Meslek Hastalıklarını Neden Tespit Etmeliyiz. Dr. Özkan Kaan KARADAĞ (MD) İş Sağlığı Bilim Uzmanı (MSc) İstanbul Meslek Hastalıkları Hastanesi

Meslek Hastalıklarını Neden Tespit Etmeliyiz Sunumun Ana Hatları: Tedavi açısından Sigorta olayı açısından Hukuk olayı açısından Farkında olma durumu ve sağlığın korunması fırsatı açısından

Tedavi açısından 1 Birçok meslek hastalığı için “klasik tedavi” yaklaşımı hastalığın sağaltımı bir yana ilerlemesini durdurmak için dahi başarısız kalmaktadır. Sağlık zararı oluşturacak düzeydeki etkenle maruziyetin sürmesi durumunda hastalığın ilerlemesi, zamanla maluliyet oluşturması, maluliyetin ilerlemesi, ölümle sonuçlanabilmesi biçiminde bir süreç söz konusu olabilmektedir. Birçok meslek hastalığının tedavisi etkenle maruziyetin kesilmesiyle mümkündür. Bu ise etken-hastalık ilişkisinin kurulmasını yani hastalığın meslek hastalığı olarak tespitini gerektirir.

Tedavi açısından 2 Maruziyetin kesilmesi hastalığın tedavisi süresince olabileceği gibi işçinin kalan yaşam süresini de kapsayabilir. İlk durumda işçinin döneceği işyerinde, etkenin oluşturduğu sağlık riskinin kontrol altına alınabileceği koşulların sağlanması gereklidir. Aksi durumda işe başlayan işçinin tekrar ve daha hızlı biçimde sağlığını kaybedeceği tahmin edilebilir.

Tedavi açısından 3 İşçinin mesleğinden uzaklaştırılabilmesi Alışkanlıklar ve genel kabul: Meslek Hastalıkları Hastanesine yönlendirme Süreler ve “çekinceler”: Kontakt dermatit, Kurşun zehirlenmesi, polinöropati …

Tedavi açısından 4 Hastalık – Meslek Hastalığı sigortalılık hakları, tedavi giderleri 120 gün pirim ödeme zorunluluğu Özel Eniyiyim Hastanesi acil servisinde bir aydır çalışan Hemşire B’nin HIV pozitifliği?

Sigorta olayı açısından 1 Türkiye Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (UÇÖ) talebiyle 1945 yılında kabul edilen 4772 sayılı İş Kazalarıyla Meslek Hastalıkları ve Analık Sigortası Kanunu çerçevesinde İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları sigortasını 1946 yılında “İşçi Sigortaları Kurumu” bünyesinde hayata geçirmiştir.

Sigorta olayı açısından 2 Meslek hastalıkları sigortası işyerinin risk düzeyine göre alınan işveren primleriyle finanse edilir. Temel mantık işçinin uğradığı zarara ilk müdahalenin gerçekleştirilebilmesi için yeterli finansmanın ve özellikle işçinin korunmasına yönelik ekonomik yaptırımın sağlanmasıdır.

Sigorta olayı açısından 3 Şöyle ki Sosyal Güvenlik Kurumu işverenin meslek hastalığını önlemek amaçlı “tüm tedbirleri” almamış olması halinde işçiye sağladığı meslek hastalığı nedenli tüm ödemeleri işverenden talep etme hakkına sahiptir.

Sigorta olayı açısından 4 Meslek Hastalığı Tespiti yapılmazsa Hastalık, tedavi çabası, sakatlık ödemeleri, ölüm nedenli ödemeler ortadan kalkmadığına göre Sorumlusu olan yerine Kim öder?

Hukuk olayı açısından 1 Meslek Hastalığı vurgusu hastalığı ciddi biçimde değişikliğe uğratır. “Bir” hastalığın etkenle ilişkisi kesin de olsa etkenin varlığının sorumlusu genellikle net olarak gösterilemez. Etkenin sağlık risklerini kontrol altında tutmakla görevlendirilen kişi yada kurumlar sorumlu tutulamayacak kadar geneldirler. Meslek hastalığında ise işle ilgili etkenin sağlık risklerini kontrol altında tutma görevi doğrudan işverene verilmiştir. Etkenin yol açtığı meslek hastalığının sorumlusu işverendir.

