TÜRKÇE ÖĞRETMENLİĞİ 2.SINIF HÜLYA BAYRAKTAR HAZIRLAYAN TÜRKÇE ÖĞRETMENLİĞİ 2.SINIF HÜLYA BAYRAKTAR

Halide Edip ADIVAR (1884-1964)

KİMDİR? Halide Edip Adıvar 1884 yılında İstanbul’da doğdu.O zamanların şartlarına göre oldukça iyi bir eğitim aldı. Amerikan Kız Kolejine gönderildi ve Fransız edebiyatı hakkında geniş bir bilgiler edindi. 1908 yılında gazetelerde yazı yazmaya başladı. Balkan Savaşları sırasında hastanelerde çalıştı, Kurtuluş Savaşı’na katıldı. En akılda kalan ise Halide Edip Adıvar’ın İzmir’in işgalini protesto sırasında yaptığı konuşmadır.

1917′de Atatürk ile yaşadığı görüş farklılığından dolayı yurtdışında yaşamaya başladı. 1940 yılında İstanbul Üniversitesi’nde İngiliz Filolojisi Kürsüsü başkanı olmuştur başladı. Daha sonra 1950 yılında Demokrat Parti listesinden bağımsız milletvekili oldu. 1954 yılında da Demokrat Parti’den istifa ederek evinde yaşamaya başlamıştır. 1964 yılında da hayatı son bulmuştur.

Adıvar 1910 yıllarında Türk Ocağı’nda çalıştı. Daha sonra yazdığı Yeni Turan adlı romanında (1912) yurt sorunlarına eğilir. Bu romanda Halide Edip, ütopik bir Türkiye’den bahseder. Yazarın en çok beğenilen romanları olan Ateşten Gömlek (1922) ve Vurun Kahpeye (1923) ‘dir. Bu romanlarda Kurtuluş Savaşı sırasında Anadolu’da tanık olduğu olayları, direnişleri anlatır. Bu romanlarda da idealize edilen kadın modeli vardır.

Adıvar’ın en ünlü romanı Sinekli Bakkal’da ileri bir adım attığını, yeni bir aşamaya vardığını görürüz. Sinekli Bakkal’ın olay örgüsü siyasal, düşsel, toplumsal sorunlarla örülmüş olarak gelişir. Romanın okuru en çok çeken yönü de fakir kenar mahallesi, zengin konakları ve saray çevresiyle II. Abdülhamid zamanının İstanbul’u anlatmasıdır.

Ne var ki Halide Edip’in amacı bir dönemin Türk toplumunu yansıtmak değildir yalnızca. Sinekli Bakkal mahallesi, gelenekleri ve insancıl değerleri sürdüren halk kesimini aktarır. Romanın ana teması Abdülhamid ’in istibdat idaresi karşısında şiddete başvurarak devrim yapmanın geçerliliği sorunudur.

Romanın ikinci kısmında yozlaşmış saray çevresi sergilenirken ana tema olarak Rabia ile Peregrini ilişkisi gelişir ve evlilikle son bulur. Bu evliliğin simgesel anlamı Batı ile Doğu’nun bileşimi olarak yorumlanmıştır. Ama Peregrini’nin “öyle basit ve insanî ananeler” dediği geleneklere bağlı Sinekli Bakkal mahallesindeki cemaat yaşamına hayran olmasıdır. Müslümanlık’ı kabul ederek Rabia ile evlenmesi ve mahalleye yerleşmesi, daha çok Doğu değerlerinin üstünlüğüne işarettir.

1943′te CHP Ödülü’nü alan Sinekli Bakkal Türkiye’de en çok baskı yapan roman olmuştur. Halide Edip’in daha sonraki romanları ise öncekilerin verdiği tadı verememiştir. Sonuç olarak; Halide Edip Adıvar, Türk edebiyat tarihinde önemli bir yere sahiptir. Çünkü öncelikle ilk kadın yazarlardandır kendisi ve olayların kadın gözüyle incelenmesini gösteren romanları bu açıdan çok önemlidir. Bir diğer önemli nokta ise romanlardaki kadınların nitelikleri, kültürlü kadın anlayışını geliştirmiştir.

Çocukluk ve Öğrencilik Yılları 1882 veya 1884 yılında Beşiktaş, İstanbul’da doğdu. Babası Mehmet Edip Bey, annesi Fatma Berifem Hanım’dır. Annesini küçük yaşta veremden kaybetti. Evde özel dersler alarak ilköğrenimini tamamladı. Yedi yaşında iken yaşını büyüterek girdiği Üsküdar Amerikan Lisesi’nden kısa bir süre sonra ayrıldı.

Kolejde İngilizce ve Fransızca öğrenmeye başlayan Halide Edip’in İngilizce öğrenirken çevirdiği kitap 1897’de basıldı. Bu, Amerikalı çocuk kitapları yazarı Jacob Abbott’un “Ana” adlı eseri idi . 1899 yılında bu çeviri nedeniyle II. Abdülhamit tarafından Şefkat Nişanı ile ödüllendirildi. Yeniden Üsküdar Amerikan Koleji’ne kaydolabildi. Bu okulda aldığı eğitimin yaşamında büyük etkisi oldu. Okulda,Rıza Tevfik Bey’in Fransız edebiyatı derslerine katıldı.

İlk Evliliği ve Çocukları Halide Edip, kolejin son sınıfında iken matematik öğretmeni olan Salih Zeki Bey ile okuldan mezun olduğu yıl evlendi. Eşi rasathane müdürü oluğu için evleri hep rasathane içinde oldu ve bu yaşam ona sıkıcı geldi. Evliliğinin ilk yıllarında eşine Kamus-u Riyaziyat adlı eserini yazmada yardımcı oldu. Daha sonra ilgisi Shakespeare’e yöneldi ve Hamlet adlı yapıtının çevirisini yaptı.

Yazım Alanına Girişi Meşrutiyetin ikinci kez ilan edildiği 1908 yılı Halide Edip’in hayatında bir dönüm noktası oldu. 1908′de gazetelerde kadın haklarıyla ilgili yazılar yazmaya başladı. İlk yazısı Tevfik Fikret’in çıkardığı Tanin’de yayımlandı. Yazıları, Osmanlı içerisindeki muhafazakâr çevrelerin tepkisini çekti.

1909 yılında Heyyula ve Raik’in Annesi adlı romanları basıldı. Kız Öğretmen okullarında öğretmenlik ile vakıf okullarında müfettişlik görevlerinde bulundu. 1910 yılında eşinden ayrıldı ve aynı yıl Seviyye Talib romanını yayımladı. Bu roman, bir kadının kocasını terk ederek sevdiği erkekle yaşayışını anlatır.

Balkan Savaşı Yılları Balkan Savaşı yıllarında kadınlar toplum yaşamında daha aktif rol almaya başlamışlardı. Halide Edip de bu yıllarda Teali-i Nisvan Cemiyeti’ni (Kadınları Yükseltme Derneği) kurucuları arasında yer aldı ve yardım işlerinde çalıştı. Turancılık fikrini benimseyen Halide Edip, bu düşüncenin etkisiyle Yeni Turan adlı eserini yazdı.

I. Dünya Savaşı Yılları Öğretmenlikten istifa eden Halide Edip, Kız Mektepleri Umumi Müfettişliği görevine getirildi. 1916′da Cemal Paşa’nın daveti üzerine okul açmak üzere Lübnan ve Suriye’ye gitti. Aynı yıl bir aşk romanı olan Son Eseri adlı kitabı basıldı. Arap eyaletlerinde iki kız okulu ve bir yetimhane açtı. Türk ordularının Lübnan ve Suriye’yi boşaltması üzerine 4 Mart 1918’de İstanbul’a döndü.

Milli Mücadele Yılları ve ABD Mandası tezi İzmir’in işgalinden sonra “milli mücadele” en önemli işi haline geldi. Türk Ocakları’nda çalıştı. “ Karakol” adlı gizli örgüte girerek Anadolu’ya silah kaçırma işinde rol aldı. Aydınların bir kısmı işgalcilere karşı ABD ile işbirliği yapma düşüncesiydi. Halide Edip 14 Ocak 1919′da Wilson Prensipleri Cemiyeti’nin kurucuları arasında yer aldı.

Halide Edip Adıvar için İstanbul Mitingleri ve İdam Kararı İyi bir hatip olan Halide Edib, 19 Mayıs 1919 günü ilk açık hava mitingi olan Fatih Mitingi’nde kürsüye çıkan ilk konuşmacıydı. 20 Mayıs’ta Üsküdar mitingi, 22 Mayıs’ta Kadıköy mitingine katıldı. Bunları Halide Edip’in başkahramanı haline geldiği Sultanahmet mitingi izledi. İngilizler İstanbul’u 16 Mart 1920’de işgal ettiler. Hakkında idam emri çıkardıkları ilk kişiler arasında Halide Edip ve eşi Dr. Adnan da vardır.

Anadolu’da Mücadele Haklarında idam karar çıkmadan önce Halide Edip, eşi ile birlikte İstanbul’dan ayrılıp Ankara’daki milli mücadeleye katılmıştı. Halide Edip, Ankara’da Kalaba(Keçiören)’da ki karargah da görev aldı. Ankara yolunda iken Anadolu Ajansı çalışmalarına katıldı. Haber derleyip milli mücadeleye ilişkin bilgileri telgrafı olan yerlere telgrafla iletmek, olmayan yerlerde cami avlusuna afiş olarak yapıştırılmalarını sağlamak bazı görevleridir.

1921’de Ankara Kızılay başkanı oldu 1921’de Ankara Kızılay başkanı oldu. Aynı yılın Haziran ayında Eskişehir Kızılay’da hastabakıcılık yaptı. Sakarya Savaşı sırasında onbaşı oldu. İzmir’e yürüyüş sırasında rütbesi başçavuşluğa yükseldi. Savaştaki yararlılıklarından ötürü İstiklal Madalyası ile ödüllendirildi

Kurtuluş Savaşı Sonrası Halide Edip, cumhuriyetin ilanından sonra Akşam, Vakit ve İkdam gazetelerinde yazdı. Bu arada Cumhuriyet Halk Fırkası ve Mustafa Kemal Atatürk ile siyasi fikir ayrılıkları yaşadı. Eşi Adnan Adıvar’ın Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kuruluşunda yer alması sonucu iktidar çevresinden uzaklaştılar. 1939 yılına kadar 14 yıl boyunca yurtdışında yaşadı. Bu sürenin 4 yılı İngiltere’de, 10 yılı da Fransa’da geçti.

Halide Edip, yurtdışında Türk kültürünü dünya kamuoyuna tanıtmak amacıyla pek çok yerde konferanslar verdi. İngiltere’de Cambridge, Oxford; Fransa’da Sorbonne Üniversitelerinde konuşmacı oldu. 2 defa Amerika Birleşik Devletleri’ne bir defa da Hindistan’a davet edilerek gitti. 1928 yılında ABD’ye ilk gidişinde Williamstown Siyaset Enstitüsü’nde yuvarlak masa konferansına başkanlık yapan ilk kadın olarak büyük ilgi çekti.

Yale, Illinois, Michigan üniversitelerinde konferanslar verdi Yale, Illinois, Michigan üniversitelerinde konferanslar verdi. Bu konferansların sonucu olarak Türkiye Batıya Bakıyor adlı eseri ortaya çıktı. 1936 yılında en ünlü eseri olan Sinekli Bakkal’ın İngilzice orijnali “The Daughter of the Clown” yayımladı. Bu eser 1943 yılında CHP Ödülü’nü aldı ve Türkiye’de en çok baskı yapan roman oldu.

1940 yılında İstanbul Üniversitesi’nde İngiliz Filolojisi kürsüsünü kurmakla görevlendirildi. 1950 yılında Demokrat Parti listesinden İzmir milletvekili olarak TBMM’ye girdi. 5 Ocak 1954 günü Cumhuriyet Gazetesi’nde Siyasi Vedaname başlıklı bir yazı yayımlayarak bu görevinden ayrıldı. Halide Edip Adıvar, 9 Ocak 1964 yılında İstanbul’da 82 yaşındayken böbrek yetmezliği nedeniyle yaşamını yitirdi. Cenazesi, İstanbul Merkez Efendi Mezarlığı’na defnedildi.

Eserleri; ROMAN : Akile Hanım Sokağı-1958 Raik'in Annesi-1910 Handan-1912 Yeni Turan-1913 Mev'ud Hüküm-1919 Ateşten Gömlek-1922 Kalp Ağrısı-1924 Vurun Kahpeye-1926 Zeyno'nun Oğlu-1928 Sinekli Bakkal-1936 Yolpalas Cinayeti-1937 Tatarcık-1939 Sonsuz Panayır-1946 Döner Ayna-1954

ÖYKÜ : Harap Mabetler-1911 Dağa Çıkan Kurt-1922 İzmir'den Bursa'ya (Yakup Kadri, Falih Rıfkı, Mehmet Asım Us'la birlikte yazılmıştır). OYUN : Kenan Çobanları-1918 Maske ve Ruh-1945 ANI : Türk'ün Ateşle İmtihanı-1962 (1928'de Newyork'ta The Turkısh Ordeal adıyla yayımlandı). Mor Salkımlı Ev-1963 (1926'da Newyork'ta Memoirs adıyla yayımlandı).

İNCELEME : -Türkiye'nin Karşısında Batı-1930 -Türkiye'de Doğu Batı Çekişmesi-1935 -İngiliz Edebiyatı Tarihi-1940-1949 (3 cilt) -Türkiye'de Şark-Garp ve Amerikan Tesisleri-1955 -Dr Adnan Adıvar- 1956