AFET LOJİSTİK YÖNETİMİNDE RİZE İLİNE YÖNELİK YENİ MODEL ÖNERİSİ Prof. Dr. Mehmet TANYAŞ Doç. Dr. Yavuz GÜNALAY Yrd. Doç. Dr. Levent AKSOY Öğr. Gör. Burak KÜÇÜK

SUNUM AFET TÜRLERİ AFETLERİN ANALİZİ TÜRKİYE’DEKİ AFETLERİN ANALİZİ RİZE’DEKİ AFETLERİN ANALİZİ AFET LOJİSTİĞİ VE TÜRKİYE’DE AFET LOJİSTİĞİ ÇALIŞMALARI AFET SONRASI LOJİSTİK YÖNETİMİ SONUÇ VE ÖNERİLER 

AFET TÜRLERİ

AFETLERİN ANALİZİ Dünya’da son 25 yılda meydana gelen değişik doğal afetler yüzünden yaklaşık 3 milyon insan hayatını kaybederken bu afetlerin ekonomik bedeli ise, trilyon dolar mertebesindedir. Dünya genelindeki doğal afetler analiz edildiğinde, doğal afetlerin çoğunluğunu jeolojik ve klimatik afetlerin oluşturduğu görülür. Dünya’da etkili olan doğal afet türleri; şiddetlerine, oluşum sürelerine ve etkilerine göre sıralanınca en önemlilerinin kuraklık, tropikal siklon, bölgesel sel ve taşkınların olduğu görülür.

TÜRKİYE’DEKİ AFETLERİN ANALİZİ Türkiye'de her 9 ayda 1 hasar yapıcı deprem, yılda ortalama 25 önemli su baskını ve 50 heyelan görülmektedir. Türkiye’de yaşanan doğal afetlerin etkileri açısından, yüzde olarak sıralaması şöyledir: Deprem % 61, Heyelan % 15, Sel % 14, Kaya düşmesi % 5, Yangın % 4, Çığ ve diğerleri %1 Türkiye'de her 9 ayda 1 hasar yapıcı deprem, yılda ortalama 25 önemli su baskını ve 50 heyelan görülmektedir.

Afete en fazla maruz kalan iller, afetzede sayısı açısından bakıldığında; Kocaeli, Erzurum, Bingöl, Sakarya, Düzce, Van, Yalova, Muş, Adana ve Diyarbakır. Olay bazında ele alındığında ise afetten en çok etkilenen iller Erzurum, Trabzon, Bingöl, Rize, Tunceli, Erzincan, Kastamonu, Malatya, Sivas ve Artvin olarak sıralanıyor.

RİZE’DEKİ AFETLERİN ANALİZİ Heyelan ve Su Baskını açısından 2. Derece Depreme göre 4. derece afet bölgesidir.

Türkiye Ulusal Afet Arşivi’nden Rize İli Afetleri Afet Türü Afet Sayısı Ölü Sayısı Yaralı Sayısı Etkilenen Sayısı Çığ 3 5 99 Fırtına 9 Heyelan 52 20 2557 Kar 1 Kuraklık Orman Yangınları 6 Sel Su Baskını 2 13 476 Sis 11 Yangın 7 66 Yıldırım Deprem

T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Türkiye Ulusal Afet Arşivi’nden alınan bilgilere göre Rize’de yaşanan önemli afetlerden bazıları ise aşağıda gösterilmiştir. Heyelan: Rize – İyidere 25.11.1988 Etkilenen kişi sayısı 191 Rize – Derepazarı 23.09.1977 Etkilenen kişi sayısı 32 Rize – Merkez 20.11.1988 Rize – İkizdere 05.08.1988 Rize – Güneysu 23.07.2002 Etkilenen Kişi sayısı 106, ölü sayısı 20 Rize – Çayeli 26.11.1988 Etkilenen kişi sayısı 20 Rize – Merkez 06.10.2010 Rize – Hemşin 31.08.1995 Rize – Çamlıhemşin 01.03.1989 Etkilenen kişi sayısı 50 Rize – Pazar 05.08.1988 Etkilenen kişi sayısı 45 Rize – Ardeşen 05.08.1988

