İKTİSAT FAKÜLTESİ İKTİSAT BÖLÜMÜ Para Teorisi ve Politikası Doç.Dr.Murat Birdal BÖLÜM:8

Finansal Yapının Ekonomik Analizi

ABD’de Şirketlerin Dış Fon Kaynakları

ABD’de Şirketlerin Dış Fon Kaynakları

Finansal Yapıya İlişkin Gözlemler 1. Hisse senetleri şirketlerin en önemli dış finansman kaynağı değildir (önemi artmaktadır) 2. Tahvil ihracı hisse senetlerinden daha büyük yer tutmakla birlikte o da şirketlerin en önemli dış finansman kaynağı değildir 3. Dolaylı finansman (finansal aracılık) doğrudan finansmandan çok daha önemlidir. 4. Bankalar dış fonların en önemli kaynağıdır. 5. Finansal sektör ekonominin en yoğun şekilde düzenlenen sektörüdür. 6. Sadece büyük ve oturmuş şirketler faaliyetlerinin finansmanı için menkul değer (hisse, tahvil) piyasalarına erişebilirler. 7. İpotek borç sözleşmelerinin yaygın bir özelliğidir. 8. Borç sözleşmeleri borçlu davranışına birçok sınırlama getiren karmaşık yasal dökümanlardır. Sınırlayıcı hükümler, örn: araba kredisi sigorta zorunluluğu.

İşlem Maliyetleri ve Finansal Yapı Finansal Aracılar verimli yatırım olanaklarına sahip kişilere dönük fon akışı sağlar ve işlem maliyetlerini azaltarak kar elde ederler. 1. Ölçek ekonomilerinden avantaj elde ederler (yurt dışı fonlardan ucuz kredi, vs.) Örn. Birçok yatırımcının parasının oluşturduğu havuza yön veren yatırım fonları (mutual funds) 2. İşlem maliyetlerini düşürmek amacıyla uzmanlaşırlar. 3.gözlemi açıklar.

Ters Seçim ve Ahlaki Tehlike: Tanımlar 1. İşlem gerçekleşmeden önce 2. Geri ödememe potansiyeli en yüksek borçlular aynı zamanda en fazla kredi arayanlardır Ahlaki Tehlike: 1. İşlem gerçekleştikten sonra 2. Borç alanların borcun geri ödenmesini zorlaştıracak riskler üstlenecek saiklere sahip olması nedeniyle ortaya çıkan tehlikedir (Başkasının parası olması risk iştahını arttırmaktadır).

Ters Seçim ve Finansal Yapı Menkul Kıymetler Piyasasında Limon Problemi 1. Bireyler iyi (şeftali) ve kötü (limon) senetleri (ya da tahvilleri) ayırt edemedikleri durumda, herhangi bir hisse senedi için ancak iyi ve kötü senetlerin ortalama değeri kadar fiyat ödemeye razı olurlar. 2. Sonuç: İyi senetlere değerinin altında fiyat biçildiği için şirketler bunları piyasaya sürmeyecek, gerçek değerinin üstünde fiyat biçilen senetler piyasayı dolduracaktır. 3. Yatırımcılar kötü senetleri almak istemediğinden piyasanın işleyişi büyük ölçüde aksayacaktır. 1. ve 2. gözlemi açıklar Ayrıca 6.gözlemi de açıklar: Herkesçe bilinen firmalar için daha az asimetrik bilgi, dolayısıyla daha ufak boyutlu bir limon problemi sözkonusudur.

