ARAZİ TOPLULAŞTIRMA KAPSAMINDA KIRSAL ALANA GÖTÜRÜLEN HİZMETLER Doç. Dr. TAYFUN ÇAY 091206065 ASUMAN ILGAZ

Kırsal alanların dünyaca kabul edilmiş ortak bir tanımı olmamakla birlikte, kısaca kent dışı yerler olarak algılanmaktadır. Genel özellikleri başta altyapı, yol, su, elektrik, telefon olmak üzere, eğitim ve sağlık imkânları daha kısıtlı, istihdamın ağırlıklı olarak tarıma dayalı, ekonomik çeşitliliğin sağlanamadığı veya nüfus yoğunluğunun kentlere göre daha az olduğu yerlerdir.

Kırsal kalkınma, kırsal yaşamı kolaylaştırmak amacıyla yapılacak her türlü faaliyet olarak tanımlanmasına rağmen, Türkiye’de genellikle alt yapı hizmetlerinin kırsala götürülmesi ve tarım işletmelerinin geliştirilmesi olarak anlaşılmıştır. Alt yapı hizmetlerinin hiç olmazsa asgari düzeyde sağlanabilmesi ve yetersiz kamu kaynaklarından maksimum düzeyde yararlanılması amacıyla 1950-60’lı yıllarda Köy Enstitüleri, 1970’li yıllarda Köy Kentler ve Tarım Kentleri, 1980’li yıllarda ise Merkez Köyler çözüm aracı olarak görülmüştür.

Bu politikalara paralel olarak kamu kurumlarında da kurumsal anlamda değişimler yaşanmıştır. Kırsal alt yapının iyileştirilmesinde 1950-85 yılları arasında YSE ve TOPRAK-SU Genel Müdürlükleri, 1985 sonrası ise başta Köy Hizmetleri olmak üzere Tarım Reformu, Toprak-İskan ve Or-Köy Genel Müdürlükleri farklı roller üstlenmişlerdir. 2005 sonrası ise kırsal alt yapının halen bitirilememiş olması yeni politika arayışlarını beraberinde getirmiş ve Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü kapatılarak KÖYDES ve BELDES projeleri uygulamaya konulmuştur.

Nüfus ve Demo şekil Göstergeler DEĞİŞKENLER Yıl Kaynak Türkiye Kent Kır Nüfus ve Demo şekil Göstergeler Toplam Nüfus (bin kişi) 2000 DİE 67 803 44 006 23 797 Nüfus Artış Hızı (binde) 18,28 26,81 4,21 Doğurganlık Hızı (çocuk sayısı) 2003 TNSA 2,23 2,06 2,65 Hane halkı Sayısı 15 070 093 10 314 439 4 755 654 15-64 Yaş Grubundaki Fert Oranı (%) 66,3 61,0

KÖY YOLU YAPIM HİZMET UYGULAMALARI Son nüfus sayımı sonuçlarına göre yaklaşık 22 Milyon insanın yaşadığı köylerimizdeki mevcut yollar ya ihtiyacı tam karşılayamamakta yada yapısı itibariyle standartların altında kalmış vaziyettedir. Bu durumun ortadan kaldırılması için ülke düzeyinde Birinci Derece Öncelikli Köy Yolları Master Planı hazırlanmış olup bu plan çerçevesinde yaklaşık 411.000 km. yolun standardı yükseltilecek ve sanat yapıları tamamlanacaktır. Kuruluş tarihi olan 1984’ten 2001 yılı sonuna kadar Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünün Köy yolu ile ilgili uygulamaları Stabilize, Asfalt, Tesviye ve Köprü vb olmuştur.

