun. 1MW ‘ı kendisi tutup 0.05MW’lık kısmı diğer bir ÜFGTK’ye transfer edebilir. (Örneğin diğer ÜFGTK’nin yükümlülüğü 2.85MW olsun, bu kişi her durumda 3MW tutacağı için diğer 0.5MW’lık kısmı devralabilir.) Üretici 1 Üretici 2 Katılım Oranına Karşılık Gelen PFK Rezerv Miktarı 8.05 MW 10.85 MW PYS’ye Bildirilen PFK Rezerv Miktarı 9 MW 11 MW 0.05 MW 8 10.90 8 TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Yükümlülüğün Transferi Esaslar Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler sağlamakla yükümlü oldukları primer frekans kontrol rezerv miktarının tamamını ya da bir kısmını primer frekans kontrol hizmet anlaşması imzalamış olan başka bir tüzel kişiden sağlayabilirler. Yükümlü olan tüzel kişinin ve yükümlülüğün transfer edildiği tüzel kişinin bir gün öncesinde saat 16:00’a kadar Sistem İşletmecisi’ne PYS aracılığıyla bildirimde bulunması esastır. Primer frekans kontrolü yükümlülüğünün transferi Sistem İşletmecisi’nin onayı ile birlikte geçerlilik kazanır. Primer Birim Hizmet Bedeli (PBHB): 10 TL/MW/h Sistem Marjinal Fiyatı (SMF): 150 TL/MWh Üretici 1 Üretici 2 Üretici 3 Değişken Maliyet 90 105 160 Fırsat Maliyeti 60 45 Primer Rezerv Yükümlülüğü 5 10 Kayıp Gelir / Elde Edilen Gelir 300/50 450/100 0/50 Yükümlülüğün Transferi ile Elde Edilen Gelir 75 (300-225) 100 325 (100+225) Mekanizma ve olması gereken ücretlendirme bu şekilde. Burada katılımcılara söylememiz gereken şey bu mekanizmanın iyi niyet çerçevesinde işlemesi gerektiği. Yükümlülük devralınırken bunu para kazanmak değil de yardımlaşmak amaçlı yapmaları gerekiyor. Gerekirse kendi aralarında ikili anlaşmalarla bu mekanizmanın daha sağlıklı çalışmasını sağlayabilirler. Zaten ENTSO-E bağlantısı ile birlikte %2 olan katılım oranı düşecek ve bu konudaki sıkışıklık da ortadan kalkacaktır. 45 TL/MW/h 10 28 TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliğinde Yapılan Yeni Düzenlemeler Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, 17.12.2012 tarih, 28145 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. Bu kapsamda Yönetmelik’te aşağıdaki konularda değişiklik yapılmıştır: Primer Frekans Kontrolü Arıza / Devre Harici durumları Primer Frekans Kontrol Rezerv Miktarına ilişkin bildirimler Senkron Kompanzasyon Hizmet Bedeli Ödeme Bildirimleri Faturalama Ödeme, Tahsilat ve İtirazlar TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Gündem Yan Hizmetlerin Tedarik Edilmesine İlişkin Genel Esaslar Uygulanmakta Olan Yan Hizmetler Primer Frekans Kontrol Hizmeti Sekonder Frekans Kontrol Hizmeti Reaktif Güç Kontrolü Hizmeti Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliğinde Yapılan Yeni Düzenlemeler Uygulamada Karşılaşılan Güçlükler Hedeflenen Yan Hizmet Yapısı TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Frekans Kontrolünde üretim ve tüketim taraflarının ortak çalışması hedeflenmektedir Hiyerarşi 30 sn. 15 dak. 1 saat Zaman Anlık Talep Kontrolü Primer Frekans Kontrolü Sekonder Frekans Kontrolü Tersiyer Frekans Kontrolü (Dengeleme Güç Piyasası) TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