Rize – İkizdere 01.03.1989 Etkilenen kişi sayısı 476 Çığ: T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Türkiye Ulusal Afet Arşivi’nden alınan bilgilere göre Rize’de yaşanan önemli afetlerden bazıları ise aşağıda gösterilmiştir. Sel – Su Baskını Rize – Merkez 26.08.2010 13 Ölü Rize – İkizdere 01.03.1989 Etkilenen kişi sayısı 476 Çığ: Rize – İkizdere 12.02.2009 1 ölü 5 yaralı Fırtına: Rize – Merkez 18.12.2010 Rize – Pazar 02.01.2010 Rize – Merkez 24.03.2013

AFET YÖNETİMİ Su Baskını/Sel ve Heyelan/Toprak Kayması tipleri, bölgesellikleri ve hasar katsayıları açısından benzerdirler. Afetleri Öncesi – Esnasında – Sonrası olarak incelersek Temel eylemler: Tahmin – Haberleşme/Bilgi – Kurtarma/Lojistik

TAHMİN Simulasyon çalışması Topografik model Su çekim oranları, 3 Boyutlu Akış grafikleri Bölgesel afet riskleri tespit edilir.

HABER ve BİLGİ TOPLAMA Haberleşme Uydu Cep telefonu Radyo Cami ve Belediye Hoparlörü Telsiz EBS

KURTARMA ve LOJİSTİK Afet anından başlıyarak kurtarma ekibi ve yardım malzemesi sevkiyatı. Bilgi akışını önleyecek tür afetlerde yeni sistem kurulumu Kamu, özel, STK ve askeri arasında koordinasyon Sağlık hizmeti götürmek Enkaz kaldırma faaliyetleri

AFET SONRASI LOJİSTİK YÖNETİMİ Türkiye’de mevcutta yürürlükte olan mevzuat (kanun, kararname ve yönetmelikler) bu konuda yetersizdir. Bu yetersizliği ortadan kaldıracak şekilde bir çerçeve dokümanı ve doktrinler hazırlamalıdır. Belirtilen bu doktrinler ışığında ve çizilen çerçeve içerisinde mülki ve mahalli idari bölümler (il- ilçe ve belediye, muhtarlık) koordineli olarak kendi acil durum çalışmalarını gerçekleştirmelidir. Afetler belirli bir coğrafyada ve belirli bir zaman aralığında oluşmaktadır. Bu sebeple afetlerin yerel olarak yönetilmeleri gerekmektedir. Ancak verimliliği ve etkinliği artırabilmek için planlamanın ve kaynak tahsisinin ülke geneli düşünülerek yapılması gerekir. Bu sebeple aşağıdaki şekilde belirtilen bir afet yönetim yapısı önerilmektedir.

Türkiye Afet Lojistik Bölge Haritası

Rize’nin Lojistik önemi 15. Bölge ve çevresindeki 8 ilin 1. ve 2. derece destek merkezi Kurtarma merkezleri Samsun, Erzurum’a yakın. Rize Port 6 Yerel, 2 Ulusal Lojistik firması

