Özel Askeri Şirketler (ÖAŞ) Uluslararası hukuk nasıl uygulanır? Blackwater Özel Askeri Şirketler (ÖAŞ) Uluslararası hukuk nasıl uygulanır? Gokten Mert Aydogdu 9 Eylul Uni. Int. Affairs

Blackwater - Eric Prince Kurucusu Eric Prince koyu serbest piyasa ekonomisi ve özelleştirme taraftarı. Ayrıca koyu dinci bir yapısı bulunmaktaydı. Blackwater özel askeri şirketi Irak savaşından öncede kurulmuş olsada özel sektörün bu kanadı bürokratik devletçi sistemde kendine bir çıkış noktası yakalayamadı. 11 Eylül saldırıları’nın etkisi ve diğer afetlerdeki kurtarma başarıları ile bir anda yıldızı parladı.

Blackwater – Chuck Colson Blackwater’ın ortağı ve Prince’ın arkadaşı Colson ise ABD hükümeti Amerikalılar tarafından yönetilmediğini idda ediyordu. Calson “Kilise ile devletin restleşmesi kaçınılmaz. ABD’nin kuruluşunda Kutsal Kitap’a inananlar ve Aydınlanmacı rasyonalistlerin yer aldığı ‘toplum sözleşmesi’ vardır.” Yine Calson konuşmasından dincilerin haklarının yendiğinden ve devrimin kaçınılmaz olduğundan bahsetmekteydi. Devriminede dinci temiz ahlak devrimi adını veriyordu

Blackwater Kuruluş Felsefesi ABD Savunma Bakanı Rumsfield Pentagon’a savaş ilan etmiştir. “Bugünkü konumuz, ABD’nin güvenliğine karşı tehdit, hem de ciddi tehdit oluşturan bir düşman. Bu düşman, dünyanın son merkezi planlama kalelerinden biri. Beş yıllık planlar dikte ederek hüküm sürmektedir. Taleplerini bir başkentten zaman dilimlerine, kıtalara, okyanuslara ve ötesine dayatmaya çalışmaktadır. Özgür düşünceyi acımasız bir kararlılıkla bastırıp yeni fikirleri ezmektedir. Birleşik Devletler’in savunma gücüne sekte vurmakta ve insanların canını kadın erkek ayrımı yapmaksızın tehlikeye sokmaktadır. Bu düşman kulağa eski Sovyet Birliği gibi gelmiş olabilir, ama o düşman öldü. Bugünkü düşmanlarımız daha kurnaz ve acımasız. Dünyanın bir ayağı çukurdaki son diktatörlerinden birini tarif ettiğimi düşünebilirsiniz. Ama onların devri de kapandı, kapanıyor ve sözünü ettiğim düşmanla ne güçte ne de boyutta boy ölçüşebilirler. Düşman evlerimize daha yakın. Sözüne ettiğim, Pentagon bürokrasisidir. Savunma bakanlığı nasıl olup da kamuoyu önünde Pentagaon’a saldırabileceğini sorgulayanlar çıkabilir. Onlara cevabım şu olur. Pentagon’a saldırmak gibi biristeğim yok, ben onu özgürleştirmek istiyorum. Onu kendisinden korumamız gerek. Daha girişimci bir yaklaşımı desteklemeliyiz; insanları reaktif değil proaktif olmaya ve bürokratlar gibi değil daha çok girişimci kapitalistler gibi davranmaya özendirecek bir yaklaşımdır bu.” Rumsfield

Blackwater Önemi Blackwater, Rumsfield’in Pentagon’a açtığı savaşta en etkili müfrezelerinden biridir. Bir nevi devletin ordusu varsa, özel sektöründe özel askeri a.ş. ordusu var fikri gelişti. Uluslar arası arenada ABD terörle küresel savaşa müttefik ulus devlet bulmakta zorlanıyordu. Müttefikler ya aşırı isteklerde bulunuyor yada olumsuz tavır takınıyordu. Blackwater’ın önemi buradada ortaya çıktı, uluslar arası alternatif bir güç olarak önemi ortaya çıktı. Times dergisi “Irak’ta savaş sonrası canlanacak iş alanı petrol olmıyacak. O alan, özel askeri şirkeler olucak.”

