GÖSTERGEBİLİM DERS NOTLARI 2 Prof.Dr.Rengin Küçükerdoğan

Göstergebilim “Metinleri, resimleri, kentleri, yüzleri, hareketleri ve manzaraları okuyorum.” (Roland Barthes) Okumakyorumlamak Görünenin altındaki derin yapıyı ve sistemi incelemek. Görünen≠gizli Açık≠Örtük\Kapalı Ancak nasıl?Göstergebilim

Göstergeler ve Aktarımları Değişik Göstergelerle Aynı Kavram, Aynı İçerik Paris, Notre Dame

Chagall – Sembolizm - İzlenimci Paris, Notre Dame Chagall – Sembolizm - İzlenimci

Paris, Notre Dame Henri Matisse

Utrillo: Paris, Notre Dame

GÖSTERGE TÜRLERİ YAPAY NİTELİKLİ GÖSTERGELER (BELİRTKELER) DOĞAL NİTELİKLİ GÖSTERGELER (BELİRTİLER) Varolan bağıntılar ya da neden-sonuç ilişkileri söz konusudur. Gözlem sonucu dolaysız algılanabilir. İnsan yaratımı olmadığından toplumsal nitelik taşımazlar. (Örn:bulut-yağmur ilişkisi) YAPAY NİTELİKLİ GÖSTERGELER (BELİRTKELER) İnsan yaratımıdır. Toplumsal anlaşma sonucu oluşurlar ve belli anlamlar aktarma amacı güderler. SAYMACA/UZLAŞIMSAL GÖSTERGELER GÖRÜNTÜ GÖSTERGELER Benzerlik ilişkisi vardır. Yansıtma ve öyküleme işlevi görürler. İnsan yapısıdır. Nedene bağlı oluşurlar. (Örn. Fotoğraf, resim gibi...) DİL-DIŞI GÖSTERGELER (SİMGELER) Belli bir ekinsel çevrede anlamlandırılabilir, değerkazanır. Soyut anlam aktarmak amacıyla kullanılan somut biçimlerdir. Biçimsel niteliği nedenlilik katar. DİLSEL GÖSTERGELER Bir gösteren (işitim imgesi) ve bir gösterilen (içerik) oluşur. Buyruntusaldır. Çağrışım söz konusudur. Çizgisel ve ayrık nitelik taşır.

1-Doğal Nitelikli Göstergeler-Belirti (index): Nesnesi ortadan kalktığında kendisini gösterge yapan özelliği hemen yitirecek olan gösterge türüdür. Ör: delik tahta ve tahta kurusunun varlığı Tahtakurusu olmasaydı, delik de olmayabilirdi. Bu bağlamda, belrti (doğal gösterge) nesnesiyle kurduğu gerçek ilişki gereği bu nesne tarafından belirlenen bir göstergedir. Belirti, varlığına işaret ettiği nesne ile bir bitişiklik, bir yakınlık ilişkisi kurar. Ör: bulut yağmurun- duman ateşin belirtisidir. Neden-sonuç ilişkisi vardır.

2-a) Görüntüsel gösterge (İkon): Belirttiği nesne var olmasa bile, kendisini anlamlı kılan özelliği taşıyacak bir göstergedir. Görüntüsel gösterge belirttiği şeyi doğrudan temsil eder, canlandırır. Bu açıdan bir resim, desen, fotoğraf bu tür özellik taşır. Varlığına işaret ettiği bir nesne ile benzerlik ilişkisi içerisindedir.

Lascaux Mağara Duvar Lascaux güneybatı Fransa’da yer alan prehistorik  resimleriyle ünlü mağaradır. Orjinal mağara, Montignac köyü yakınlarındadır. Üst Paleolilitik döneminin sanatını içeren bu mağaranın, 16 bin yıllık olduğu tahmin ediliyor. Burada ki resimlerde o dönemde bölgede yaşamış iri hayvanlar tasvir edilmiştirler. Mağara yaklaşık 2000 tane figür içermektedir.

Altamira Kuzey İspanya’da, tarih öncesine ait önemli resimlerin bulunduğu mağara. Kayalar oyularak oluşturulmuş çizimlerin bizon, geyik, vahşi boğa ve diğer hayvan resimlerinin, paleolitik çağa ait olduğu saptanmıştır. 1879’da Marcolino de Sautuola adlı bir arkeolog tarafından keşfedilen mağaradaki resimler önce, bir hile olarak yorumlandı. Fransa’nın güneyinde tarih öncesi devirlere ait başka mağaralar bulunduktan sonra, Fransız Bilimler Akademisi, Altamira Mağarası’nı tarih öncesine ait bir mağara olarak kabul etti. Kahverengi, siyah ve kırmızı renklerden oluşan resimler, aşıboyası ve toz hâline getirilmiş minerallere yağ katılarak elde edilen boyalarla yapılmıştır.

Fenike Orhon

Mısır: Hiyeroglif

2-b)Saymaca-Uzlaşımsal Göstergeler: 2-b-1) Dilsel Göstergeler: -”Masa” (Türk) -”la table” (Fransız) - “Table” (İngiliz)

DİL GÖSTERGESİNİN ÖZELLİKLERİ: Gösteren / Gösterilen İlişkisi Uzlaşımsallık Saymaca ve nedensiz (Buyruntusal) İkincil nedenlilik Çizgisellik ve Ayrıklık (Kesintililik) Ardışıklık

Toplumsal nitelikli yapay göstergelerden, Uzlaşımsal, saymaca nitelikli, özü bakımından dilsel seslerin anlıkta bıraktığı iz olan işitim imgesiyle, bir kavramın, sesçil bir anlatımla bir içeriğin, bir başka deyişle bir gösteren ile gösterilenin birleşiminden oluşan iki yönlü bir bütündür. Örneğin; “kapı” (bir yerden bir yere girip çıkarken içinden geçilen, açılıp kapanma düzeneği olan araç) çeşitli söylenişlerin ortak özelliklerinin oluşturduğu /kapı/ işitim imgesinden kuruludur.

Johannes (Jan) Vermeer- (Hollanda) İnci Küpeli Kız Resim- Görüntü Gösterge Örneği

Yapay Gösterge- Görüntü Gösterge Örneği

2-b-2) Dil-Dışı Göstergeler Simge (sembol): Yorumlayan olmasaydı kendisini gösterge yapan özelliği yitirecek olan bir göstergedir. İnsanlar arasında uzlaşmaya dayanan bir göstergedir. Doğal dillerdeki sözcükler uzlaşmaya dayalı birer simgedir. -Terazi figür (beti) adaletin simgesi olduğu gibi, simge ilettiği şeye doğal bir bağıntıyla değil, saymaca- bir bağıntıyla ulaştırması bakımından, rastlantısal, keyfi bir özellik taşır.

Örneğin Kılıç  gerçeğin simgesi Gül  güzelliğin simgesi Venüs  güzelliğin simgesi Aslan  gücün simgesi

“Kedi” ve Çağrışımları (Dilsel) “Kedi” → “Kedigillerden, köpek dişleri iyi gelişmiş, kasları çevik ve kuvvetli evcil, küçük memeli hayvan(Felis domesticus): "Evcil kedi. Ankara kedisi. Van kedisi.“ (TDK) .

“Kedi” ve Çağrışımları (Görsel) Théophile Steinlen,