Hukuk olayı açısından 2 İnsanın vücut bütünlüğünün, bir başkasının eylemi ile “istenerek” “öngörülebilir biçimde” yada “mesleki bilgi yetersizliği” nedeniyle bozulması cezai yaptırım konusudur. İşle ilgili etkenle kontrolsüz karşılaşma durumunda meslek hastalığı zararının oluşacağı öngörülebilir. Türk Ceza Kanunu kapsamında özgürlüğü bağlayan yaptırımlar söz konusu olabilecektir.

Hukuk olayı açısından 3 Toplum-Birey, Toplum-Devlet, Birey-Devlet, Çalışan-Çalıştıran, Ebeveyn-Çocuk gibi her tür “ilişki” ilişkinin her iki tarafındakiler için belirli borçlar ortaya çıkartır. Borçlar yerleşik değerler, ulusal hukuk ve bazen uluslar arası hukuk tarafından tanımlanır. Çalışma ilişkisinde özellikle çalıştıranın çalışana karşı borçlarını, uluslar arası örgütlerin oluşturduğu kurallar çerçeveler. Türkiye’de çalışanın sağlığının korunması da dahil çalıştıranın çalışana karşı borçlarını borçlar kanunu ve iş kanunu tanımlar. Sağlık riski kontrol altına alınmamış etkenle çalışanın sağlığının bozulması işverenin borcunu yerine getirmediğinin göstergesidir. Borçlar hukuku kapsamında olayın “kasıtsız” gerçekleşmesi fazlaca öneme sahip değildir. Uğranılan zararın maddi ve manevi unsuru kusursuz sorumluluk ilkesi gereğince işveren tarafından karşılanır.

Farkında olma durumu ve sağlığın korunması fırsatları açısından 1 Meslek Hastalıkları işyerinden yada yapılan işten kaynaklanan etkenle bağlantısı kurulabilen hastalıklardır. Etken sağlık riski oluşturmayacak düzeyde kontrol altına alınamamışsa insan sağlığını bozacaktır. Bir başka ifadeyle bir kişi meslek hastalığına yakalandıysa işyerindeki etken “kabul edilebilir” sınırların üzerinde değerlerdedir. Uluslar arası, ulusal kuruluşların hatta yasal metinlerin önerdikleri etkilenme sınırların altında ortam ölçüm değerlerinin kanıtlanması önemsizdir. Bir örnekle açıklamak gerekirse işyerinde 80 dB in altında gürültü ölçümleri “endüstriyel gürültüye bağlı” işitme kaybı gerçekleştiyse önemsizdir.

Farkında olma durumu ve sağlığın korunması fırsatları açısından 2 Görüldüğü gibi işyerinde bir meslek hastalığının saptanmış olması aynı zamanda zarar vermeye açık düzeyde riskin varlığını gösterir. Atölyede çalışan diğer işçiler ve bazı durumlarda iş kolunda çalışan tüm diğer işçiler için “alarm çanlarının” çalması anlamına gelir. İşçinin tüm mesai arkadaşlarının “meslek hastalıkları” “işyerinden kaynaklanan riskler” anlamında farkındalık durumu olumlu yönde değişecektir.

Farkında olma durumu ve sağlığın korunması fırsatları açısından 3 Meslek hastalığının erken tespiti hasta adına tıbbi anlamda ikincil korunma önleminin hayata geçmesi demekken mesai arkadaşları ve bazen tüm benzer iş yapan işçiler için birincil korunma önlemi fırsatıdır.

Pnömokonyozlarda Meslek Hastalıkları Hastanelerinde Rutin Uygulama

Pnömokonyoz tanısı Akciğer grafisi görünümü Uygun iş anamnezi

Prosedür (Sigorta olayı): Hastanın yatırılarak tetkiki tercih edilmektedir. Tıbbi tetkiklerin hastane içerisinde yapılması tercih edilmektedir. İşyeri hekiminin sevki, herhangi bir hastanenin sevki yeterli olmasına rağmen İl Sosyal Güvenlik Müdürlüğünden resmi yazıyla sevk edilmiş olması tercih edilmektedir.

