Öğretim Tasarımı (Instructional Design) Analiz (Çözümleme) Eğitim İhtiyacını Belirleme Hedef Kitleyi İnceleme Kurumsal Çözümleme Eğitim Önceliklerini Belirleme

Öğretim Tasarımı Süreci Analiz (Analysis) Tasarım (Design) Geliştirme (Development) Uygulama (Implementation) Değerlendirme (Evaluation)

Eğitim ihtiyacını belirleme

İhtiyaç (Gereksinim)? İhtiyaç, var olan durum ile olması istenen durum arasındaki fark olarak tanımlanabilir. Öğretim tasarımcıları, mevcut performansın beklenen performansa ulaşmadığı durumlarla ilgilenir. Var olan durum Olması istenen durum İHTİYAÇ

! İhtiyaç Analizi Walkman Amerika’da kadının biri evine gelir ve kocasını mutfakta titrerken görür. Kadım hemen kalın bir tahta parçası bulur ve adamın koluna vurarak onu elektrik şokundan ayırmaya çalışır. Adamın kolu iki yerinden kırılır. Sonradan anlaşılır ki, kocası orada mutlu bir şekilde walkman dinliyordur!

İhtiyaç Analizi – Olası Durumlar Öğrenme ve performansla ilgili bazı sorunlar belirlenmiş ve öğretim tasarımcısına iletilmiştir. Öğretim tasarımcısı işletmenin insan kaynaklarıyla ilgili bilgi toplamak, bunları değerlendirmek ve iyileştirme önermek zorundadır. Öğretim tasarımcısına kuramsal bir çerçeve içinde bazı bilgiler sunulmuş ve eğitimle ilgili bir şey yapılıp yapılmayacağı sorulmuştur. İşletme; sektördeki eğilimlere uyarak çalışanlarını eğitmeye karar vermiş, bunun için öğretim tasarımcısından danışmanlık istemiştir.

İhtiyaç Analizi – Olası Durumlar Örgüt yeni bir yapılanmaya gitmek, bazı elemanlarını çıkarmak ve teknoloji transferi yaparak verimliliği arttırmak istemektedir; öğretim tasarımcısından öneriler beklenmektedir. Şirket birçok eğitimler yapmakta fakat bunların işe yaramadığını düşünmektedir; o nedenle, öğretim tasarımcısından işlevsel bir öğrenme yönetim sistemi kurması istenmiştir.

İhtiyaç Analizi – Olası Durumlar Örgütte çeşitli kişilerce eğitimler verilmekte ama bunlar etkili olmamaktadır; bu yüzden eğitimcilerin notları temel alınarak profesyonel materyallerin hazırlanması planlanmaktadır. Öğretim tasarımcısı belirli bir şirketin müşterisi olarak satın aldığı ürün ya da yararlandığı hizmette eğitimle ilgili sorunlar görmektedir.

İhtiyaç Değerlendirme Performans Değerlendirme Analiz İhtiyaç Değerlendirme Hedef Analizi Performans Değerlendirme Problemin belirlenmesi ve daha sonra uygun bir müdahalenin seçilmesi için bir araçtır. Problem var ve Eğitim şart. Eğitim işe yaramaz.

İhtiyaç değerlendirmesi sürecinin işlevi Belli bir çalışmayla ilgili ihtiyaçları belirler, başka bir deyişle, hangi problemlerin performansı etkilediği bulunur. Önemli ihtiyaçlar belirlenir. Bunlar, önemli ve çalışmayı ya da eğitimsel ortamı bozan problemlerdir. Ne tür bir müdahale yapılacağının belirlenmesinde öncelikleri oluşturur. Öğretimin etkisini değerlendirmek için veri tabanı oluşturabilir.

