SUNU 2014

DÜNYADA BESLENME PROBLEMİ VE İSRAF 2

Dünyada gıda israfı ciddi boyutlara ulaşmıştır. Açlık ve yetersiz beslenme, nüfusu 7 milyarı geçen dünyamızı tehdit etmektedir. Dünyada gıda israfı ciddi boyutlara ulaşmıştır. Gıda üretiminin üçte biri israf edilmektedir. Dünya nüfusunun % 12,5’ini oluşturan 842 milyon insan yetersiz beslenmektedir. Milyonlarca insan açlık ve yetersiz beslenme nedeniyle hayatını kaybetmektedir. 3 3

AB’de üretilen ekmeğin yaklaşık % 30’u, FAO’ya göre dünyada her yıl değeri 1 trilyon ABD $ olan 1,3 milyar ton gıda israf edilmektedir. Oysa israfın dörtte bir oranında azaltılmasıyla yetersiz beslenen 842 milyon insanın gıda ihtiyacı karşılanabilmektedir. Fakir ülkelerde gıdaya erişim giderek zorlaşmakta hatta imkânsız hale gelmektedir. AB’de üretilen ekmeğin yaklaşık % 30’u, ABD’de ise üretilen gıdanın yaklaşık % 40’ı israf edilmektedir. 4 4

2008 VE 2012 YILLARI ARAŞTIRMALARI 5

Temel besin kaynaklarımızdan olan ekmek, tarih boyunca insanoğlunun en çok tükettiği gıda ürünlerinden biri olmuştur. Doyurucu ve ekonomik olması nedeniyle vücudumuzun ihtiyaç duyduğu günlük besin değerlerinin birçoğunu ekmekten karşılarız. Günlük enerjimizin ortalama % 44’ünü sadece ekmekten, % 58’ini ise diğer tahıl ürünleri ve değişik gıdalardan sağlarız. Toplumumuzun kutsal değerlerinden biri, sofralarımızın baş tacı olan ve “nimet” olarak adlandırdığımız ekmek; aynı zamanda alın terini, paylaşmayı ve bereketi ifade eder. Ancak kendisine atfedilen bütün kutsal değerlere rağmen gerek dünyada gerekse ülkemizde en fazla israf edilen gıda ürünlerinden biri maalesef ekmektir. 6

Ekmeğin temel hammaddesi olan buğday, açlıkla mücadele eden dünyamızda giderek daha stratejik hale gelmektedir. Ekmeğin israf edilmemesi, kaynaklarımızın korunması bakımından da önem taşımaktadır. Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), başta hububat olmak üzere görev alanındaki tarımsal ürünlerin piyasalarını düzenleyerek üretici ve tüketiciyi korumaktadır. Her sofraya giren ve kutsal sayılan ekmeğin israfı; çiftçinin buğdayı yetiştirirken harcadığı emeği, özveriyi ve çabayı görebilen herkesi derinden üzmektedir. 7 7

Ekmek üretimi ve tüketimini, Tüketim alışkanlıklarını, Ülkemiz ekonomisine olumsuz sonuçları olan ekmek israfının, toplumumuzun gündemine taşınması ve azaltılması için geniş kapsamlı bir çalışma yapılması gerekli görülmüştür. TMO tarafından ilki 2008, ikincisi 2012 yılında olmak üzere Türkiye’de; Ekmek üretimi ve tüketimini, Tüketim alışkanlıklarını, Ekmek israfının boyutlarını, İsrafın nerelerde ve ne şekilde gerçekleştiğini ortaya koyan iki araştırma yaptırılmıştır. 8 8

Araştırmalarda; İsrafın kötü niyetten ziyade “ihmal ve bilgisizlikten” kaynaklandığına, Ekmeğin insan gıdası olarak tüketilmemesi veya çöpe atılmasının israf olarak tanımlanmasına, Bu bağlamda hayvan beslenmesinde kullanılan ekmeğin de israf olarak değerlendirilmesi gerektiğine vurgu yapılmaktadır. 9 9

Araştırmalarda ekmek israfının başlıca nedenleri olarak; Satılabileceğinden çok üretilmesi, İhtiyaçtan fazla satın alınması, Uygun olmayan şartlarda muhafaza edilmesi, Bayatlayan ekmeklerin değerlendirilme yöntemleri hakkında bilgi sahibi olunmaması, Yemekhanelerde tercih edilen rol ekmeğin, üstü açık veya ambalajsız olarak sunulması gösterilmiştir. 10 10