Köy yollarına örnekler;

İÇME SUYU HİZMET UYGULAMALARI Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünün en önemli uygulamalarından birisi de köylümüzün yaşadığı kırsal alana içme suyu götürmesidir. 2001 yılı sonu itibariyle kırsal alandaki ünitelerin % 77’si sulu % 10’nu yetersiz sulu ve % 13’ü susuz durumdadır. Sulu ve yetersiz sulu ünitelerdeki uygulama ise % 63’ü şebekeli, % 37’si çeşmelidir. Genel Müdürlüğümüz halen 35.114 köye ve 41.317 bağlısına su götürme çalışmalarını planlı ve programlı olarak sürdürmektedir. Son yıllarda yaşanan kuraklık ve yer altı sularının kontrolsüz kullanılması sebebi ile su kaynakları azalmakta ve daha önceleri yeterli olan sular yetersiz hale gelmekte veya tamamen kaybolmaktadır. Bu duruma gelmiş ünite sayısı bugün için 7970 adettir. Bu olayların gelişmesinde hızlı ve fazla nüfus artışı da önemli bir etken olmaktadır.

İçme suyu uygulamasında esas hedef olan şebekeli sisteme geçişlerde atık su ve kanalizasyon tesislerinin yapımı da beraber planlanmakta ve yapılmaktadır. 1984’ten 2001 yılı sonuna kadar Genel Müdürlüğün içme suyu uygulamaları olmuştur. 2001 yılında 58 sondaj kuyusu temizlenmiş, 3780 ünitede ikmal ve onarım yapılmıştır. Ayrıca limitten de 1895 üniteye içme suyu götürülmüştür.

Tarımsal altyapının iyileştirilmesine (sulama, arazi toplulaştırma ve tarla içi geliştirme) yönelik DSİ,TOPRAK-SU, Köy Hizmetleri ve Tarım Reformu Genel Müdürlüklerinin önemli hizmetleri olmuştur. Ancak bu tempoyla arazi toplulaştırma çalışmalarının bitirilebilmesi için daha otuzbeş yıl gerektiği, sulama anlayışının değişmesine rağmen GAP’ta sulama yatırımlarının kamu kaynaklarıyla bitirilebilmesinin mümkün olmadığı görülmektedir.

TARIMSAL HİZMET UYGULAMALARI Toprak ve Su kaynaklarımızın planlı, programlı ve rasyonel olarak kullanılmadığı yurdumuzda çölleşme giderek kaçınılmaz hale gelmektedir. Doğal kaynaklarımızın bilinçsiz ve gelişigüzel kullanılması; çölleşmenin yanı sıra topraklarımızın erozyon ve aşınmasına, verimliliklerinin düşmesine, çevrenin bozulmasına, kısacası doğadaki dengelerin alt üst olmasına temel teşkil etmektedir. Genel Müdürlüğümüzce hazırlanarak Başbakanlığa sunulan Arazi Kullanımı ve Toprak Koruma Kanunu (Toprak Kanunu) ile Arazi Toplulaştırma Kanununun çıkmaması da Toprak ve Su kaynaklarımızın savurgan bir şekilde kullanılmasını önleyecek tedbirlerin alınmasına engel olmaktadır. Çünkü sağlıklı bir arazi kullanım planlaması olmadığı için buna bağlı olarak tarımsal üretim planlaması yapılmamakta, Toprak ve Su kaynaklarımızın kullanılması, korunması ve geliştirilmesine yönelik idari ve kültürel önlemlerde yeterince alınamamaktadır.

Toprak ve Su kaynaklarını geliştirme projelerinde faydalananlardan katılım payı alınmadığı için tesislere sahiplenme olmamakta, bakım ve onarımları için büyük masraflara girilmektedir. Ayrıca yıllık yatırım ödenekleri de yeterli olmadığı için bazen projeler hedeflenen süre içerisinde bitirilememektedir. Tarım işletmelerinin geliştirilmesi amacıyla 1986-95 döneminde KKDF ve 2005 yılından itibaren de ARIP kaynaklı Köy Bazlı Katılımcı Yatırım Programı, Tarım Bakanlığınca başarıyla uygulanan kırsal kalkınma faaliyetleri arasında sayılabilir. Ancak Dünya Bankası kaynaklı Kırsal Kalkınma Projeleri (Çorum–Çankırı, Erzurum, Ordu–Giresun, Bingöl–Muş ve Sivas–Erzincan) tabandan tavana yaklaşımıyla hazırlanmadığından beklenen faydayı sağlayamamıştır.