Karar (Sigorta olayı): ILO Pnömokonyoz Filmleri Değerlendirme Standardına göre 1. Kalite Akciğer Grafisinde pnömokonyoza has görünüm saptanması. Sigorta kayıtlarında yada formel herhangi bir kayıtta uygun iş anamnezinin kanıtlanması (Bazı durumlarda yokluğunda karar verilebilir). Kanıtta toz etkilenmesini süresinin ve bitiş zamanının ifade edilmesi tercih edilmektedir. YRBT nin desteklemesi tercihi. Solunum Fonksiyon Testleri (Sigorta hukuku çerçevesinde fonksiyon kaybının hesabında gereklidir) Uygun teknikle aktif tüberküloz taraması yapılması (Sigorta hukuku çerçevesinde fonksiyon kaybının hesabında gereklidir).

İzlem (Sigorta olayı): İki yılda bir hastalığın ilerlemesi açısından değerlendirme yapılması tercih edilmektedir. Ölüm gerçekleşmesi durumunda hastalıkla ilişkisinin saptanması için son dönem sağlık kayıtları, ölümü tespit eden hekimin görüşü, formel ölüm kayıtları talep edilmektedir. (Bazı durumlarda yokluğunda kanaat bildirilmektedir)

MESLEK HASTALIKLARINDA ADIM ADIM GÜNCEL SORUNLAR

BİRİNCİ ADIM İşyeri hekiminin, hastayla karşılaşan herhangi bir hekimin sağlık sorununu işyerindeki bir etkene bağlaması ile başlayan bir süreçtir. Deneyimlerimiz işçinin kendisinin sağlık sorunlarını etkenle bağlantılı olarak görmesi durumunda dahi ulaşabileceği bir hekime danıştığı yönündedir; dolayısıyla süreç hekimin ilişkiyi “keşfetmesiyle” başlatılabilir. Hekimin ayrıntılı anamnez alması ve meslek hastalıklarıyla ilgili bilgisi bu aşamada anahtar rol oynamaktadır.

BİRİNCİ ADIM Bu aşamada sık karşılaşılan akışı bozan sorunlar Hekimin meslek hastalıkları tıbbi bilgisinde eksiklikler. Lisans ve uzmanlık eğitimlerinde meslek hastalıkları bilgisi yeterli düzeyde verilmemektedir. Türk Tabipleri Birliğinin işyeri hekimliği kursları sorunun çözümüne katkıda bulunmakla beraber yetersiz kalmaktadır. Uzmanlık derneklerinin meslek hastalıkları konusunda mezuniyet sonrası eğitim çabaları dikkate değer gelişmelere yol açmaktadır. Hekimin yapılan iş, etken ve iş sağlığı konularında baz bilgisinin eksikliği. Meslek hastalıklarından şüphelenebilmek meslek hastalıklarının genel özellikleri, iş sağlığı genel konuları, sık karşılaşılan etkenlerle ve işlerle ilgili baz bilgiye ihtiyaç gösterir. Hekimin meslek hastalıklarının hukuki, sigortacılık ve sosyal boyutuna yönelik farkındalığının yetersizliği. Hekimlerin sağlık bozucu risk etmeni, hastalık ilişkisini kurmalarına rağmen meslek hastalığına yönelik hukuki, sigortalılık sürecini başlatacak tavsiyelerde, ihbarda bulunmaması sık karşılaşılan bir durumdur.

İKİNCİ ADIM Hekimin yönlendirmesiyle işçinin sigorta işlemleri sürecini başlatması ikinci önemli adımdır. İkinci adımın sigorta işlemlerinin başlatılması olması hukuki sürecin hızlanmasına da hizmet etmektedir. Sigorta işlemleri sürecinin başlatılması yürürlükteki sigorta düzenlemelerine göre işçinin İl Sosyal Güvenlik Müdürlüğü’ne dilekçeyle başvurmasıdır. Başvuru dilekçesinde hastalığının mesleki olduğu yönünde iddiasını dile getirmiş olması ve meslek hastalığının tespitini talep etmesi yeterlidir. Ek olarak hekiminden sağlayacağı hastalığını tanımlayan herhangi bir raporu sunması yararlı olmaktadır. Hekimin hastalığın meslek hastalığı olabileceği yönünde “kanaatini bildiren” bir raporsa istenenden güçlü bir kanıttır.