Ters Seçim (Limon) Sorunun Çözülmesine Yardımcı Olan Araçlar 1. Özel Bilgi Üretimi ve Satışı Moody’s , S&P, Value Line... Kitaptaki “bedavacı sorunu” örneği tartışmalı... 2. Bilgiyi Arttırmaya Yönelik Hükümet Düzenlemeleri SPK düzenlemeleri, standard muhasebe kuralları, KAP 5. gözlemi açıklar 3. Finansal Aracılık Bankalar bilgi üretiminde uzmanlaşarak asimetrik bilgiyi minimuma indirir. sahiplerinden topladığı fonları “iyi” firmalara yönlendirir. 3. ve 4.gözlemleri açıklar. Yatırımcıların fazla bilgi sahibi olmadığı gelişmekte olan ülke piyasalarına açılan kredi ve yatırımlar.. 4. İpotek ve Öz Varlık İpotek ve özvarlıkların (varlıklar-yükümlülükler) büyüklüğü geri ödenmeme durumunda kreditörleri güvence altına alır, geri ödenmeme riskini azaltır. 7. gözlem.

Ahlaki Tehlike: Borç -Hisse Senedi Tercihini Nasıl Etkiler Hisse Senetlerinde Ahlaki Tehlike: Asil-Vekil Sorunu 1. Şirkette mülk sahibi olan hissedarlar ile (asil), kontrol sahibi olan yöneticiler (vekil) arasında ortaya çıkar. 2. Yöneticiler hissedarların değil kendi çıkarları doğrultusunda hareket ederler (CEO primleri-temettüler).

Hisse Senetlerinde Ahlaki Tehlike Asil Vekil Sorunun Çözmüne Dönük Araçlar 1. İzleme: Firma faaliyetlerinin denetimi. Bilginin üretilmesinde bedavacı sorunu: izleme maliyetli olduğu için hissedarlar diğerlerinin çabasından faydalanma eğilimindedirler . 2. Standard muhasebe teknikleri, kar denetimi, temettü zorunluluğu, cezalar. 3. Finansal Aracılar: Girişim (risk) sermayesi firmaları hisselerini aldıkları şirketlerin yönetim kurullarına dahil olur. 4. Borç Sözleşmeleri: Firma karını gizlese de borcunu ödemekle yükümlüdür. Bu açıdan hisse senetlerine göre avantajlıdır. 1.Gözlemi açıklamaktadır.

Ahlaki Tehlike ve Borç Piyasaları Ahlaki Tehlike: Borçlu aşırı risk alma eğilimindedir Borç Sözleşmelerinde Ahlaki Tehlikenin Çözümüne Yardımcı Olacak Araçlar 1. Öz varlık: Borçlunun kaybedecek şeyi çoktur daha sağlam yatırım yapar. 2. İzleme ve Sınırlayıcı Sözleşmeler: Sınırlayıcı sözleşmelerle borçlu şirketlerin riskli yatırımlar yapması engellenebilir (sadece belli ekipmanların alınması), riski azaltacak ve ipoteği koruma altına alacak tedbirler (sigorta vs.) zorunlu koşulabilir, bilanço ve periyodik bilgi verilmesi, defterlerin istenildiğinde kontrolü gibi koşullarla faaliyetler daha yakından izlenebilir. 3. Finansal Aracılık: Bankalar ve diğer araıcılar borçlu faaliyetlerini izleme konusunda küçük yatırımcılara göre çok daha avantajlıdır. 1. ve 4.gözlemleri açıklar..

Özet: Asimetrik Bilgi Sorunu ve Çözüm Araçları

Finansal Krizlere Yol Açan Faktörler 1. Faiz Oranlarındaki artış: Artan kredi talebi veya para arzındaki azalma gibi nedenlerle ortaya çıkar, ters seçim riski artar. 2. Belirsizliğin artması: Büyük bir şirketin bankanın iflas haberi, borsada çöküş belirsizliği arttırır, ters seçim sorununu şiddetlendirir.