İSKAN HİZMETLERİ UYGULAMALARI Türkiye'de kırsal yerleşimlerin sayıca fazla, nüfus olarak küçük ve yerleşim düzeni olarak dağınık olması hizmet sunum maliyetleri ve etkinliği üzerinde olumsuz etki yaparken, kırsal ekonomilerin gelişmesi için yerleşim bazında bulunması gereken ölçeğin oluşması da güçleşmektedir Kırsal alanların nüfus yoğunluğunun korunması, çiftlik içi ve dışı gelir getirici alternatif tedbirlerin oluşturulması ve bu kesimin hayat standartlarının yükseltilmesi ile olur. Hayat standartlarının yükseltilmesi ise planlaması iyi yapılmış alt yapı çalışmalarının hayata geçirilmesi ve temel sağlık ve eğitim ihtiyaçlarının karşılanması ile mümkündür. Türkiye’deki kırsal yaşam alanları genellikle ekonomik ve sosyal açıdan az gelişmiş, alt yapı yetersizliği nedeniyle yatırım cazibesi olmayan bir yapı gösterir

Alt yapı sorununun çözümü, kırsal alanların tarımsal üretim ve diğer ticaret alanları hacmini ve dolayısıyla istihdam ve iş imkanlarını artıracak en önemli faktördür.İskan uygulamaları tarımsal ve şehirsel olarak yapılmaktadır. Bu uygulamaların bazılarında köy modernleşmesini hedef alan fiziksel yerleşim düzenlemeleri de dikkate alınmış olup hazırlanan imar planları ile yerleşim yerleri elverişsiz yada parçalanmış köylerin kendi köy hudutları içinde mevcut olan veya başka bir yerleşim yerinde konut ve işletme binası olarak toplulaştırılması sağlanmıştır. Yine imar planları ile köy gelişme alanlarının tefriki de yapılmıştır. Ayrıca bu planlar çerçevesinde köylümüzün sosyal-ekonomik ve kültürel ihtiyaçlarına cevap verecek köy konağı, cami, hamam, çamaşırhane, umumi wc, fırın, değirmen gibi kalıcı yapılar üretilerek hizmete sunulmuştur. Yapılan imar planlarında parseller 400-1250m2 arasında düzenlenmiştir.

İskan uygulamalarında ana unsuru teşkil eden konut ve işletme binalarının ayrı ayrı yapılması kullanıcıların istekleri üzerine son yıllarda üst katı konut alt katı ise işletme olmak üzere tek üniteye dönüştürülmüştür. Kaynak yetersizliği ve yeterli arazi bulunmaması gibi sebeplerle iskan bekleyen aile sayısı 2001 yılı sonu itibariyle 2600 civarındadır. Bütün sıkıntı ve zorluklara rağmen köylerimizin sağlıklı yaşamalarında önemli bir yer tutan kanalizasyon uygulama çalışmalarımız son yıllarda en üst düzeyde sürdürülmüştür.

İSTİHDAM HİZMETLERİ UYGULAMALARI 1980 yılında Türkiye kırsalında bulunan toplam hane halkının %90’ı tarımsal faaliyette bulunurken, aynı oran 1991 yılında %86’ya, 2001 yılında ise %71’e gerilemiştir. Toplam hane halkı sayısında her üç sayım sonucunda artış görülürken, tarımsal faaliyette bulunan hane halkı sayısında 1991’de, 1980’e göre %19,14 oranında artış görülmüş, ancak 2001’de 1991’e göre %9,62 oranında azalış kaydedilmiştir .Araştırma sonuçlarına göre; kırsal işgücünün %22,9’u imalat sanayi, ticaret, ulaştırma, inşaat, toplum hizmetleri gibi tarım dışı gelir getiren iktisadi faaliyet kollarında çalışmaktadır.