Blackwater Devletin işinde… 2005’teki New Orleans kasırgasında çoğu devlet kurumundan önce hareket ederek afetteki insanları kurtardı. Para talep etmeden helikopter ve mürettebat gönderdi. Halkın bundan dolayı sevgisi arttı ve Güvenlik Bakanlığı kendi birimleri yerine günlük 950 USD’ye Blackwater’ı kiraladı. Blackwater askeri eğitimler vermeye başlamasıyla dünyadaki bir çok ordu personeline ve hatta Amerikan ordusuna dahi eğitim vermeye başlamıştır. Irak’ta ABD Büyükelçilerini Blackwater korumaya başlar ve çok az ücret alan muvazzaf askerlerin aksine Blackwater muhafizlarına altı sıfırlı maaşlar ödemeye başlar. Felluce pususundan sonra Diplomatları ve ABD tesislerini koruma görevinide aldı. Blackwater’ın Irak’taki savaşta sıkışan Amerikan Deniz piyadalerini helikopterle kurtarmasıda ne kadar profosyenel olduğunu gösteriyordu. Blackwater Azerbeycanda devlet yanlısı tutum sergilemiş daha sonrada Bakü Tiflis Ceyhan boru hattının ihalesine girip, NATO’nun yarı fiyatını teklif etmiştir. Bu durum Rusya’yıda yalnızlaştırdı.

Blackwater Devletin işinde… Blackwater Gümrük ve Sınır koruması yapabileceğini veya 2000 sınır görevlisi yetiştirebileceğini teklif etmiştir, hemde yarı fiyatına ve daha kaliteli bir personel yetiştirme garantisi ile. Afganistan’da narkotik ile mücadelede polisin eğitiminide Blackwater vermektedir Ürdün devleti Blackwater’dan hava filosunu kurması, gece görüş gözlükleriyle uçmayı, helikopter ile operasyon yapmak için Blackwater’ı tutmuşlardır. (ABD mahkemesi 42 milyon dolar ceza kesti) NATO ihalelerine girip NATO’nun yaptığını maliyetin çok altına yapmayı teklif etmiştir. Birleşik Arap Emirliğine ordu kurmaktadır. (ABD mah.soruşturma açtı) Gemileri korsanlardan korumak işinede girmektedir. ÖAŞ’ler iç savaşta geçici çözüm olarakta görülmektedir, genelde diktatörlükler tarafından kiralanmaktadır. ÖAŞ çekilince geçici çözüm ortadan kalkmaktadır.

Blackwater Gücü Bir ABD Kongre üyesinin yaptığı askeri gözleme göre Blackwater, dünyadaki hükümetlerin çoğunu devirebilecek güçtedir. Kuzey Caroline’daki 28 000 dönümden büyük araziyi kaplayan sadece bu tesisi dünyanın en geniş özel askeri tesisidir. Blackwater’a genelde asker milletlerden alım yapılmaktadır, bu kişiler hem askerliğe hevesli hemde ordudan hazır eğitimli oluyor. Şili v.s. gibi… Irak’ta 50 den fazla ÖAŞ ve 30.000 paralı asker bulunmaktadır.

Blackwater Gücü 21 000 kişinin dosyası bulunmaktadır. Kısaca 21 000 profosyonelleşmiş asker. Ordu düşük maaş verirken, altı sıfırlı maaşlar. Blackwater askeri odalarında bol sıcak su, uydu TV sistemleri, büyük yemek salonları ile devlet orduları ile karşılanamaz özel imkanlar sunuyordu. İnsansız hava aracı Polar 4000’i üretmektedir.

Blackwater Korkusu Askerine para veremeyen onun yerine askerlerine ödül şeref onur veren ordu yapısına direkt alternatif oluyordu. Blackwater ordular millet kuramaz ama milletler ordu kurar kuramına ek bir kuram daha getiriyordu, oda özel sektör paraylada ordu kurar tamlaması. Blackwater’ın uluslar arası güç olması ilede ulus devletin varlığının yıkılacağı görüşü ortaya çıktı. Blackwater New Orleans kasırgasında devletten üstün hizmetleri ile şu kurumlar sorgulanır oldu, Madem ulusal güvenlik, kara Kuvvetleri, Sınır Devriyesi ve devletin kurumları var, neden devlet başarısız özel sektör başarılı ve neden ulusal projelerin korunması için ÖAŞ’lere ihtiyaç var?

Blackwater Korkusu Bir ÖAŞ’nin bir devlete eğitim vermesi ve ona ordu kurmasıdır. Ya bunu para için bir düşman ülkeyede yaparlarsa? Anayasal yemin yeterlimi? Bir başka korkuda ÖAŞ’lerin para karşılığında diktatörlerinde yanında yer alma ihtimalidir. Bu durumda hukuksal durum nasıl olucak? Yine birbaşka korkuda ÖAŞ’ler ile artık NATO’ya gerek kalmaması ihtimalidir. (BTC boru hattı ve diğer NATO teklifleri) Blackwater’ın devletlere destek verme ve hükümet devirme gücü Blackwater’ın ÖAŞ’den sonra Askeri İstihbarat birimi açması. Ulusal devlet yapısını çökertmesi ve o boşluğu doldurması.

Blackwater’ın Hukuksal İstekleri Pentagon’a bağlı Divan-ı Harp’te yargılanması gerektiğini söylemiştir. Sivil mahkemelerde yarglanmasının yanlış olacağını sonuçta özel bir askeri ordu olduğunu belirtmiştir. Hesap verilebilir konumda olmaları gerektiğini, bunun içinde askerlerine bayrağa sadakat yemini ettirmiştir. Yine aynı amaç için 2005’te askerlerine ABD Anayasasına sadakat yemini ettirmiştir. Blackwater’ın askeri bir ordu olması ve askeri mahkemede yargılanma isteği gerçekleşmeyince şirket merkezini Karaiblerdeki Barbados adasına taşımıştır. Böylece aşırı vergidende kurtulmuştur.

Blackwater’ın Hukuksal İstekleri Bremer Blackwater’ın isteği ile sözleşmeye uygun hareket edenlerin Irak devletinin yasal kovuşturmalarından muaf olacağını açıkladı. Sözleşme yasaları, Irak anayasasından da üstün olduğu ortaya çıktı.

Anti Hukuksal Hareketler Irak’ta (savaş sırasında) yoldan geçen arabaları yoldan atmaya çalışmak, herhangi bir olayda birinin yüzene silah doğrultmak, bazende etrafa ateş açmak gibi hukuksal yeri olmayan hareketlerdede bulunuyorlardı. (Bağdatta etrafa ateş açmakla 17 kişi öldü) Şirketin zırhlı araç vericcem diye söyleyip zırhlı araç vermemside hukuksal başka bir boyuttur. Şirket az eğitimli olanlarıda yolladığı iddası, er statüsünde az eğitimlileri savaşa sürüp ateşe atmak iddası.

Irak Felluce Ön Bilgi ABD Saddamsızlaştırma projesini Irak’ta işleme koymuş ve bunu Blackwater ile yapmaktaydı. Büyükelçi Bremer, Saddam’ın 4 efsanevi büstünü yıkarken “6 aydır bunlara bakıyorum, bu kafaların yuvarlanıp gitme zamanı geldi” demiştir. Saddamsızlaştırma devam etmektedir. Felluce koyu Sunni radikal dinci ve Saddamist bir şehirdi aynı zamanda ağalık sistemi ile yönetiliyordu. Kısaca radikal İslamcı Aşiretçi Saddamcı bir şehir. Hamas manevi lideri Şeyh Ahmed Yasin’in Gazze’de öldürülmesi burada hareketlenmelere neden oldu. Blackwater çalışanlarına pusu kuruldu ve 4 Blackwater çalışanını öldürdü, cesetleri Fırat nehrinde 10 saat asılı tutuldu. Bölgedeki din alimleri Blackwater’a yapılan islama aykırı olduğunu ilan etmişlerdir.

Normal Asker Paralı Asker farkı Normal asker az para, paralı asker çok para alır. Ama emeklilik yok. Paralı askerlerin koşulları (sıcak su, uydu tv sistemi v.s.) daha iyidir. Paralı asker sanayiyede çalışır. (Firma, Personel korunması) Maaşları normal askerleri, şöhretleride istihbaratı kızdırıyor. Bir ayda bir yılda kazanabileceğinden fazlası kazanıyorlar. (Irak savaşı sırasında fiyatlar günde 1.600USD’ye kadar çıktı) Paralı askerler ölürse askeri kayıp olarak gösterilmiyebilir. Asker kaybındaki normal askere olan kadar halktan tepki alınmıyor. İmparatorluklar sözleşmeli asker, Ulusal devletler zorunlu asker kullanır. Türkiye’de sözleşmeliye geçiceğini açıkladı. Geçici olması nedeniyle özel askerlerde bağlılık ve disiplin her ÖAŞ’de bulunmamaktadır. Paralı asker müşteri odaklı çalışır, verilen görevi yapamaması iş kaybı demek. İş kaybına neden olmamak için antihukuksal hareket yapabilir.

Normal Ordu Paralı Ordu Farkı ÖAŞ’ler tüzel yapıya sahiptir ve normal ordu politik nedenlerle hareket eder ÖAŞ’ler ise kar amacıyla hareket eder. Ordu küçültüleceği zaman tazminat bedeli yok. Faliyetlerine ait detayları açıklamasına gerek yok. Çalıştıkları ülkelerde yerel ceza kanununa ve hukuki sorumluluk kanununa tabi olabilirler.

Blackwater Hukuksal Sakıncalar Paralı askerlerin bazılarının cinayet ve işkenceden atılmış askerler olmasıda hukuksal olarak herkesin bu işe girebilme yetisine sahip olup olmadığı sorgulanır hale geldi.

Uluslararası Hukuk nasıl uygulanabilir? Uluslararası hukukta özel askeri şirketlerle ilgili herhangi bir düzenlemeye rastlanmamaktadır. Dahası hala ÖAŞ tanımı bulunmamaktadır. Kısaca hukuki bir boşluk bulunmaktadır. Paralı askerler herhangi bir yasal yapıya sahip olmasada ÖAŞ’ler müşterilerine sözleşme yoluyla bağlıdırlar. Yine almaları gereken lisanslar dolayısı ile yasal bir bağlılıkları bulunmaktadır. Askerlerin cenevre sözleşmesine alınması, şu an askerler sivil gözüktüğü için cenevre antlaşmasına göre yargılanamamaktadır. İnsan hakları konusu ilede uygulanabilir, uluslararası insan hakları antlaşmaları, devletlerin vatandaşlarını yerel yada yabancı ÖAŞ’lerin işlediği insan hakları ihlallerinden korumak için tedbir alırken bireysel dilekçelere ve raporlarada olanak vermektedir

Uluslararası Hukuk nasıl uygulanabilir? Uluslararası Ceza Mahkemesi (ICC) çeşitli yasalar konusunda uluslar arası yargı yetkisine sahiptir, ancak bu yetki sadece bireyleri kapsamaktadır. Onları istihdam eden şirketleri kapsamamaktadır. Ayrıca ICC’nin yargı yetkisi sadece devletler tarafından bildirilen suçları ve devletlerin yargı yetkisi kapsamına giren suçları içermektedir. Devlet sorumluluğuda bir başka yöntemdir. Uluslararası Hukuk Komisyonu Devlet Sorumluluğu maddeleri (2001) yasalaştırdığı gibi, uluslar arası teamül hukuku devletlerin, devlet adına çalışan devlet dışı oyuncuların faaliyetlerinden sorumlu olduğunu belirtmektedir. Bir ÖAŞ’ye iş veren devlet ÖAŞ’nin yaptıklarından sorumludur. Ancak devlet sorumluluğu yalnız diğer devletlere karşıdır ve bireyleri içermemektedir.

Uluslararası Hukuk nasıl uygulanabilir? Uluslararası İnsani Hukuk (IHL). IHL ÖAŞ’lerin bireysel çalışanlarının muharebe durumu hakkında açık kurallar belirlemiştir. Silahlı kuvvetlere eşlik eden tanıma uydukları takdirde, ÖAŞ çalışanları tıpkı normal askerler gibi savaş esiri muamelesi görmektedir. Çarpışmada yer alan yada paralı askerlik yapan sivil olarak tanımladıkları durumlarda is ‘düşman’ devlet tarafından yargılanabilir ve normal sivillerin sahip olduğu korunma hakkından yararlanamazlar. Paralı Asker Konvansiyonu’da başka bir yoldur. Paralı askerlerin işe alınması, kullanılması, finanse edilmesi ve eğitilmesine karşı konvansiyon (1989), taraf olan ülkelerin, Konvansiyon’da yer alan şartları ulusal yasalara dahil etme zorunluluğu getirmektedir. Ancak, anlaşmanın paralı asker tanımı yeterince net değildir ve pek az devlet tarafından kabul edilmiştir.

Önerilen Düzenlemeler ÖAŞ’lerin bazı faaliyetlerinin yasaklanması ÖAŞ’lerin faaliyetlerini düzenleyecek uluslararası bir kurum oluşturulması ÖAŞ’lerin denetim alanında asgari standartların belirlenmesi ÖAŞ’lerin medya ve sivil toplum kuruluşlarınca denetlenmesi gibi öneriler teklif edilmiştir.