Kıymetli Taş Borsası veya Kıymetli Taşların Vergilendirilmesi Prof.Dr.Güneri Akalın

Bu konu iki aşamada ele alınabilir. Birincisi ideal olan kıymetli taşlar borsasının kurulması halinde alınacak vergi önlemleri. ikincisi ise borsanın kurulamaması halinde alınabilecek tedbirlerdir.

Kıymetli Taşlar Borsanın Kurulması Halinde: Kıymetli taşlarda 2007 itibariyle Türkiye’nin 1.250 milyon $ lık bir pazarın veya ithalatın olduğu ifade edilmektedir. İhracatın ise 850-900 milyon $ olduğu ileri sürülmektedir. İhracatın ithalatı karşılama oranı % 72 düzeyindedir. Altında ise bu oranın % 58 olduğu hesaplanmaktadır. Altın ve kıymetli taş satın alımı, tasarrufların iddihara dönüştürülmesi işlemidir. Dolayısıyla bir kalkınan ülkede devletçe, altın ve kışmetli taşların teşviki ancak ihracata dönük olmaları halinde doğru olur. Nitekim altında ihracatın ithalatı karşılama oranının düşük olması ve/veya düşme eğiliminde olması ek önlem alınmasını gerektirebilir. Ancak altındaki bu ihracatın ithalatı karşılama oranının düşüklüğü kayıt dışı ihracatın kapsanmamasından doğabilir.

Bu nedenle %20’lik ÖTV’nin kaldırılması, tercihan pırlanta borsasının kurulması ile 1.500 yabancı firmanın, istihdamlarını Türkiye’ye taşımaları ve elmas taş kesme sanatını öğretmeleri ve ihracata dönük kapasite yaratmaları şartına bağlanmalıdır. Burada Maliyenin söz konusu 2 milyon $’lık vergi kaybı marjinal bir konudur. Zira 2007 yılı GSMH’mız yaklaşık 410 milyar $ iken pırlanta borsasının hacmi 12,5 milyar $ tahmin edilmekte olup; bu hacim milli gelirimizin yaklaşık % 3,2 kadarıdır: Nihayet 2,3 milyon yurttaşımızın yarattığı hasılaya eşittir. Eğer tarımı ele alırsak tarımsal hasılanın 1/5 büyüklüğünde olup yaklaşık 6-7 milyon köylünün üretimine eşittir.

Bu nedenlerle önemli olan kıymetli taşlar borsasının kurulması olup; dikkatle etüd edilmelidir. Vergi Konseyi, Kuyumcular Derneği aracılığı ile Belçika Borsası ve İsrailliler ile görüşerek bir rapor düzenlemelidir. Ayrıca bu raporda kıymetli taşlar borsası, İstanbul Finans merkezi projesinin bir halkası olarak düşünülmelidir. Zira 12,5 milyar dolarlık bir borsanın arkasından finans kurumlarını da beraberinde taşıması beklenilmelidir. Bakanlığa görüş bildirmeden önce; kıymetli taşlar borsasının fizibilitesi açıklığa kavuşturulmalıdır.

Ancak % 20’lik ÖTV’nin kaldırılır iken; sıfır vergi yerine borsaya kayıtlı kurumlar aracılığı ile yapılan ithalattan % 1 vergi alınması yoluna gidilmelidir. Bundan sağlanacak yarar çok yönlüdür: Birincisi 2007 yılı Türkiye’nin ithalatı 1250 milyon $ x % 1 = 12,5 milyon $ lık vergi geliridir. Bu tutar, mevcut 2 milyon $ lık vergi gelirinin altı katını aşmaktadır. Eğer kurulacak tüm borsanın ithalatı % 1 ile vergilendirilecek olursa 125 milyon $ lık ek vergi geliri demektir.