EKMEK İSRAFINI ÖNLEME KAMPANYASI VE YAPILAN ÇALIŞMALAR 11

Yıllık ekonomik kaybın 1,6 milyar TL olduğu, 2012 yılı araştırmasıyla; Ekmek israfının kötü niyetten ziyade ihmal ve bilgisizlikten kaynaklandığı, 2008 yılındaki ekmek israfının % 20 artarak günde 6 milyon, yılda 2,17 milyar adede ulaştığı, Yıllık ekonomik kaybın 1,6 milyar TL olduğu, Ekmek israfının mazot, su, arazi, maya, tuz vb. israflara da yol açtığı ortaya çıkmıştır. Bu nedenle toplumsal duyarlılık ve farkındalık oluşturulmasını amaçlayan bir kampanya başlatılması gerekli görülmüştür. 12 12

“Ekmek İsrafını Önleme Kampanyası” 17 Ocak 2013 tarihinde Sayın Başbakanımız tarafından başlatılmıştır. Kampanyanın; Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile TMO’nun koordinasyonunda, Tüm kurum ve kuruluşlarla işbirliği içerisinde, Etkili bir şekilde yürütülerek hedefine ulaşmasını teminen 2 Nisan 2013 tarihinde Başbakanlık Genelgesi yayımlanmıştır. 13

İsraf konusunda toplumsal duyarlılık oluşturulması, Kampanya ile; İsraf konusunda toplumsal duyarlılık oluşturulması, Üretim ve tüketim aşamalarında israfın önlenmesi, Özde ekmeğin israfına, genelde ise tüm israfa vurgu yapılması, Daha kaliteli, besleyici, tok tutucu ve obeziteyi önleyici özelliğe sahip olan tam buğday ekmeği tüketiminin teşvik edilmesi hedeflenmiştir. 14

Kampanyanın hedef kitlesi toplumun bütünüdür. Ekmek, her sofraya giren ve herkes tarafından tüketilen temel gıda ürünü olduğundan hedef kitle toplumun bütünüdür. İsrafın yoğun olarak yaşandığı fırınlar, haneler, lokantalar, oteller ve yemekhaneler kampanyanın öncelikli alanlarıdır. Bilinçli tüketim alışkanlığı kazandırmak adına çocuklarımız ve gençlerimiz ile toplumdaki yeri ve önemi dikkate alındığında kadınlarımız kampanyanın özel hedef kitlesidir. 15 15

Kampanya, farklı araçlar kullanılarak yürütülmektedir. Kamu spotları ve kampanya müziği Kampanya materyalleri (afiş, broşür, kitap, film, magnet vb.) Medya İnternet ve sosyal medya SMS ve e-posta gönderileri 16

Kamu kurum ve kuruluşları Yerel yönetimler Üniversiteler Kampanya, toplumun tüm kesimlerine ulaşılacak şekilde işbirliğiyle yürütülmektedir. Kamu kurum ve kuruluşları Yerel yönetimler Üniversiteler Sivil toplum kuruluşları Özel sektör 17

Kampanya, muhtelif etkinlik ve medya çalışmalarıyla sürdürülmektedir. Kamu spotu gösterimi Tv & Radyo programları Dergi ve gazete yazısı Panel ve sempozyum Konferans ve bilgilendirici sunum Fuar, kongre ve forum Basın ve değerlendirme toplantısı Bayat ekmekli yemek yarışması Resim, kompozisyon vb. yarışmalar Resim sergisi Yürüyüş Tiyatro gösterisi Şenlik, şölen ve festival Spor müsabakaları 18

KAMPANYA ETKİSİNİN ÖLÇÜMLENDİĞİ 2013 YILI ARAŞTIRMASI 19

Bir yılını tamamlayan kampanyanın sonuçlarını ölçmek ve oluşturduğu etkileri belirlemek amacıyla 2013 yılı sonunda yeni bir araştırma yaptırılmıştır. Araştırmanın sonuçları, kampanyanın yıl dönümü olan 17 Ocak 2014 tarihinde Sayın Bakanımız tarafından kamuoyuna açıklanmıştır. 20