Analiz (Çözümleme) Planlama Verilerin toplanması Verileri analizi Hedef kitle Strateji Analiz Katılımcılar Verilerin toplanması Örneklem büyüklüğü Zamanlama Verileri analizi Önceliklerin belirlenmesi Son rapor Amaç Süreç Sonuçlar Eylem Kemp, Morrison ve Ross

Eğitim ihtiyacını belirleme aşamaları Problem durumu ve bu problem hakkında ne tür bilgilerin toplanacağını belirleyin Olması gereken durum Mevcut durum Duygular Bilgi toplama kaynaklarını belirleyin Bilgi toplama araçlarını geliştirin Görüşme (mülakat) Anket Gözlem Belge inceleme

Eğitim ihtiyacını belirleme aşamaları Problemin kaynağını ve muhtemel çözümleri belirleyin Bilgi ya da beceri eksikliği Çalışma çevresinin uygun olmaması Denetim ve ödüllendirme yetersizliği Motivasyon eksikliği Öncelikleri belirleyin Kaynak ve sınırlılıkları analiz edin Sonuçları özetleyin Belirlenen problemin çözümü için eğitimin gerekip gerekmediği Kimler için ne tür bir eğitime ihtiyaç duyulduğu Verilecek eğitimin genel içeriğinin ne olması gerektiği Problemin çözümüne yardımcı olacak diğer destekleyici faaliyetler

İhtiyaç Değerlendirme Problem durumu Önceliklerin ve hedeflerin belirlenmesi Öğrenci özelliklerinin belirlenmesi Kaynakların ve sınırlılıkların belirlenmesi Performans analizi Farkları ortaya çıkarma Bilgi toplama Problem Analizi Seels ve Glasgow

İhtiyaç Değerlendirme İhtiyacı belirleme (Bilgi toplama) İhtiyaç değerlendirme (Toplanan bilgiyi tasarıma yansıtma) İhtiyaç Değerlendirme

İhtiyaç Türleri Ölçüte dayalı ihtiyaçlar (Normatif ihtiyaçlar) Karşılaştırmalı ihtiyaçlar Duyumsanan ihtiyaçlar (Hissedilen ihtiyaçlar) Açıklanmış ihtiyaçlar (İfade edilen ihtiyaçlar) Yordanmış ihtiyaçlar (Geleceğe ilişkin ihtiyaçlar) Acil ihtiyaçlar (Yaşamsal olay türü ihtiyaçlar)

İhtiyaç Türleri Ölçüte dayalı ihtiyaçlar Karşılaştırmalı ihtiyaçlar Önceden belirlenmiş bir ölçüt ışığında, var olan durum değerlendirilir ve ortaya çıkan yetersizlikler bir eğitim gereksinimi olarak saptanır. Karşılaştırmalı ihtiyaçlar Genel özellikleri birbirine benzer olmak koşuluyla, belirli bir olanaktan yararlananlar ile o olanağa sahip olmayanlar arasında yapılan karşılaştırmalara dayanır.

İhtiyaç Türleri Duyumsanan ihtiyaçlar Açıklanmış ihtiyaçlar İhtiyaç ≈ İstek Bireylere nasıl bir eğitim istedikleri sorulur ve ortaya çıkan liste, eğitim ihtiyaçları olarak belirlenir. Açıklanmış ihtiyaçlar Talep Herhangi bir şeye ihtiyaç duyan insanlar, bir araya gelerek o ürün ya da hizmete karşı ortak bir talep yaratırlar. Toplumsal bir boyut

İhtiyaç Türleri Yordanmış ihtiyaçlar Acil ihtiyaçlar Eldeki verilere dayalı olarak geleceğe ilişkin kestirimler yapılır ve ileride ortaya çıkabilecek nitelikte ihtiyaçları karşılamak üzere önlemleri alınması da gerekebilir. Gelecek şoku Acil ihtiyaçlar Ender olarak rastlanan, ancak sonuçları itibariyle yıkıcı etkiler taşıyan olaylardan esinlenerek belirlenen ihtiyaçlardır.