Günümüzde bilim ve teknolojideki büyük değişimler ve gelişmeler bu ortam içerisinde yaşamakta olan insan faktörünün sürekli olarak ve çağın gereklerine göre yenilenmesini zorunlu kılmaktadır. Aksi halde sosyal, ekonomik ve kültürel olarak gelişerek çağdaş refah seviyesini yakalamış toplumlardan uzak kalınamayacağı gerçeği kaçınılmaz olacaktır.

Sosyal Göstergeler 2000 DİE 80,6 84,9 72,6 71,6 66,2 83,7 2004 MEB DEĞİŞKENLER Yıl Kaynak Türkiye Kent Kır Sosyal Göstergeler 6+ Yaş Grubunda Okur Yazar Kadın Nüfus Oranı (%) 2000 DİE 80,6 84,9 72,6 Okul Bitirenlerin İçerisinde İlköğretim Mezunlarının Oranı (%) 71,6 66,2 83,7 İlköğretim Okullarının Dağılımı (%) 2004 MEB 100,0 27,0 73,0 İlköğretimde Kız Öğrenci Oranı (%) 42,7 46,7 İlköğretimde Bulunan Öğrencilerinin Mekansal Dağılımı (%) 72,3 27,7 Ortaöğretimde Bulunan Öğrencilerin Mekansal Dağılımı (%) DPT 95,8 4,2

Hizmet götürüldüğü kesimin yaşam düzeyinin ve refah seviyesinin yükselmesine katkıda bulunabilecek olan kendi personelinin eğitimine büyük önem vermekte ve bu amaçla da elemanlarına; kurs, burs, seminer, toplantı, konferans, inceleme gezisi, staj, yüksek lisans gibi yurt içi veya yurt dışında kısa ve uzun süreli eğitimler düzenlemekte yada sağlamaktadır. Bu eğitimler aynı zamanda personelin gelecekte üstlenecekleri görevler için bilgi, beceri ve nitelik kazanma yönünden ayrı bir önem taşımaktadır. 1997 yılından itibaren çeşitli dallarda ve branşlarda hizmet içi eğitim uygulamalarına hız verilmiş olup aşağıdaki tabloda da görüleceği üzere 1997-2001 yıllarında 9874 elemana eğitim verilmiştir.

UYGULANDIĞI YIL EĞİTİM SAYISI ELEMAN SAYISI 1997 75 1711 1998 79 2025 1999 45 1407 2000 120 3366 2001 40 1365 TOPLAM 350 9874

2000 yılı eğitim programı içerisinde ve Makine Yenileme Dengeleme Projesi kapsamında satın alınan makinelerin eğitimleri de gerçekleştirilmiştir. Daha önceki yıllarda temel eğitim kursuna katılamayan 49 adet Ziraat Mühendisinin Temel Eğitim Kursu da 2 grup halinde ve 2001 yılında yapılmıştır. 1997-2001 yılları arasında 113 personele yabancı dil öğrenimi olanağı sağlanmıştır. Yine 1997-2001 yılları arasında Avrupa Birliği konusunda uzman personel yetiştirilmek üzere “ AB ve Uluslararası İlişkiler Temel Eğitim Programı”na 16 personelin, “ Uzmanlık Eğitim Programına” da 14 personelin katılımı sağlanmıştır.