Ayrıca bu vesile ile artma eğilimi gösteren ve hem iddi har olan ve hem de yurdumuzdaki atölyelerin kapanmasına yol açan işlenmiş altından % 1 veya 1,5 luk bir fonun ithal aşamasında alınması tavsiyeye şayandır. Bu fonun tarifesi Kuyumcular Derneği’nin görüşü alınarak oluşturulmalıdır. Diğer bir yarar ise % 1 lik vergi izdüşümü pırlantanın tüketiciye veya ihracata kadar olan aşamalarının izlenmesine fırsat vererek ve kayıt dışılığı önlemesidir. Kaldı ki % 1 lik bir vergi, kayıt dışı döviz transferi ve kaçak kıymetli taş nakliyatının maliyetinin çok altında bir tutar olduğundan firmalar bundan kârlı çıkacaklardır.

Burada önemli olan husus borsanın beraberinde getireceği ; (1) Elmas taş kesme ve işleme tekniğinin Türkler tarafından öğrenilmesidir. Bu kuyumculuk sektörümüze yeni bir boyut kazandırabilir. Bu amaçla elmas taş işleme tekniğini öğreten eğitim kurumlarının açılması da şartlara eklenmelidir. (2) Elmas işleme tekniğinin öğrenilmesi yanında yaratması beklenilen bir olanak ek istihdamdır. Hem takı tasarımı açısından, hem de finansman kurumları açısından önemli gelişmeler beklenebilir. Pırlanta işleme, altın işlemede sıkışan kuyumculuk sektörüne yeni bir aşama kaydettirebilir. *Her ne kadar kuyumculukta işçilik maliyeti açısından Hindistan ve Çin’e bakışla mukayeseli avantajımız olmasa da; kıymetli taşlar borsasının gelmesi halinde; taşıma ve güvenlik maliyetlerinin düşmesi nedeniyle Türkiye’ye rekâbet gücü yaratılabilir.

Kıymetli taşlar borsasının iki maliyeti mevcuttur: Birincisi halkın bu alana ilgisinin ve gelirinin artması ile altın ve kıymetli taş tüketimi yükselirse halkın iddihar eğilimi arttığından istihdam artış hızı düşer. İkincisi ise; kıymetli taşlar kara paranın ilgi duyduğu bir alan olabilir. Dolayısıyla Emniyet’in ve Interpol şubesinin de bu konuda görüşü alınabilir.

Uygulamaya gelince: *Bu amaçla Borsa kanalıyla ithalat aşamasında alınan % 1’lik vergi dışında ihracat veya turiste satış halinde hiç bir vergi olmamalıdır. Ancak turiste satışta kendisine gümrük kapısından çıkarken göstermek üzere fatura kesilmelidir. *Yurttaşlara satışta en az % 10’luk bir verginin alınması önerilir. Zira kıymetli taşlar tasarrufların iddihara dönüşmesi olduğundan diğer tasarruf araçlarından daha düşük vergilendirilmemelidir. Aksi halde yurttaşlar iddihara teşvik edilerek işsizlik yaratılıyor ve cari açık büyütülüyor demektir.

Kıymetli Taş Borsası Kurulmazsa: Aslında bu noktadan sonra borsa kurulmayacak olsa dahi alınması gereken vergi önlemlerinin olduğunu söylemek mümkündür. Eğer borsa kurulmaz ise; (a) İthalatta % 1’lik vergi (b) Tüketiciye satışta % 10’luk bir KDV (c) İşlenmiş altın ithalatında % 1,5 fon alınması düşünülmelidir.

Ayrıca altında ihracatın-ithalatı karşılama oranı düşmekte ise; ihracatı artırma yönünde ek teşviklerin araştırılması bu tasarı ile birlikte düşünülmelidir. Kuyumculuk sektörününde devletin temel politikası bu sektörün ihracata dönük olarak çalışmasını temindir. Bu nedenle Kıymetli Taşlar Borsası yanında hangi ihracat önlemlerinin alınabileceği detaylı bir raporla hükümete sunulmalıdır.