İKİNCİ ADIM Bu aşamada sık karşılaşılan akışı bozan sorunlar İşçinin iş sağlığı, sigortalı hakları ve meslek hastalıkları konusunda farkındalığının yetersizliği.

İKİNCİ ADIM Bu aşamada sık karşılaşılan akışı bozan sorunlar İl Sosyal Güvenlik Müdürlüğünün direnci. Devlet kurumlarında “yeni” talepler ve uygulamalar tedirginlik oluşturabilmektedir. Personel, ilk kez karşılaştığı taleplerde yasal düzenlemeleri taramak yada bilgi almak için üst kademelerle bağlantıya geçmesini gerektirecek bu durumdan kurtulmak için dilekçeyi kabul etmemek yolunu zorlamaktadır. Deneyimlerimiz çalışanın dilekçesini hak olarak ifade etmesi durumunda işlemin yürüdüğü yönündedir.

İKİNCİ ADIM Bu aşamada sık karşılaşılan akışı bozan sorunlar İl Sosyal Güvenlik Müdürlüğünün direnci. Ayrıca bu aşamada çalışanın sigortalılık durumunun talebinin önünde engel olarak sunulduğu bilinmektedir. Personel tarafından iyi bilinen hastalık sigortasından yararlanma kuralları bilindiği gibi belirli süreler boyunca pirim yatırmayı gerektirmektedir. Meslek hastalığı iş kazası sigortalarında bu süreler geçerli değildir. Örnekle ifade etmek gerekirse BağKur’lunun yada İşçinin bir tek gün sigorta pirimi yatırmış/yatırılmış olması işlemin başlaması için yeterlidir. Hiç sigorta pirimi yatırılmamış olması durumunda ikinci adımın başlaması için araya bir hukuk adımının girmesi gerekmektedir. Sigortalılığın tespiti istemiyle eski işverenlere yönelik dava açılmalıdır. Açılan dava sürerken işçinin hastalığına yönelik herhangi bir sağlık raporu (ücreti ödenerek alınacak, sağlık durumunu belgeleyen bir sağlık kurulu rapor yeterlidir) alması haklarının başlangıç tarihi olarak kabul edilecek ve ileride söz konusu olacak tazminat gelirini olumlu etkileyecektir.

İKİNCİ ADIM Bu aşamada sık karşılaşılan akışı bozan sorunlar Hukuk danışmanlarının iş sağlığı, sigortalı hakları ve meslek hastalıkları konusunda farkındalığının yetersizliği. Doğrudan mahkeme başvurusu durumunda, hukuk süreci yavaş ilerlemekte, hastalığın tespitine yönelik tıbbi işlemlerin gecikmesine, sigorta haklarının tanındığı “hastalık başlangıç zamanının” kaymasına yol açmaktadır. Mahkemeler üzerinden meslek hastalığı araştırması için hastanelere başvurulması durumunda tıbbi işlem ve muayene ücretlerini davacı ödemek zorunda kalmaktadır. Yargıtayın içtihatları doğrultusunda mahkeme tıbbi durum tespiti için Meslek Hastalıkları Hastanesi, SGK Yüksek Sağlık Kurulu ve Adli Tıp İhtisas Dairesinin görüşlerine sırasıyla başvurduktan sonra kararını bildirmektedir. Karar işveren tarafından ve bazen “çok hatalı biçimde” SGK tarafından temyiz edilmekte ve süreç sil baştan tekrar yaşanabilmektedir. Burada önemli olan konu çoğunlukla SGK’nun sigortalılık haklarını tanımasının temyiz sürecinin sonunda gerçekleşmesidir.

