SPOR PSİKOLOJİSİ KİŞİLİK “ Prof.Dr.Füsun ÖZTÜRK KUTER”

KİŞİLİK Bir insanın bütün ilgileri, tavırları, yetenekleri ve konuşma tarzının, dış görünüşünün ve çevresine uyum tarzının özelliklerini özetleyen bir terimdir.

Bütün bu öğeler birlikte ve bir bütün olarak bireyin yaşadığı ortamda ve o ortamın sahip olduğu kendi özelliklerine bağlı olarak bir izlenim bırakır.Ve bireyin kişiliğini, sahip olduğu bu özellikler değil, bu özelliklerin bireyin yaşadığı ortamda bıraktığı izlenimler belirler. (Başer) Özetle “kişilik, değişmez bir gerçek değil, aksine bir görüntü, bir etkilenişim ve algılama ürünü, bir izlenimdir.” (Başer)

Sporda kişilik araştırmaları iki ana sorudan kaynaklanmaktadır. 1) Performans sporunda maksimal performansı ve buna bağlı olarak başarıyı garanti eden belli bir kişilik yapısı var mıdır, varsa bu kişilik yapısının kriterleri nelerdir? 2) Farklı kişilik özelliklerine sahip sporculardan meydana gelen bir takım ya da grubu çalıştıran, takımı ya da sporcu grubunu maksimal performansa ve başarıya zorlayan antrenör bu zorlama esnasında nelere ve hangi kişilik özelliklerine dikkat etmeli ve hangi yöntemlere başvurmalıdır?

KİŞİLİĞİ BELİRLEYEN KRİTERLER 1) Karakter 2) Mizaç 3) Fizik yapı 4) Yetenek ve beceriler 5) Kişinin sahip olduğu toplumsal değerler ve toplumsal ilgiler 6) Anlatım ve davranış şekilleri 7) Davranışlardaki aşırılıklar

SPORUN KİŞİLİK ÜZERİNE ETKİLERİ 1) Gelişmiş bir kas ve iskelet yapısı sağlar. 2) Yüksek bir kondisyon ve motor beceri kazandırır. 3) Karakteri şekillendirir.( sabır, irade, cesaret vb.) 4) Saldırganlık dürtülerinin doğal yolla ve sosyal kurallara uygun olarak boşalmasını sağlar. 5) Takım sporları işbirliği yapmayı, bireysel sporlar kişisel disiplini geliştirir.

KİŞİLİĞİN SPORTİF PERFORMANS ÜZERİNE ETKİLERİ 1) Sporcu her türlü engellemelere karşı (rakip, seyirci, hakem, hava ve saha koşulları vb) bedensel ve ruhsal kapasitesini sonuna kadar zorlayabilmelidir. 2) Bunu gerçekleştirebilmek için gerekli fedakarlıklara katlanabilmek zorundadır.

O halde; Spor özel bir kişilik yapısı gerektirir. Bu kişilik yapısında spor yapmaya bağlı olarak olumlu ya da olumsuz bazı değişiklikler olur. Eğer antrenör, kişilik ve kişiliğin değerlendirilmesi konusunda yeterli bilgi ve kültüre sahip ise, sporcuyu başarıya ulaşacak şekilde yüksek performansa zorlayabilir.

KİŞİLİĞİN ÖZNEL YANI : BENLİK Benlik, kişinin kendisini nasıl tanıdığı ve nasıl değerlendirdiği, kısaca kendi hakkında ne düşündüğü, aynı zamanda kişinin çevresindekilerce nasıl görüldüğü ve değerlendirildiği hakkındaki kanılarının bütünüdür.

Kişinin, “ ben neyim, kimim. ”, “neler yapabilirim ya da neler yapamam Kişinin, “ ben neyim, kimim ?”, “neler yapabilirim ya da neler yapamam?”, “amaçlarım nelerdir?”, “neler benim için önemlidir?” vb. sorulara verdiği yanıtlar benliğini ortaya çıkarır. Benlik kavramının, beğenilip benimsenmesi ‘benlik saygısı’nı (self-esteem) oluşturur.

Kişinin kendini beğenmesi, kendi benliğine saygı duyması için, üstün yetenekli olması gerekmez. Çünkü benlik saygısı kendini olduğundan aşağı ya da üstün görmeksizin kendinden memnun olma durumudur. Kendini değerli, olumlu, beğenilmeye ve sevilmeye değer bulmaktır.

İyi bir ruh sağlığı için, bireyin ne olması, nasıl davranması gerektiğine ilişkin, kendine mal ettiği değer yargıları ile gerçek yaşantıları arasında iyi bir ahenk ve tutarlılık olması gerekir. A B Yaşantı ve davranışlar Yaşantı ve davranışlar BENLİK KAVRAMI Benlik kavramı

KENDİNE GÜVEN Yeterlilik duygusu, kişisel amaçlara ulaşıldığında ya da ilerleme gösterdiğini fark ettiğinde artar. Ancak yeterlilik duygusu duruma özgüdür.