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kendini gerçekleştirme ihtiyacı Saygı ve değer ihtiyacı Ait olma ve sevgi ihtiyacı Güvenlik ihtiyacı Fizyolojik ihtiyaçlar Ahlak ve erdem, Yaratıcılık, problem çözme, önyargılı olmama, doğallık Başarılı olma, kendine saygı, kendine güven, saygınlık, kabul görme Ait olma, sevilme, sevme, arkadaşlık, aşk Kendisini, ailesini ve toplumu, sağlığını güven ve emniyet içinde hissetme Nefes alma, yeme, içme, uyuma, cinsellik, boşaltım

İhtiyacı Belirleme

Görüşme İhtiyacı Belirleme Yöntemleri Gözlem Anket

İhtiyacı Belirleme Yöntemleri Belge tarama İzin   Güvenilir  Başlangıç noktası   Geleceğe yönelik eğilim  Görüşme Derinlemesine bilgi  Kayıt etme  Zaman alıcı  Kişisel etki (yanlılık)    Yapılandırılmış Yarı yapılandırılmış Yapılandırılmamış

İhtiyacı Belirleme Yöntemleri Anketler Yapılandırılmış sorular   Farklı yollar    İstatistik  Geniş hedef kitlesi  Kişisel bildirim – Gerçeği yansıtmayan yanıtlar  Tartışma Çoğulcu katılım – temsil  Konudan uzaklaşma 

İhtiyacı Belirleme Yöntemleri Gözlem Gerçek koşullar Elde edilen bilgi gerçekçi ve işlevsel Denetim listesi / gözlem formu    Haber verme / vermeme Hawthorne etkisi    Kayıt etme (görüntü)  Zaman alıcı  Gözlemcinin yeterlikleri

İhtiyacı Belirleme Yöntemleri Test uygulaması Ön test Bilgi, tutum ve beceriler Performans değerlendirme Nesnel ölçümler İş tanımı ve görev analizi gerektirir Yaşamsal olay çözümlemesi Uzmanlar Kapsamlı ve ayrıntılı

İhtiyacı Belirleme

Veri toplama araçları Veri Toplama Teknikleri Güçlü yanları Zayıf yanları Resmi kayıtların incelenmesi Objektif veri sağlar Geçmişteki durumları yansıtır Görüşmeler Derinlemesine bilgi sağlar İş yükü yoğundur Anketler Araştırmanın genişlemesini sağlar Derinlemesine bilgi vermez Gözlemler Gerçek bir kontrol sağlar Beceri testleri Sonuçlar kolaylıkla hesaplanabilir İş yeterliliklerini ölçmez Performans verilerinin incelenmesi (örn, performans değerleri) Ölçütler sunar Veriler diğer değişkenler tarafından şaşırtılabilir(değişikliğe uğrayabilir) İş gerekliliklerinin incelenmesi (örn. İş tanımları) Uzun zaman alır Odak grup toplantıları Nitelikli odak sağlar Tartışma (resmi olmayan) liderler tarafından yönlendirilebilir

İhtiyacı Belirleme

Eğitim İhtiyaçlarının Ayırt Edilmesi Potansiyel – Kapasite – Performans Potansiyel, bireyin sahip olduğu gizilgüçlerin toplamıdır ve kişinin belli bir konuda eğitim almaya uygun altyapısının olup olmadığını gösterir. Kapasite, işlenmiş ya da geliştirilmiş yeterliklerin bütünü olarak tanımlanabilir ve bu yeterliklerin çoğu geçmişteki eğitimlerle kazandırılır ya da anlamlı yaşam deneyimlerinin sonucudur. Performans, belirli koşullar altında açıkça gözlenebilen ya da dışa yansıyan tepkilerdir. Beklenen yeterliğin sergileme durumudur.

Problem İhtiyaç - Problem Eğitimle giderilebilecek Eğitimle giderilemeyecek

Çözüm Bireylerin potansiyeli var ama kapasiteleri yetersizse ve bu yüzden performans sorunları gözleniyorsa, eğitim bir çözüm olarak görülebilir. Ancak, bireylerde kapasite olduğu halde performans yoksa, çözüm eğitim dışı seçeneklerde aranmalıdır.