ÜÇÜNCÜ ADIM İHTİSASLAŞMIŞ SAĞLIK KİŞİSİ YADA KURULUŞ Türkiye’de bugüne kadar Meslek Hastalıkları Hastanelerinde yerine getirilen bu aşamada hastalığın sigortalılık anlamında meslek hastalığı olarak tespiti ve sigorta hukukunun fonksiyon kaybına yönelik talep ettiği kanıtlar toparlanır. Hastanın ve fonksiyon kaybının belirli aralıklarla izlenmesi, ölümünün meslek hastalığıyla ilgisinin saptanması da işlevin doğal sürecidir. Hastalık bu aşamadan sonra gerçek anlamda “iş kazaları ve meslek hastalığı sigorta olayı” haline gelecektir yada gelmeyecektir. Sigorta olayı haline gelmesi için işçinin çalıştığı işle ilgili formel bilginin, tıbbi sonuçlarla harmanlanması ve fonksiyon kaybının sigorta hukukunun talep ettiği düzeyi aşması gereklidir.

ÖRNEK OLAY 1 : Endüstriyel Tip Duyma Kaybı Olayın açıklaması: İşçi A.’nın yapılan odyogramında 4000 Hz. Düzeyinde akustik çentik ve/veya diğer saf ses frekanslarında düşük ses şiddetlerini duymaması. Tıbbi Olay: Bu durumu fark eden hekimin gürültüye yönelik sorgulaması ve gürültü maruziyeti bilinen bir işin işçi tarafından tanımlanması mesleki işitme kaybının tıbbi istatistiklere girmesi için yeterli olmalıdır. Sigortalılık Olayı: İşçi A nın çalıştığı iş sigorta kayıtlarıyla tanımlanır. Konuşma seslerini içine alan frekanslarda ortalama fonksiyon kaybı hesaplanır ve sigorta hukukunun “tazmin ederim” dediği düzeyi geçiyorsa (Türkiye’de 35 dB kayıp) sürekli işgöremezlik kararı verilir. Hukuk Olayı: Sigorta tarafından tazmin edilsin yada edilmesin ölçülebilen bir zarar gerçekleşmiştir. Hukuk olayı başlamıştır. Fonksiyon kaybının var olması Borçlar Hukuku ve Ceza Hukuku açısından işlemin başlamasına yol açmalıdır.

ÖRNEK OLAY 2: Hepatit B Olayın açıklaması:Özel hastanede çalışan Doktor B Hepatit B’ye yakalanır. Tıbbi Olay: Sağlık çalışanı ve Hepatit B ilişkisinin sorgulanması dahi gereksizdir. Bu aşamada bir meslek hastalığı olarak tıbbi istatistiklere girmesi gerekir. Sigortalılık Olayı: İşçi Hekim B nin çalıştığı iş sigorta kayıtlarıyla tanımlanır. Hepatit B geçici olarak Karaciğer fonksiyonlarının bozulmasına yol açar. Bu süre içerisinde geçici işgöremezlik ödeneği meslek hastalığı üzerinden sağlanmalıdır. Ancak hastalığın gelişimi çok çeşitli yollar izleyebilir. Özetle karaciğer fonksiyonlarında kalıcı bir zarar oluşturmadığı sürece sürekli işgöremezlik açısından sigortalılık olayı başlamaz. Hukuk Olayı: Bağışıklık kazanılarak geçirilmiş bir Hepatit B dahi ruhsal ve bedensel anlamda kişinin zarar görmesine yol açar. Hukuk olayı tıbbi tanıyla başlamıştır.

ÖRNEK OLAY 3: Pnömokonyoz Olayın açıklaması:Kot kumlama işçisi C. Akciğer grafisinde pnömokonyoza has görünüm söz konusudur. Tıbbi Olay: Kot kumlama işçisi olduğunu ifade eden C’nin akciğer grafisi görünümü yeterli kanıttır. Meslek hastalığı olarak tıbbi istatistiklere girmelidir. Sigortalılık Olayı: İşçi C nin çalıştığı iş sigorta kayıtlarıyla tanımlanır. Fonksiyon kaybı sigorta hukukunun kuralları çerçevesinde hesaplanır. 3 yıl maruz kalmış mıdır? Maruziyetin üzerinden 5 yıl geçmiş midir? Hukuk Olayı: Tıbbi tanıyla başlar.

KOT KUMLAMA İŞÇİLERİNİN DURUMUNU YETERLİ BİÇİMDE KAVRADIK MI KOT KUMLAMA İŞÇİLERİNİN DURUMUNU YETERLİ BİÇİMDE KAVRADIK MI? SAMİMİ BİR PAYLAŞIM…

TEŞEKKÜR EDERİM…