Ekmek İsrafı ve Tüketici Alışkanlıkları Araştırması, ülke genelini temsil edecek şekilde yaptırılarak tüketim alışkanlıkları ve israf hakkında bilgi toplanmıştır. 257 fırın 50 un fabrikası 53 personel yemekhanesi 53 öğrenci yemekhanesi 632 lokanta ve otel yetkilisi Kurumlarda yemek yiyen 473 kişi 1.648 hanede toplam 5.652 aile bireyi 21

Kişi başı günlük tüketim 319 gramdan 284 grama, Kampanya ile günde 1 milyon 50 bin, yılda ise 384 milyon adet ekmek çöpe atılmaktan kurtarılmıştır. Kişi başı günlük tüketim 319 gramdan 284 grama, Kişi başı günlük israf 19,9 gramdan 16,2 grama, Ülke geneli günlük israf adedi 5,95 milyondan 4,9 milyona, Yıllık israf adedi ise 2,17 milyardan 1,79 milyara inmiştir. İsraf miktarında ortalama % 18’lik bir azalma sağlanmıştır. Hanelerde, personel ve öğrenci yemekhanelerinde % 40, Lokanta, otel ve fırın gibi ticari kuruluşlarda ise % 1 oranında azalma görülmüştür. 22

Ülke geneli günlük üretim adedi 101 milyondan 91 milyona, Kampanyanın etkisiyle ülke geneli günlük ekmek tüketim ve üretim miktarlarında azalma görülmüştür. Ülke geneli günlük üretim adedi 101 milyondan 91 milyona, Yıllık üretim adedi ise 37 milyardan 33 milyara inmiştir. Ülke geneli günlük tüketim adedi 95 milyondan 86 milyona, Yıllık tüketim adedi ise 35 milyardan 31 milyara inmiştir. 23

Kampanyayla halkımızın ekmek tüketim alışkanlığında değişim yaşanmış; 2012 yılına göre tüketim, tam buğday ekmeğinde % 93, kepekli ekmekte ise % 283 oranında artmıştır. Tam buğday ekmeği tüketimi 463 milyondan 894 milyon adede, Kepekli ekmek tüketimi 132 milyondan 507 milyon adede yükselmiştir. 24

KAMPANYA İLE SAĞLANAN KAZANIMLAR 25

Kampanya ile milli ekonomide yıllık 2,8 milyar TL tasarruf sağlanmıştır. İsrafın parasal karşılığı 1,6 milyar TL’den 1,3 milyar TL’ye düşürülerek 300 milyon TL değerinde ekmek çöpe atılmaktan kurtarılmış, İsraf etmeme duyarlılığı ve tüketim alışkanlıklarında oluşan bilinç, ekmek tüketiminde ve üretiminde % 10’luk düşüşe neden olmuş, Dolayısıyla ekmek için yapılan 26 milyar TL’lik harcama 23,5 milyar TL’ye gerileyerek 2,5 milyar TL tasarruf sağlanmıştır. 26

Milli ekonomiye kazandırılan 2,8 milyar TL ile; 181 bin aile (5 kişilik) bir yıl boyunca yoksulluk sınırında geçinebilmekte, 833 bin öğrenciye 12 ay boyunca aylık 280 TL burs verilebilmekte, 276 bin asgari ücretli, bir yıl boyunca geçinebilmektedir. Ya da; 100 yataklı 135 hastane, 16 derslikli 848 okul, 300 öğrenci kapasiteli 467 yurt, 933 kilometrelik bölünmüş yol gibi hizmetlerden herhangi biri yapılabilmektedir. 27

2013 yılı Ocak ayında başlatılan kampanyayla temelde bir davranış değişimi amaçlanmıştır. İnsanların tüketim alışkanlıklarındaki kalıcı değişim ancak uzun vadede mümkün olabilmektedir. Yürütülen faaliyetlerle kısa sürede önemli mesafe kat edilmiş olması ülkemiz adına sevindiricidir. 28

FAO, kampanyayı israf konusundaki çalışmalarda uygulama örneği olarak göstermektedir. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) aracılığıyla kampanyanın uluslararası düzeye taşınması amacıyla Budapeşte, Roma ve Bükreş’te yapılan toplantılara katılım sağlanarak bilgilendirmelerde bulunulmuştur. FAO, kampanyayı israf konusunda bir kamu kurumu marifetiyle yürütülen en kapsamlı çalışma olarak değerlendirmekte ve dünyada israf konusundaki çalışmalara katkıda bulunan “uygulama örneği“ olarak göstermektedir. 29