Elit sporcular, yetkinlik beklentilerini geliştirmelidir. Kollektif veya takım yetkinliği, sporcuların kişisel olarak yetkinliklerinin toplamından daha fazla bir şeydir. Bu nedenle özel olarak grup ya da takım yetkinliği geliştirilmeye çalışılmalıdır. Kaygı meydana getirici durumlarda, elit sporcuların kontrol hissini devam ettirebilmeleri için, kaygının azaltılması ve güvenin yükseltilmesi ile ilgili stratejiler geliştirmelidirler.

Geçmiş performans başarıları, elit sporcularda yetkinlik beklentisinin önemli kaynağını oluştururlar. Yetkinlik beklentisi en iyi şekilde hedef belirleme işlemleriyle arttırılabilir. Başarılı bir şekilde zorlu fiziksel antrenmanla başa çıkma, aynı zamanda, sporcunun önemli bir yetkinlik beklentisi kaynağı olabilir.

Üst düzeyde antrenörler, güvende model olmalı ve sporcuların güvenlerini yükseltmelerine yardımcı olmak için günlük imgeleme çalışmalarını daha sık vurgulamalıdır. Elit sporcular, olumlu kendi kendine konuşma ve bilişsel tekrardan yapılanma aracılığıyla, yüksek kendine güvenlerini koruyabilirler.

KAYNAKLAR TAVACIOĞLU, Leyla. (1999). “Spor Psikolojisi- Bilişsel Değerlendirmeler”. ANKARA: Bağırgan Yayınevi. KONTER, Erkut. (1995). “Sporda Motivasyon”. İZMİR: Doğaşan Matbaası. KONTER, Erkut. (1998). “Sporda Psikolojik Hazırlığın Teori ve Pratiği”. ANKARA. Bağırgan Yayınevi. BİÇER, Turgay. (2000). “Kazanmak Beyinde Başlar”. İSTANBUL: Beyaz Yayınları. SUINN, R. (Ç: Tanju BAĞIRGAN).(1996). “Zihinsel Antrenman-Yüksek Verim İçin 7 Aşama”. ANKARA: Bağırgan Yayınevi. KUTER, Murat ve ÖZTÜRK, Füsun. (1998). “Sporda Risk Faktörleri”. BURSA: Özsan Matbaası. BAŞER, Ergun. (1998). “Uygulamalı Spor Psikolojisi-Performans Sporunda Psikolojinin Rolü”. ANKARA: Bağırgan Yayınevi. SYER, John ve CONNALLY, Christopher. (Ç: F. Umur ERKAN) (1998). “Zihinsel Antrenman Rehberi”. ANKARA: Bağırgan Yayınevi. MARTENS, Rainer. (1982). “Sport Competition Anxiety Test”. ILLINOIS: Human Kinetics Publishers. KUTER, Murat ve ÖZTÜRK, Füsun. (1999). “Antrenör ve Sporcu El Kitabı”. ANKARA: Bağırgan Yayınevi. (2000). Gazi Üni. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Kongresi Bildirileri. ANKARA: Sim Yayınları. ÖZBAYDAR, Sabri. (1983). “İnsan Davranışının Sınırları ve Spor Psikolojisi”. ANKARA: Altın Kitaplar Yayınevi. MARTENS, Rainer. (1978) . “Joy and Sadness In Chıldren’s Sports”. ILLINOIS: Human Kinetics Publishers. KOÇ, Şevki. (1994). “Spor Psikolojisine Giriş”. İZMİR: Saray Medikal Yayıncılık. BALTAŞ, Acar ve BALTAŞ, Zuhal. (1988). “Stres ve Başa Çıkma Yolları”. İSTANBUL: Remzi Kitapevi. BAUMANN, S. (Ç: İKİZLER, Can ve ÖZCAN, Ali Osman). (1994). “ Uygulamalı spor Psikolojisi”. İSTANBUL: Alfa Basın Dağıtım. KONTER, Erkut. (1996). “Sporda Stres ve Performans”. İZMİR. Saray Medikal Yayıncılık. ÖZTÜRK, Füsun. (1991). “Sporda Stres- Spor Müsabakaları Anksiyete Testi”. BURSA: Özsan Matbaacılık. TİRYAKİ, Şefik. (2000). “Spor Psikolojisi-Kavramlar, Kuramlar ve Uygulama”. ANKARA: Eylül Kitap ve Yayınevi. (1997). Mersin Üniversitesi 1. Uluslar arası Spor Psikolojisi Sempozyumu Bildirileri . ANKARA: Bağırgan Yayınevi. MARTENS, Rainer. (Ç: BÜYÜKONAT, Tuncer). (1997). “Başarılı Antrenörlük”. İSTANBUL: Beyaz Yayınları. İKİZLER, Can ve KARAGÖZOĞLU, Cengiz. (1997). “Sporda Başarının Psikolojisi”. İSTANBUL: Alfa Basın Yayın Dağıtım.