Hazırlayan ve Sunan: Çağatay AKYÜZ PLN. 444 Mesleki Uygulama Esasları Konu: “5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu ile 3030 sayılı Büyükşehir Belediye Kanununun Farkları ve 1580 sayılı Belediyeler Kanunu ile Karşılaştırılması İçerik: Giriş 3030 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu 5216 ile 3030 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunları Arasındaki Farklar 5216 sayılı Kanuna İlişkin Eleştiriler 1580 sayılı Belediyeler Kanunu Sonuç Hazırlayan ve Sunan: Çağatay AKYÜZ

Bu çalışmada yararlanılan kaynaklar: TEKİNBAŞ, Belma – “Yargı Kararlarında Planlama” Sunum – Süleyman SİYAH İzmir Büyükşehir Belediyesi, Plan Program Şube Müdürlüğü, Nazım ve Uygulama Plan Şeflikleri (görüşme – Süleyman SİYAH) www.tbmm.gov.tr www.khgm.gov.tr/mevzuat/kanun/belediyekanunu.htm

Şehir planlama disiplinin gelişimiyle beraber kentlerde düzenli, sağlıklı ve yaşanabilir mekanlar oluşturmak adına yerel yönetimlere yani belediyelere büyük görevler düşmektedir. Belediyeler kentlerin gelişimleri konusunda ekonomik, sosyal, kültürel ve mekansal gelişim açısından birçok yetkiye sahiptir. Bu yetkilerin yönetimi, denetimi ve sorunların çözüm önerilerini ve gerekli politika kararlarını üretmek belediyelerin görevlerindendir. Yaşadığımız dünya hızla değişim gösterirken , yaşadığımız çevrede bu bazda değişim göstermektedir. Bu değişimlerin çeşitli kanunlarla yönetimlerin etki alanları ve görevleri belirtilmektedir. Kanunun yetersiz kaldığı durumlarda düzenlemeler, eklemeler veya yeni kanunlarla eksiklikler giderilmeye çalışılmaktadır. 1580 sayılı Belediyeler kanunu ile 5216 ve 3030 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunları buna birer örnektir. GİRİŞ

3030 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu 27. 06 3030 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu 27.06.1984 tarihinde kabul edilmiş ve 09.07.1984 tarih ve 18453 sayılı resmi gazetede yayımlanmıştır. Büyük Şehir Belediyelerinin; Yönetimine, hukuki ve fiili statüleri ile idari ve mali yapılarına, Görev, yetki, hak, imtiyaz ve muafiyetlerine, Görev ve hizmet alanı içindeki ilçe belediyeleriyle aralarındaki görev, yetki, mal ve hizmet ilişkilerine, Merkezi idare ve bağlı kuruluşları ile karşılıklı bağ ve ilgilerine, Ait hususları düzenler ve bağlı kuruluşları dahil, Kanunen büyük şehir belediyelerine bırakılan mahalli kamu hizmetlerinin büyük şehir bütünlüğü içinde plânlı, programlı, uyum içinde dengeli, etkili ve müeyyideli bir koordinasyon içinde, verimli olarak yürütülmesini sağlayacak esas ve usulleri kapsar. AMAÇ

AMAÇ 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu 09.07.2004 tarihinde yürürlüğe giren ve 23.07.2004 tarihli 25531 sayılı resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren kanun yürürlükten kaldırılan 3030 sayılı Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi hakkında Kanun, büyükşehir belediyeleri ile ilgili ilk kapsamlı düzenlemedir. Bu Kanunla amaçlanan, demografik, fizik ve ekonomik bütünlük sağlayan belediyelerin organize ve örgütlü bir biçimde yönetimini sağlamaktır. Büyükşehir Belediyelerinin etki alanlarını genişleten ve görevlerinde ve yükümlülüklerinde çeşitli değişiklikler gerçekleştiren bir kanundur. AMAÇ