TAM BUĞDAY EKMEĞİ VE SAĞLIK 30 30

Tahıl tanesi; öz (ruşeym), kepek ve endospermden oluşmaktadır. % 83 Enerji deposu % 14.5 Posa Vitamin Mineral % 2.5 Protein Lipid Vitamin Mineral 31

Tam Buğday Unu Beyaz Buğday Unu Tam buğday unu ile beyaz unun besin değeri açısından karşılaştırılması (100 g) Besin Değeri Tam Buğday Unu Beyaz Buğday Unu Enerji (kkal) 339 364 Posa (gr) 12,2 2,7 Mineraller Kalsiyum (mg) 34 15 Demir (mg) 3,9 1,2 Magnezyum (mg) 138 22 Fosfor (mg) 346 1,8 Potasyum (mg) 405 1,7 Çinko (mg) 2.9 0,7 Selenyum (mg) 70,7 33,9 KAYNAK: USDA 32 32

Kalp hastalıkları riski Tam tahıl tüketen bireylerde bazı hastalıkların riski önemli derecede azalmaktadır. Kalp hastalıkları riski % 25-36 Tip 2 Diyabet riski % 21-27 GIS kanserleri riski % 21-43 Obezite riski % 47 33 33

Tam buğday ekmeği tüketimi, Sağlık Bakanlığı tarafından tavsiye edilmektedir. Besleyici değeri yüksek olan tam buğday ekmeği; Hipertansiyonun engellenmesine, Böbreklerin korunmasına, Bazı kanser türlerinin önlenmesine ya da tedavi edilmesine, Vitamin ve mineral yetersizliğinin giderilmesine, Kilo verilmesine, Kalp sağlığının korunmasına, Lif içeriğiyle, insülin düzeyindeki yükselmenin önlenmesine yardımcı olur. 34

EKMEĞİN HAYVAN YEMİ OLARAK KULLANILMASI İSRAFTIR 35

1 kg’lık ekmek bedeli ile 4 kg yem alınabilmektedir. Araştırmaya göre insan gıdası olan ekmeğin hayvan beslemede değerlendirilmesi israf kabul edilmektedir. Ekmeğin hayvan beslemede kullanılması durumunda; üretim sürecinde harcanan emek, maliyet, zaman da israf edilmektedir. Bazı belediyeler, bayat ekmeklerin hayvan yemi olarak değerlendirilmesine yönelik çalışmalar yürütmektedir. Ekmeklerin bu amaçla toplatılması, henüz bayatlamamış ekmeklerin de toplama kutularına atılmasına neden olacağından israfı arttıracaktır. Bu çalışmalar, kampanya ile oluşturulmak istenen israf etmeme bilincini kısmen engellemektedir. 36

Bayat ekmeklerin hayvan beslemede kullanılması, hayvan sağlığı bakımından da sakıncalıdır. Ekmekle besleme, hayvanların metabolizmalarını bozucu etki yapabilmektedir. Toplama kutularına bayat ekmeklerin yanı sıra küflenmiş ekmekler de atılabilecektir. Küf, aflatoksin içerdiğinden hayvan sağlığı bakımından risk teşkil etmektedir. Küflü ekmek ile beslenen hayvanların ürünlerinin tüketilmesi, insan sağlığı bakımından da tehlike oluşturmaktadır. 37

EKMEK İSRAFINI ÖNLEMEK İÇİN YAPILMASI GEREKENLER 38 38

Ekmek israfının önlenmesi bakımından; Fırınlarda ihtiyaçtan fazla üretilmemeli ve çalışanlar eğitilmeli, Satış noktalarından üretim yerlerine yapılan iade uygulaması sonlandırılmalı, Evlere ve kurumlara ihtiyaçtan fazla alınmamalı, tüketilecek kadar dilimlenmeli, Toplu yemek yenen yerlerde ince dilimler halinde sunulmalı, tüketiciler de tüketebileceklerinden fazla almamalı, Doğru yöntemlerle muhafaza edilmeli, bayatlaması halinde uygun yöntemlerle değerlendirilmeli, İnsan gıdası olduğundan hayvan beslemede kullanılmamalıdır. 39 39

40

Kamu Spotları ve Tanıtım Filmi Kampanya Logosu Araştırma ve Bayat Ekmekli Yemek Tarifleri Kitapları web 42 43 41 41

Kampanya Logosu 41 42 42

43 41

44 41