ENVANTER HİZMETLERİ Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğümüzün ileriye dönük yatırım hedeflerinin planlanması, programlanması ve etkin bir şekilde denetlenerek uygulanmasında en büyük veri tabanını her yıl düzenli bir şekilde yapılmakta olan Envanter Anket Sonuçları oluşturmaktadır. Bu envanterler;

Köy yollarında; ▪ Beton yol ▪ Stabilize yol ▪ Tesviye yol ▪ Mutasavver yol

▪ Sulu (Şebekeli-Çeşmeli) Köy içme sularında; ▪ Sulu (Şebekeli-Çeşmeli) ▪ Yetersiz (Şebekeli-Çeşmeli) ▪ Susuz

Toprak ve su kaynaklarında; ▪ Sulama (Gölet, Yerüstü suyu, Yer altı suyu) ▪ Toprak Muhafaza ▪ Tarla İçi Geliştirme ▪ Drenaj ve Toprak Islahı ▪ Hayvan İçme Suyu Göleti ▪ Kredi

İskan hizmetlerinde; ▪ İç İskan ▪ Fiziksel Yerleşimin Düzenlenmesi ▪ Köy Kanalizasyonu ▪ Sosyal ve Ekonomik Tesisler ▪ Dış Ülkelerden Gelen Göçmenler gibi ana hizmet sektörlerimizin envanterleri ile bu sektörlerdeki hizmetlerin etüt-plan-proje-program ve uygulamasına doğrudan yada dolaylı olarak katkıda bulunan ve sürekli değişim gösteren aşağıdaki grupların envanterleridir.

DİĞER HİZMET UYGULAMALARI -Araştırma hizmetleri Araştırma hizmetleri toprak ve su kaynaklarının geliştirilmesi, toprak-insan ilişkilerinin düzenlenmesi, yatırımcı birimlerimize proje donelerinin sağlanması maksadıyla; - Havza yönetimi, - Toprak yönetimi, - Su yönetimi, - Yatırım yönetimi, olmak üzere dört ana başlık altında yürütülmektedir.

-Ulusal bilgi merkezi Doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı için mevcut verilerden bir veri tabanı oluşturulması gerekmektedir. Bu durum verilerin depolanmasında, işlenmesinde, ucuz ve gereken hızda hizmete sunulmasında Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Uzaktan Algılama (UA) gibi gelişmiş teknolojilerin kullanılmasını gerektirmektedir. Bu anlayışla Genel Müdürlüğümüz APK Dairesi bünyesinde bir Ulusal Bilgi Merkezi (UBM) Birimi oluşturulmuştur. Merkezin amacı; - Ulusal toprak ve su kaynakları veri tabanı oluşturmak, - Zaman ve hassasiyet açısından doğal kaynakların planlanmasında ve analizinde çok önemli bir araç olan Coğrafi Bilgi Sistemi ve Uzaktan Algılama Tekniklerini kullanarak, kullanıcılara ve karar vericilere bu kararların alınmasında çabukluk ve esneklik kazandırmak üzere harita tabanlı ve diğer bilgileri bilgisayar ortamına aktarmak,

- Ülkemizin kalkınmasına yönelik uzun vadeli kalkınma planlarının hazırlanmasında ve kırsal alana yönelik planlama çalışmalarına temel teşkil edecek ulusal toprak ve su kaynakları hizmet haritalarını oluşturmak, - Ulusal veri tabanı kullanarak, doğal kaynakların kullanımı ve yönetimi ile ilgili problemlerin çözümlenmesi, yeni verilerin üretilmesi ve sonradan oluşan değişimlerin izlenebilmesini sağlayacak güncel veriler hazırlamaktır. Merkezde yapılacak bu çalışmalar sonucunda iki Ana Veri Kaynağı oluşturulacaktır. Bunlar; - Toprak Veri Tabanı, - Kırsal ve Tarımsal Altyapı Hizmetleri Veri Tabanı’dır. Toplanan ve üretilen coğrafi veriler; değişik medyalarda (bilgisayar ağları, internet, CD, basılı raporlar, grafikler ve haritalar) kullanıcıların ve uygulayıcıların hizmetine sunulacaktır.