5216 ile 3030 sayılı kanunların farkları 5216 sayılı büyük şehir belediyesi kanunu ile 3030 sayılı büyük şehir belediyesi kanununda yer alan çeşitli maddelerde değişiklikler yapılmış olup; kanuna yeni maddeler eklenmiştir.Bu değişiklikleri aşağıda belirtilen başlıklar altında sıralayabiliriz: * Tanımlara ilişkin değişiklikler * Büyükşehir Belediyesinin Kuruluşu ve Sınırlara ilişkin değişiklikler * Görev ve yetkilere ilişkin değişiklikler * Büyükşehir Belediyesinin Organlarının Çalışmalarına Yönelik Değişiklikler FARKLAR

3030 sayılı Büyükşehir Belediyesi kanununda büyükşehir belediye tanımlamasında “belediye sınırları içinde, merkez ilçe dahil, birden fazla ilçe bulunan şehirleri” ifade eder. Bu tanım 5216 sayılı kanunda ise “en az üç ilçe veya ilk kademe belediyesini kapsayan, bu belediyeler arasında koordinasyonu sağlayan; kanunlarla verilen görev ve sorumlulukları yerine getiren, yetkileri kullanan; idari ve mali özerkliğe sahip ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişisini” ifade eder ibaresiyle değiştirilmiştir.(madde 3) Tanımlar kısmında 3030 sayılı kanunda yer almayan “ilk kademe belediyesi” tanımı da 5216 ile eklenmiştir.”İlk kademe belediyesi: Büyükşehir belediye sınırları içinde ilçe kurulmaksızın oluşturulan ve büyük şehir ilçe belediyeleriyle aynı yetki, imtiyaz ve sorumluluklara sahip belediyeyi ifade eder” denilmektedir.(madde 3) TANIM DEĞİŞİKLİĞİ

KURULUŞ VE SINIRLARA İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER 3030 sayılı kanunda Büyükşehir Belediyelerinin kuruluşuna ilişkin ; “Büyükşehirlerde büyük şehrin adı ile bir Büyükşehir belediyesi kurulur” ifadesi yer alırken, 5216 sayılı kanunda bu ifade genişletilmiş ve “ belediye sınırları içindeki ve bu sınırlara en fazla 10.000 metre uzaklıktaki yerleşim birimlerinin son nüfus sayımına göre toplam nüfusu 750.000’den fazla olan il belediyeleri, fiziki yerleşim durumları ve ekonomik gelişmişlik düzeyleri de dikkate alınarak, kanunla büyük şehir belediyesine dönüştürülebilir” şeklinde açıklanmıştır.(madde 4) 5216 sayılı yasa ile Büyükşehir belediyelerinin sınırları da değişmiş ve hizmet yarıçapları göz önünde bulundurularak yeniden belirlenmiştir. Çoğunlukla bu sınır il sınırına otururken İzmir için bu sınır 50 km’ lik bir yarıçap içinde kalan alan olarak tayin edilmiştir. KURULUŞ VE SINIRLARA İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER

KURULUŞ VE SINIRLARA İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu ile büyükşehir olabilmenin nüfus eşiği 750.000 kişi olarak belirlenmiştir. Daha önce 3030 sayılı Kanuna göre bu nüfusta olmayan ancak Büyükşehir statüsü kazanmış olan Samsun ve Mersin gibi yerleşmelerde bulunmaktadır. Ayrıca, 3030 sayılı Kanun yürürlükten kalkmadan önce büyükşehir statüsüne kavuşmamış olan Denizli için özel bir yasa çıkarılması yoluna gidilmiştir. 21.12.2003 tarihinde kabul edilen ve Cumhurbaşkanlığınca TBMM’ ne iade edilen 5026 sayılı “ Bazı Belediye ve Köylerin Denizli Belediyesine Katılmasına İlişkin Kanun” la bazı belediyeler ve köyler, tüzel kişilikleri kaldırılarak Denizli Belediyesine katılmıştır. KURULUŞ VE SINIRLARA İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER

KURULUŞ VE SINIRLARA İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanununun yürürlüğe girdiği tarihte büyükşehir belediye sınırları, İstanbul ve Kocaeli ilinde, il mülki sınırı olarak belirlenmiştir. Diğer büyükşehir belediyelerinde, mevcut valilik binası merkez kabul edilmek ve il mülki sınırları içinde kalmak şartıyla, nüfusu bir milyona kadar olan büyükşehirlerde yarıçapı yirmi kilometre, nüfusu bir milyondan iki milyona kadar olan büyükşehirlerde yarıçapı otuz kilometre, nüfusu iki milyondan fazla olan büyükşehirlerde yarı çapı elli kilometre olan dairenin sınırı büyükşehir belediyesinin sınırını oluşturmuştur. KURULUŞ VE SINIRLARA İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER

KURULUŞ VE SINIRLARA İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER Ayrıca, “belediye sınırları içindeki ve bu sınırlara en fazla 10.000 metre uzaklıktaki yerleşim birimlerinin son nüfus sayımına göre toplam nüfusu 750.000’ den fazla olan il belediyeleri, fiziki yerleşim durumları ve ekonomik gelişmişlik düzeyleri de dikkate alınarak, kanunla büyükşehir belediyesine dönüştürülebilir. “ Hükmü ile de bu sınırların daha da genişleme olanağı getirilmiştir. KURULUŞ VE SINIRLARA İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER

GÖREV VE YETKİLERE İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER Plan yapımına ilişkin olarak 3030 sayılı kanunda; “ büyük şehir nazım imar planlarını yapmak, yaptırmak ve onaylayarak uygulamak, ilçe belediyelerinin nazım plana uygun olarak hazırlayacakları tatbikat imar planlarını onaylamak ve uygulamasını denetlemek” ifadesi yer alırken; 5126 sayılı Kanuna göre Büyükşehir Belediyeleri, ilçe ve ilk kademe belediyelerinden oluşmaktadır. Büyükşehir belediyesinin planlamaya ilişkin görev, yetki ve sorumlulukları şöyle belirlenmektedir. GÖREV VE YETKİLERE İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER

GÖREV VE YETKİLERE İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER “ İlçe ve ilk kademe belediyelerinin görüşlerini alarak büyükşehir belediyesinin stratejik planını, yıllık hedeflerini, yatırım programlarını ve bunlara uygun olarak bütçesini hazırlamak. Çevre düzeni planına uygun olmak kaydıyla, büyükşehir belediye ve mücavir alan sınırları içinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasındaki her ölçekte nazım imar planını yapmak, yaptırmak ve onaylayarak uygulamak; büyükşehir içindeki belediyelerin nazım plana uygun olarak hazırlayacakları uygulama imar planlarını, bu planlarda yapılacak değişiklikleri, parselasyon planlarını ve imar ıslah planlarını aynen veya değiştirerek onaylamak ve uygulamasını denetlemek; nazım imar planının yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde uygulama imar planlarını ve parselasyon planlarını yapmayan ilçe ve ilk kademe belediyelerinin uygulama imar planlarını ve parselasyon planlarını yapmak veya yaptırmak. GÖREV VE YETKİLERE İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER

GÖREV VE YETKİLERE İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER Kanunlarla büyükşehir belediyesine verilmiş görev ve hizmetlerin gerektirdiği proje, yapım, bakım ve onarım işleriyle ilgili her ölçekteki imar planlarını, parselasyon planlarını ve her türlü imar uygulamasını yapmak ve ruhsatlandırmak, 20.07.1966 tarihli ve 775 sayılı Gecekondu Kanununda belediyelere verilen yetkileri kullanmak” tır. Bunun anlamı 1/1000 planların da yalnızca onaylanmayıp aynı zamanda mecliste değerlendirilmesi ve gerekirse değiştirilip onaylanması demektir. GÖREV VE YETKİLERE İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER

GÖREV VE YETKİLERE İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER Kanun, İl sınırlarının Büyükşehir Belediye sınırlarına oturması halinde il çevre düzeni planını yapma görevi de İl Özel İdaresi Kanunu gereği büyükşehir belediyelerine aittir. Bu Kanunda ilçe ve ilk kademe belediyelerinin görevlerinin kapsamı 3030 sayılı Kanuna kıyasla oldukça sınırlıdır. Yargı kararları arasında 3030 sayılı Kanun kapsamında ilçe ve alt kademe belediyeleri ile büyükşehir belediyeleri arasında yaşanan çatışmalar büyük bir yer tutmaktadır. GÖREV VE YETKİLERE İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER

C.B.S VE ALTYAPI DEĞİŞİKLİKLERİ “Coğrafi ve kent bilgi sistemlerini kurmak”(madde 7/h) maddesi 5216 ‘da yer almaktadır.Çağın koşullarına ayak uydurma anlamında bu görev önem arz etmektedir. Ulaşım ve altyapı hizmetlerine ilişkin görevler 5216 sayılı kanunda daha genişletilmiş olarak karşımıza çıkmaktadır. Büyükşehir Belediyeleri 5216 sayılı kanunla birlikte; bu kanunun yürürlüğe girmesinden itibaren en geç iki yıl içinde Büyük şehrin 1/25.000 ölçekli nazım imar planlarını yapmak veya yaptırmak zorundadır.(geçici madde 1) C.B.S VE ALTYAPI DEĞİŞİKLİKLERİ

BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ ORGANLARININ ÇALIŞMASINA YÖNELİK DEĞİŞİKLİKLER Meclis Toplantıları 3030 sayılı kanunda Belediye Meclisi yılda üç kez Kasım, Mart, Temmuz aylarının başında olağan ve bazı durumlarda olağanüstü toplanırken; 5216 sayılı kanunla her ayın 2.haftası düzenli olarak toplanması öngörülmüştür. Büyükşehir belediye encümenine ilişkin olarak 3030 sayılı kanundan farklı olarak 5216 sayılı kanunda daha geniş bir düzenleme söz konusudur.İlgili maddesinde encümenin nasıl seçileceği ve sayısı belirtilmiştir. (5216 -madde 16) BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ ORGANLARININ ÇALIŞMASINA YÖNELİK DEĞİŞİKLİKLER

5216 SAYILI BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KANUNUNA YÖNELİK ELEŞTİRİLER Planlama açısından kanunlar incelendiğinde 5216 sayılı kanunun madde 7/b sinde nazım imar planlarının yanı sıra uygulama imar planlarının da Meclisten aynen ya da gerekli durumlarda değiştirilerek geçmesi planlamaya, planlama dışı kuvvetlerin daha çok müdahalesi açısından eleştirilebilecek bir noktadır. İki yıl içinde yapılması gerekli olan 1/25000 nazım imar planının sağlıklı bir şekilde yapılması açısından yeterli ve donanımlı bir örgütsel yapının kurulabilmesinin zorluğu tartışılabilir bir nokta olarak karşımıza çıkmaktadır.Bu konuda İzmir Büyükşehir Belediyesi ile yapılan görüşmelerde yeterli donanımlı ve disiplinli bir grubun oluşturulmadığı sorunu bu noktayı haklı kılmaktadır.Ancak İstanbul açısından bunu söylemek mümkün değildir.Disiplinli ve donanımlı bir grup oluşturabilmiştir. 5216 SAYILI BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KANUNUNA YÖNELİK ELEŞTİRİLER

5216 SAYILI BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KANUNUNA YÖNELİK ELEŞTİRİLER Bir diğer eleştirilebilecek nokta sınırlara ilişkindir.Özellikle İzmir’de 50 km’lik yarıçap pek çok tartışmalara neden olmuştur.Büyük şehre dahil olma olmama durumları eleştiriye açık noktalar olarak gündeme gelmiştir. Yasa ile birlikte Büyük şehre dahil olan ilçelerin artması, bu ilçelere gidecek olan hizmetlerin etkin ve zamanında gitmesi konusunda sıkıntılara neden olmuştur.Yasanın yeni olması uygulanmasında bu tür sorunların çıkmasına neden olabilir.Belediyelerin bütçelerinin yeterli olup olmaması hizmetlerin ulaştırılmasında önemli bir etkendir. 5216 SAYILI BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KANUNUNA YÖNELİK ELEŞTİRİLER