Performans sorunları var Potansiyel var Kapasite yetersiz Performans sorunları var Eğitim Potansiyel var/yok Kapasite var Performans yok Eğitim-dışı

Öğretim ihtiyacının belirlenmesi Problem temelli model Belirlenen problemin gerçekten bir problem olup olmadığına karar verilir. Problemin nedenleri belirlenir. Belirlenen başarı ya da performans probleminin öğrenmenin konusu olup olmadığı, öğrenme ile çözülüp çözülemeyeceği kararlaştırılır. Öğretim hedefleri ile öğretimin güncelliği sorgulanır. Hedeflere ulaşmak için öğretim gerekli mi? Evet : Fark belirleme modeli Hayır : Yenilikçi model

Öğretim ihtiyacının belirlenmesi Fark belirleme modeli Öğretim hedefleri listelenir. Belirlenen hedeflere öğrenenlerin ulaşma düzeyleri karşılaştırılır. Her bir hedef için öğrenenlerin neyi yapabildikleri ve neyi yapabilecekleri belirlenir. Kabul edilen ölçütlere göre öğretim hedefleri için gereken öncelikler belirlenir. Tasarımın planlanması ve geliştirilmesi için uygun olan eğitim ihtiyacı boşluğuna karar verilir.

Öğretim ihtiyacının belirlenmesi Yenilikçi model Yeniliklerin ya da değişmelerin doğası belirlenir. Bu yenilikleri karşılayacak yeni öğretim hedefleri belirlenir. Yeni hedeflerin öğretim sistemine uygunluğu ve öğretim için öncelikli ya da uygun olup olmadığı belirlenir. Yeniliğin tasarıma yansıtılmasına karar verilirse, planlama faaliyetine ve öğretim çevresi analizine başlanır.

Örnek Problem İfadesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü öğrencileri, bir öğretim tasarımcısı olarak yetiştirilmelerine rağmen, son yıllarda mezunların çok azı özel sektörde bu görev için işe alınmaktadırlar. İşe alınanların büyük bir kısmının ise deneme süresi sonunda işine son verilmektedir. Mezunların çoğu öğretim tasarımı sürecinin en önemli aşaması olan ihtiyaç analizini yapamamakta; öğretimsel problemleri diğer problemlerden ayıramamakta; problemlere uygun veri toplama tekniklerini seçememekte veya bu teknikleri doğru kullanamamaktadırlar. İhtiyaç analizinin doğru ve tam olarak yapılamaması, sonraki tasarım aşamalarında da hatalara yol açmakta, sonuçta eksik ve işlevsiz bir tasarım ortaya çıkmaktadır.

Örnek Problem İfadesi Bu probleme öğretim tasarımı ile ilgili derslere giren öğretim elemanlarının ihtiyaç analizi konusuna yeterince zaman ayırmamaları neden olmaktadır. Bu bağlamda problem, öğretim elemanlarının hangi durumlarda hangi veri toplama tekniklerinden etkili olarak nasıl yararlanılacağı, bilgi toplama kaynaklarının seçimi; problem kaynaklarını saptama ve çözüm üretme, öncelikleri saptama ve toplanan verileri raporlaştırma gibi konularda yeterince alıştırma yapmamalarından kaynaklanmaktadır. Probleme, ayrıca, kaynak kitaplarda ihtiyaç analizi konusunun yeterli düzeyde işlenmemesi ve öğrencilerin bu konuya gereken önemi vermemesi neden olmaktadır. Dolayısıyla, öğrencilerin ihtiyaç analizi ile ilgili bilmesi gerekenler ile sahip oldukları yeterlikler arasında bir fark bulunmaktadır. Bu fark, öğretim yoluyla giderilebilir bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır.

Örnek Problem İfadesi Öğretim sonunda öğrenciler, farklı durumlarda uygun teknikleri kullanarak problemleri analiz edebilecek; öğretimsel problemleri diğer problemlerden ayırt ederek bunları amaçlara dönüştürebilecek; amaçları öncelik sırasına koyarak sonuçları raporlaştırabileceklerdir.