Finansal Krizlere Yol Açan Faktörler 3. Bilançolarda Varlık Piyasası Etkisi a)Hisse Sendi Piyasasının Öz Varlıklar Üzerindeki Etkisi: Hisse senetleri düşünce şirketlerin net değeri (özvarlıkları) geriler. Bu şirketlerin geri ödeyememe halinde daha az kaybedeceği anlamına gelir, daha fazla risk alırlar. Ters seçim ve ahlaki tehike artar... b)Beklenmeyen Deflasyon: Kriz dönemlerinde fiyatların sert düşmesi karşısında nominal değeri sabit yükümlülklerin fiyatı gerilerken valıklar karşısında değeri artar, özvarlıklar geriler. Firmalar daha zor ve yüksek maliyetli kredi kullanır. c)Nakit Akışı Etkileri: Faiz oranlarının artışı, faiz ödemelerinin artmasına nakit akışının (nakit gelir gider farkı) azalmasına neden olur. Kredi kullanmaları zorlaşır.

Finansal Krizlere Yol Açan Faktörler 4. Banka Panikleri: Varlık fiyatlarındaki düşüş, kredi piyasalarındaki daralma, batık kredilerin artması vs. banka bilançolarının bozulmasına neden olur. Halkın bankalara güveni azaldığından mevduatlarını geri çekmeye başlarlar ve artan panik banka iflaslarını da beraberinde getirir (Mevduat sigortası önlemi). 5. Devletlerin mali açıklarındaki büyüme: Ekonomideki daralma devletin vergi gelirlerinin azalmasına neden olur, devletlerin harcamaları ve yükümlülükleri değişmediğinden ve yükselen faiz oranları borç servisinin maliyetini arttırdığından devletlerin mali açıkları büyür.

ABD’deki Finansal Krizlerin Gelişimi

ABD’deki Finansal Krizlerin Gelişimi Borç Deflasyonu: I. Fischer – Borç geri ödemeleri zorlaştıkça borçların likidasyonu amacıyla (borçlunun kendi tercihi ya da alacaklının ipotekli mallara el koymasıyla) şirketlerin varlıkları satışa çıkarılır. Bu durum aşırı satış dalgasına ve fiyatların gerilemrsıne yol açar. Diğer yandan düşen fiyatlar firmaların nominal değeri sabit borç yükleri karşısında varlıklarının değerini düşürerek özvarlıklarını azaltır. Bu durumda ters seçim ve ahlaki tehlile sorunları büyecek, krediler ve dolayısıyla ekonomi daha da daralacaktır. Büyük Buhranda fiyatlar yüzde 25 gerilemiştir.

Meksika, D. Asya ve Arjantin Finansal Krizlerinin Gelişimi

Meksika, D. Asya ve Arjantin Finansal Krizlerinin Gelişimi Her iki krizde de finans piyasalarında aşırı deregülasyon, kredi patlaması ve sonrasında batık kredilerin yüksek oranı göze çarpıyor. Meksika örneğinde: FED 1994 yılında enflasyonist baskıları önlemek amacıyla faizleri arttırınca sabit kur rejimi uygulayan Meksika’dan para çıkışı başlamış,hükümet Peso’nun değerini korumak amacıyla faiz oranlarını yükseltmiş bu durum da ters seçim sorununu şiddetlendirmiştir. Her iki örnekte de hızlı yabancı sermaye çıkışları karşısında borsadaki sert düşüşler belirsizliği ve dolayısıyla da kredi maliyetlerini arttırmıştır. Büyük şirketlerin dahi kredi kullanamaması nedeniyle birçok önemli şirket borçlarını ödeyemeyerek iflas bayrağını çekmiştir. Belirsilikteki artış, özsermayede azalma asimetrik bilgi sorunlarını şiddetlendirir.

Döviz piyasalarında spekülatif saldırılar devalüasyonu zorunlu kılmıştır. Devalüasyonlar şirketlerin dış borç yükünü arttırarak şirket bilançolarını daha da kötüleştirmiş, ters seçim ve ahlaki tehlike sorununu şiddetlendirmiştir. Kısa vadeli faiz oranlarındaki artış bilançoların daha da bozulmasına ekonominin daralmasına katkıda bulunmuştur. Özellikle devalüasyon bankaları çok sert vurmuş,bankalar kredi verme olanaklarını büyük ölçüde yitirmişlerdir.Ancak büyük IMF yardımları sayesinde banka paniklerinin büyümesi engellenmiştir.