1580 SAYILI BELEDİYELER KANUNU 03.04.1930 tarihinde kabul edilmiştir. 14 Nisan 1930 tarih ve 1471 sayılı resmi gazetede yayımlanmıştır.Belediyelerin görev, yetki ve sorumluluklarını düzenlemeye yönelik bir kanundur.Yerel yönetimlerden belediyelerin hizmetlerini etkin ve hızlı bir şekilde ulaştırması, belediye idaresine ilişkin esasları belirleyen ilk kanun olması açısından önemlidir. Daha sonra gelişecek olan Büyük şehir Belediyeleri kanunlarına altlık oluşturmuştur. 1580 sayılı Kanun belediyenin organlarını; belediye meclisi, belediye encümeni ve belediye başkanı olarak düzenlemiş ve encümen için atanmışlar ve seçilmişlerden oluşan karma bir yapı öngörmüştür. Belediye başkanı ilk dönemler meclis üyeleri arasından seçilmekte iken 1960 sonrası yapılan değişiklerle doğrudan seçilmeye başlamıştır. Belediyenin görevleri sayılarak belirtilmiş, ihtiyarî ve zorunlu görevler olarak ikili bir ayrıma tâbi tutulmuştur. Ayrıca, belediye bütün görevlerini yaptıktan sonra belde halkının faydasına olan her türlü teşebbüste bulunacaktır. 1580 SAYILI BELEDİYELER KANUNU

5272 ve5393 SAYILI BELEDİYE KANUNULARI 1580 sayılı Belediye Kanunu, çıkarıldığı dönemin şartlarında belediyelerin yetki ve görevleriyle katılım ve etkinlik, bakımından önemli derecede olumlu hususlar içerse de günümüzdeki yerelleşme eğilimleri karşısında gerekli açılımların yapılabilmesi için yetersiz kalmaktadır. Kanunun dayandığı mahallî idare anlayışı, günümüzün yerel hizmetlerde genel yetkili mahallî idare anlayışından farklıdır. Ayrıca, Belediye Kanunu daha sonra yapılan değişikliklerle bütünlüğünü ve iç tutarlılığını kaybetmiştir. Kanun hükümlerinin yaklaşık üçte biri yürürlükten kaldırılmış ve bir o kadar da değişiklik ve ekleme yapılmıştır. Dolayısıyla Kanun hükümleri arasında başlangıçta var olan bağ ve tutarlılık kaybolmuştur. Çağdaş gelişmelerle de uyumlu olarak yönetimde zihniyet değişimi ile birlikte belediyelerin kuruluş ve görevlerine ilişkin mevzuat alt yapısının yenilenmesi kaçınılmaz hale gelmiştir. 5272 ve5393 SAYILI BELEDİYE KANUNULARI

5272 ve5393 SAYILI BELEDİYE KANUNULARI Tüm bu nedenler 1580 sayılı Belediye Kanunun değişmesi ve güncelleştirilmesini gerekli kılmıştır. Bunun sonucunda ilk olarak 7 aralık 2004 Belediye Kanununa ilişkin olarak 5272 sayılı yeni Belediye Kanunu kabul edilmiştir. Bu kanunla belediyelerin günümüz koşullarına uygun bir şekilde nasıl yapılandırılacağına ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. Son olarak ise 03.07.2005 tarihinde 5393 sayılı yeni Belediye Kanunu kabul edilmiştir. 5272 ve5393 SAYILI BELEDİYE KANUNULARI

Günümüzde, hızla gelişen şehirlerimizde belediyelerin rolü oldukça önemlidir. Artan nüfus için yeni yerleşim yerleri oluşturmak ve bu nüfusa mevcut sektörlerinde mekansal gelişimini sağlayarak yeni iş imkanları oluşturmak şehirlerin sağlıklı ve yaşanabilir ortamlar olmasını sağlamak belediyelerin en önemli görevidir. Bu amacın gerçekleştirilmesi için belediyelerin gelişen yapısına paralel olarak yapacakları hizmetleri belirleyen kanunlar önem taşımaktadır. Belediyelere ilişkin düzenlemelerin temelini oluşturan 1580 sayılı yasa ve ondan sonra çıkmış olan diğer yasalar ve Büyükşehir kavramı ile belediye olgusuna farklı bir boyut getiren 3030 sayılı Büyükşehir Kanunu ve ondan sonra çıkmış olan 5216 sayılı kanun Belediye ve belediyenin etkinliği açısından büyük önem taşıyan yasalardır. SONUÇ