Öğrenen Analizi

Öpücük Kutusu Bir süre önce, bir arkadaşım 3 yaşındaki kızını, bir rulo altın renkli kaplama kağıdını ziyan ettiği için cezalandırmıştı. Durumları iyi değildi ve kızının kağıtları, ağacın altına koyacağı bir kutuyu süslemeye harcaması onu çok sinirlendirmişti. Buna rağmen, küçük kız, ertesi sabah hediyeyi babasın getirdi ve “Bu senin için babacığım” dedi. Arkadaşım, gösterdiği tepki için kendini suçlu hissetti, ama kutunun boş olduğunu görünce, sinirlenmekten kendini alamadı. Kızına bağırdı: “Birisine hediye verdiğin zaman içinin dolu olması gerektiğini bilmiyor musun?” Küçük kız babasına yaşlı gözlerle baktı ve şöyle dedi: “Ama babacığım, kutu boş değil ki! Ben kutunun içine öpücüklerimi üflemiştim. Hepsi senin için babacığım.”

Hedef Kitleyi İnceleme Toplumsal özellikler Yaş (Pedagoji – Androgoji) Cinsiyet Öğrenim durumu Sosyo-ekonomik konum Geçmiş deneyimler Eğitime ilişkin tutumlar Gelecek hedefleri

Hedef Kitleyi İnceleme Bireysel farklılıklar Zeka Yetenek İlgi Öğrenme biçimi Önbilgi

Hedef Kitleyi İnceleme Bireysel farklılıklar Kişilik yapısı Güdülenme Denetim odağı Öz-yeterlik algısı Epistemolojik inançlar

Kurumsal Çözümleme Destekleyici olanaklar Engelleyici koşullar Genel felsefe Örgütsel politikalar Gelecek hedefleri Fiziksel olanaklar İnsan kaynakları Parasal olanaklar Eğitime bakış açısı

Eğitim Önceliklerini Belirleme Kart karıştırma Delphi tekniği Sıralı düzenleme Eşleştirilmiş ağırlıklandırma Nominal küme tekniği Çoklu oylama Önceliklendirme matrisi … Hangilerine öncelik vermeliyiz?

Eğitim Önceliklerini Belirleme 1 ihtiyaç 2 ihtiyaç 3 ihtiyaç 4 ihtiyaç 5 ihtiyaç En önemli En önemsiz 1 2 3 İhtiyaç 1 İhtiyaç 2 İhtiyaç 3 Toplam A ihtiyaç B ihtiyaç

Görev Analizinin Amacı Öğretim hedeflerinin Görev ve alt görevlerin ayrıntısı Görevi (işi) biçimleyecek olan bilgi türü Bildirimsel (declarative) Yapısal (structural) İşlemsel (procedural)

Görev Analizinin Amacı Öğretimsel gelişime uygun öğrenme çıktılarının Görevlerin öncelik ve sıralaması Uygun medya ve öğrenme ortamları Performans değerlendirme ve değerlendirme

Görev Analizi İş İşlem Görev

Görev Analizi Biçimleri İşlemsel görev analizi (işlemsel – psikomotor beceriler için) Hiyerarşik / ön öğrenme analizi (entelektüel beceriler (kural öğrenimi vb.) için) Bilgi işleme analizi (işlemsel ve bilişsel işler (kavram öğrenimi vb.) için) Tutum hedeflerinin görev analizi Bilişsel strateji hedeflerinin görev analizi

Görev (İçerik) Analizi Aşamalı (hierarchical) analiz Kavram öğretimi, kural öğretimi Kümesel (cluster) analiz Sözel bilgilerin öğretimi İşlemsel (procedural) analiz Devinsel becerilerin öğretimi Bütünleşik analiz Tutumlar, değerler ve inançlar

Özet Analiz (Çözümleme) Eğitim İhtiyacını Belirleme Hedef Kitleyi İnceleme Kurumsal Çözümleme Eğitim Önceliklerini Belirleme