Ülke Afet Yönetim Planı İlçe Afet Yönetim Planı Dış Kurum Planları: Kızılay Türk Silahlı Kuvvetleri Özel Sektör … Ülke Fonksiyonel Planları: Arama Kurtarma Sağlık Lojistik… İl Afet Yönetim Planı Kızılay MAFOM Garnizon Komutanlığı Rize Belediyesi Aksa Çoruh EDAŞ, Aksa Doğalgaz, İl Fonksiyonel Planları: İlçe Afet Yönetim Planı İlçe Fonksiyonel Planları: Muhtarlık / Tesis / Bina Afet Yönetim Planı: İlk Yardım Haberleşme Afet Yönetim Plan Hiyerarsisi AFAD yapılanmasında Lojistik çok ufak bir alt başlık olarak geçtiği için ve kendi otonom yapısı olmadığından sadece her birimin kendi ulaşım imkanlarını genel merkeze devretmesi olarak görülüyor; halbuki özellikle dış kaynak kullanımına özen gösteren halen hiyarerşik ama özel sektör sayesinde kapasite artırımı konusunda daha esnek olabilen yapının daha yararlı olacağını umit ediyoruz.

Yeni model önerimiz dört temel fonksiyonel gruba ayrılmaktadır Yeni model önerimiz dört temel fonksiyonel gruba ayrılmaktadır. Bu fonksiyonel gruplar; istihbarat ve planlama, mali ve idari işler, operasyon ve lojistikten oluşmaktadır. Önerdiğimiz model içerisinde yer alan afet lojistik planı ise haberleşme, taşımacılık, depolama, altyapı hizmetleri, geçici iskan hizmetleri, enkaz kaldırma hizmetleri, dış kuruluş koordinasyonu, personel sağlık hizmetleri bölümlerinden oluşmaktadır. Model içerisinde yer alan afet lojistik planına ait alt faaliyet grupları ile ilgili önerilerimiz, teşkilat görevleri, planlaması ve servisler üzerinden olmuştur.

Rize İli AFAD Organizasyon Yapısı Önerisi

SONUÇ VE ÖNERİLER Afet yönetiminin lojistik fonksiyonu en az operasyon kadar önemli Risk tanımında sadece afet türüne değil: Şiddeti Görülme sıklığı Zaman ve yere bağlı demografik Bölgesel hassasiyet Toplum bilinci Afet yönetiminin olay bazlı ve dinamik olması gerekmektedir. Aynı zamanda hiyarerşik yapı bozulmamalı Afet yönetiminin lojistik fonksiyonu en az operasyon kadar önemli olup, ülkemiz için farklı ve çağdaş lojistik modeller gerekmektedir. Her afet türüne, şiddetine, en son hangi tarihte meydana geldiğine, meydana gelme yeri ve zamanı ile o yerin hassasiyetine (zarar görebilirlik durumuna) bağlı olarak çok farklı özelliklere sahip olabilmektedir. Bu nedenler söz konusu ölçütler dikkate alınarak riskin sürekli ölçümü ve afet yönetim planlarının revizyonu gerekmektedir. Afet yönetiminin olay bazlı ve dinamik olması gerekmektedir. Diğer taraftan afetin şiddetine göre birey, aile, bina/tesis, muhtarlık, bölge, ilçe, il ve ülke bazında müdahale gerekebilmektedir. Bu nedenle afet yönetiminin bir diğer özelliği de hiyerarşik bazda olmasıdır.

SONUÇ VE ÖNERİLER Önerdiğimiz modelle, bu yapının hem mevzuat ile çelişmediği hem de etkin bir kullanım sağladığı gözlenmiştir. Özellikle Rize iline özgü afet tiplerinin daha sınırlı alanlarda etkili olması lojistik destek sağlamayı kolaylaştırıyor Rize’nin konumu itibarıyla Lojistik önemi artmaktadır. Özel sektör kullanımı artarsa ekonomiye katkısı pozitif olacaktır

AFET LOJİSTİK YÖNETİMİNDE RİZE İLİNE YÖNELİK YENİ MODEL ÖNERİSİ TEŞEKKÜRLER… AFET LOJİSTİK YÖNETİMİNDE RİZE İLİNE YÖNELİK YENİ MODEL ÖNERİSİ Prof. Dr. Mehmet TANYAŞ Doç. Dr. Yavuz GÜNALAY Yrd. Doç. Dr. Levent AKSOY Öğr. Gör. Burak KÜÇÜK