- Oturan Sistemin Toparlanması (Black start) Hizmeti, - Anlık Talep Kontrolü Hizmeti 2012 yılı sonuna kadar uygulamaya konulacak Yan hizmetlerdir. Ünite Toparlanma Performans Testi, Üretim Tesisi Toparlanma Performans Testi olmak üzere iki aşamadan oluşmaktadır. amacı, test edilen ünitenin veya tesisin toparlanma yeteneğinin ve ilgili ünitenin acil durum generatörü vasıtasıyla devreye girebilmesinin doğrulanmasıdır. Anlık Talep Kontrol Hizmeti Performans Testlerinin amacı, test edilen tüketim tesislerinde yer alan ve bu hizmete katılacak tüketim noktalarının talebinin, sistem frekansının TEİAŞ tarafından belirlenen frekans seviyesine (49,4 Hz) düşmesi durumunda anlık talep kontrol röleleri vasıtasıyla otomatik olarak kesilebildiğinin doğrulanmasıdır.

Oturan Sistemin Toparlanması (Black start) Hizmeti

Bu kapsamda Anlık Talep Kontrol Hizmeti’nin 2012 yılında devreye alınması planlanmaktadır Anlık Talep Kontrol Hizmeti, sistem frekansının düşük frekans rölelerinin çalıştığı frekans seviyesine düşmesini engelleyen bir hizmettir. Sistem frekansının Anlık Talep Kontrol Hizmeti için belirlenen frekans seviyesine düşmesi durumunda, bu hizmeti sağlamaya gönüllü tüketim tesislerinin tüketiminin anlık talep kontrol röleleri vasıtasıyla kesilmesi ile sağlanır. Anlık talep kontrol röleleri, primer frekans kontrolünden daha hızlı hareket ettiği için, bu hizmet özellikle ana üretim veya iletim tesislerindeki ani kesintilere dayanmak için kullanışlıdır. Çimento ve demir-çelik sanayisi üreticileri, su pompa istasyonları gibi büyük tüketiciler bu hizmeti sağlamaya elverişlidir. TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

- Anlık Talep Kontrolü Hizmeti

Özet – Yan Hizmetleri Karşılaştırma Tablosu Fiyatlandırma Mekanizması Alım Yöntemi Anlaşma Esasları Cezai Yaptırım Primer Frekans Kontrolü Sabit Fiyat Zorunlu Rezerv Ayırma Süresiz YH Anlaşması Cezai Şart / EPK 11. madde Sekonder Frekans Kontrolü Formül Bazlı (Fırsat Maliyeti) Dengeleme Güç Piyasası Teklifleri EPK 11. madde Bekleme Yedekleri Yan Hizmetler Teklifleri İhale Mekanizması -- Anlık Talep Kontrolü En az 1 Yıl Süreli YH Anlaşması Cezai Şart Reaktif Güç Kontrolü Sınırlar Arasında Ödeme Yapılmaması Süreli YH Anlaşması Sınırlar Dışında Fırsat Maliyeti Senkron Kompanzasyon Müzakere Edilen Fiyat Müzakereler Oturan Sistemin Toparlanması En az 5 Yıl Süreli YH Anlaşması - 36 -

Yan Hizmetler Merkezi İzleme ve Kontrol Sisteminin (YHMİKS) İşleyişi Üretim Tesisi Teknik Bilgileri Sertifika Bilgileri Matematiksel Model DGPYS Talimatlar SCADA Hesaplanan Çıkış Gücü Gerçek Zamanlı Veri YH Uyum Hesaplama Sonuçlar Mahalli Kayıt Sistemleri Uzlaştırma ve Ceza Bildirimleri Teknik Raporlar Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü Piyasa Katılımcısı TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü

Sabırla Dinlediğiniz için Teşekkür Ederim. Sorular ve Cevaplar Mehmet ALKAN TEİAŞ-EKH Müdürü mehmet.alkan@teias.gov.trmehmetal60@gmail.com 39 39 39 TEİAŞ - YTDB - Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü