HASTALARIN BİLGİLENDİRİLMESİ VE BİLGİLENDİRİLMİŞ ONAM Dr. Yıldırım Gülhan Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi Genel Cerrahi Uzmanı

Hasta Hakları ; İnsan Haklarının, sağlık hizmetlerine uygulanmasını ifade etmektedir. Öngörülen, “ Otonomi ve kendi yaşamını belirleme”hakkıdır

1970’ li yıllara kadar Hasta-Hekim ilişkisi karşılıklı “ Güven “kavramıyle yürütülürken, sınırları Tıbbi Etikle belirlenmektedir. 1970 ‘ li yıllardan sonra Hasta Hakları telaffuz edilmeye başlandı.Amaç,ilişkiyi hukuki bir zemine oturtmaktır.

Uluslar arası bildirgeler 1981 Lizbon Hasta Hakları Bildirgesi 1994 Avrupa Hasta Haklarının geliştirilmesi bildirgesi 1995 Bali Bildirgesi Bu bildirgelerin ana maddeleri, Bilgilendirme ve Bilgilendirilmiş Onam ‘dır

Tıp Etiğinin Temel İlkelerinden birisi “ Özerkliğe Saygı “ dır . Özerklik ; Bir insanın kendisiyle ilgili konularda,kendi değerlerine dayanarak kararlar vermesine ve bu kararlar doğrultusunda uygulamalarda bulunmasına denir.

Özerkliğe saygının önemli elemanları Bilgilendirme = Aydınlatma Bilgilendirilmiş onam = Aydınlatılmış Onam = Rıza

Ülkemizde Bilgilendirme 1219 sayılı yasa ( 1928 ) 2238 sayılı Organ nakli ile ilgili yasa ( 1979 ) Tıbbi Deontoloji Tüzüğü ( 1960 ) Rahim Tahliyesi ile ilgili Tüzük ( 1983) İlaç araştırmaları yönetmeliği ( 1983 ) Hekimlik Meslek Etiği Kuralları ( 1998 ) Hasta Hakları Yönetmeliği ( 1998 ) Üremeye yardımcı tedavi merkezleri yönetmeliği ( 1996 ) Genetik Hastalıklar tanı merkezleri yönetmeliği ( 1998 )

Organ Ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması Ve Nakli Hakkında Kanun      Madde 6: Onsekiz yaşını doldurmuş ve mümeyyiz olan bir kişiden organ ve doku alınabilmesi için vericinin en az iki tanık huzurunda açık, bilinçli ve tesirden uzak olarak önceden verilmiş yazılı ve imzalı veya en az tanık önünde sözlü olarak beyan edip imzaladığı tutanağın bir hekim tarafından onaylanması zorunludur.

Madde 7: Organ ve doku alacak hekimler: a) Vericiye, uygun biçimde ve ayrıntıda organ ve doku alınmasının yaratabileceği tehlikeler ile bunun tıbbi, psikolojik, ailevi ve sosyal sonuçları hakkında bilgi vermek; b) Organ ve doku verenin, alıcıya sağlayacağı yararlar hakkında vericiyi aydınlatmak; c) Akli ve ruhi durumu itibarıyle kendiliğinden karar verebilecek durumda olmayan kişilerin vermek istedikleri organ ve dokuları almayı reddetmek;

Bilgilendirilme Hakkı Hastaların durumları ile ilgili tıbbi gerçekleri, Önerilen tıbbi girişimleri Her bir girişimin potansiyel risk ve yararlarını, Önerilen girişimlerin alternatiflerini, Tedavisiz kalmanın sonuçlarını, Tanı-prognoz ve tedavinin gidişi konularını içerecek şekilde Sağlık durumları hakkında tam olarak bilgilendirilmelerini kapsamaktadır.

* Özel bir emek istemektedir . Bilgilendirme ; * Özel bir emek istemektedir . * Özel bir zaman ayrılmasını gerektirmektedir.

Acil durumlarda doğal afet savaş anı toplu kazalarda bilgilendirme hakkından bahsedilemez .

Bilgilendirme ; Hastanın kültürel, toplumsal ve psişik durumuna uygun olarak yapılmalıdır. * Hastanın anlayabileceği dilde * Tıbbi terimlerden uzak * Hastanın anlama kapasitesine uygun * Ortak dil yoksa çeviri yapılmalıdır.

Bilgilendirmenin ; Zorlayıcı ve yönlendirici olmamasına özen gösterilmelidir.

Hasta ; Kendisine bakan sağlık personelinin kimliği Mesleki durumu Sağlık tesisinin kuralları Rutin işlemler konusunda bilgilendirilmelidir.

Hasta; Tanı ve tedavi işlemlerinin herhangi bir aşamasında, Diğer bir hekimin görüşünü alma hakkına sahiptir. Bu konuda bilgilendirilmelidir.

Bilgilendirilmeme Hakkı * Hasta kendisinin ve bir başkasının bilgilendirilmemesini isteyebilir. * Hasta kendisi yerine belirlediği bir kişinin bilgilendirilmesini isteyebilir. * Hastanın yerine yakını bilgilendirilir.

Her türlü tıbbi girişimin ön koşuludur. Bilgilendirilmiş Onam Her türlü tıbbi girişimin ön koşuludur. Çağdaş Hukuk sistemi, uygulamalarda hastanın onamının varlığını, hekimin eylemlerinin hukuka uygunluğunun ana unsuru olarak kabul eder. Onam’ ın alınmaması durumu hukuki ve cezai sorumluluk doğurmaktadır.

T.C.Anayasası Madde 17.- Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.

Geçerli bir Onam için ; * Bilgilendirme * Anlama * Gönüllülük * Yeterlilik * Onam = Rıza esastır.

Yeterlilik nedir? Onam’ ın verildiği sırada Hastanın, Ayırtım gücünün olması Ergin( Reşit ) olması Kısıtlı olmaması gerekir.

Ayırtım gücü Yaş küçüklüğü Akıl hastalığı Akıl zayıflığı Sarhoşluk ve benzer durumlar Bunlar dışında kalanların ayırtım gücünün varlığından bahsedilir.

Reşit olmak 18 yaşını doldurmak Bazı hallerde 18 yaşının altındada olsa evlenen kişiler reşit sayılır Bazı hallerde 15 yaşını dolduran kişiler kendi isteği ile ve velisinin rızasıyle mahkemece reşit kılınabilir

Kısıtlı olmamak Akıl Hastalığı Akıl zayıflığı nedeniyle hukuki işlem yapmaya ehliyetinin sınırlanmamış olması gerekir.

Hasta , önerilen tıbbi girişimi reddetme ve durdurma hakkına sahiptir.

Hastanın iradesini beyan etmesinin mümkün olmadığı Acilen tıbbi girişim yapılması gereken durumlarda, daha önceden bu girişimi reddettiğini gösteren bir açıklaması yoksa, hastanın onamının olduğu varsayılır.

Bilimsel araştırmalarda da ; Bilgilendirilmiş onam ön koşuldur.

Geçersiz Onamlar * Bilgilendirme yapılmadan alınan * Etik ilkelere ve yasaların kurallarına karşı alınan * Belli bir süreyi aşmış gebeliğin, tıbbi gereklilik olmadan sonlandırılması için verilen * Ötenazi için verilen

Hastane yönetimi ; Sağlık çalışanı-Hasta ilişkisine yönelik düzenlemelerin uygulanmasından sorumludur.

Hastane yönetimlerinin etik davranışı , hastanın özerkliğine saygı gösterilmesiyle başlar .

SONUÇ * Hastanın bilgilendirilmesi ve Bilgilendirilmiş Onam’ının alınması , sağlık çalışanlarının görevidir . * Hastane yönetimleri ve sağlık çalışanlarının , konuyu iyi bilmeleri , inanmaları ve bu yönde etik ağırlıklı bir bilinç geliştirmeleri gerekir .