Ürün ve Hizmetler İçin Kapasite Planlaması 5 Ürün ve Hizmetler İçin Kapasite Planlaması

Öğrenme Hedefleri Kapasite planlamasının önemini açıklayınız. Kapasitenin tanımı ve ölçümünün yollarını tartışınız. Etkin kapasitenin belirleyicilerini anlatınız. Kapasite alternatifleriyle ilişkili önemli konuları tartışınız. Kapasite alternatiflerinin değerlendirilmesinde yararlı olan yaklaşımları kısaca anlatınız.

Kapasite Planlaması Kapasite bir üretim sisteminin üretebileceği maksimum sınır ya da tavan üretim miktarıdır. Kapasite şunları da içerir Donanım Tesis alanı Çalışanların becerileri Kapasite planlamasında temel konular: Hangi tür kapasite gereklidir? Ne miktarda kapasite gereklidir? Ne zaman gereklidir?

Kapasite KararIarının Önemi Gelecekteki talebi karşılama yeteneğini etkiler İşletme maliyetlerini etkiler Başlangıçtaki yatırım maliyetlerini büyük ölçüde belirler Uzun dönemde işletmeyi etkiler Rekabet gücünü etkiler Yönetime kolaylık sağlar Küreselleşme bu kararın karmaşıklığını arttırır Uzun dönemli planlamayı etkiler

Kapasite Tasarım kapasitesi Etkin kapasite Gerçekleşen çıktı Bir üretim sistemi, süreç ya da işlemin tasarım aşamasında belirlenen maksimum üretim hızı ya da hizmet kapasitesi Etkin kapasite Tasarım kapasitesinden kişisel ihtiyaç, tamir ve ıskarta için ayrılan paylar düşüldükten sonraki kapasite Gerçekleşen çıktı Gerçekte ulaşılan üretim hızı—etkin kapasiteden fazla olamaz.

Etkinlik ve Kapasite Kullanımı Gerçekleşen çıktı Etkinlik = Etkin kapasite Kap. Kullanımı = Tasarım kapasitesi Her iki ölçü de yüzde olarak ifade edilir

Etkinlik/ Kap. Kullanımı Örneği Tasarım kapasitesi = 50 kamyon/gün Etkin kapasite = 40 kamyon/gün Gerçekleşen çıktı = 36 birim/gün Gerçekl. çıktı = 36 birim/gün Etkinlik = = 90% Etkin kapasite 40 birim/gün Kul. Oranı = Gerçekl. çıktı = 36 birim/gün = 72% Tasarım kapasitesi 50 birim/gün

Etkin Kapasitenin Belirleyicileri Tesisler Ürün ve hizmet faktörleri Süreç faktörleri İnsan faktörleri İşletme politikası faktörleri Operasyonel faktörler Tedarik zinciri faktörleri Dış faktörler

Strateji Formülasyonu Uzun dönemli talep için kapasite stratejisi Talepteki eğilimler Artış oranı ve değişkenlik Tesisler Tesis kurma ve işletme maliyetleri Teknolojik değişimler Teknolojik değişimlerin hızı ve yönü Rakiplerin davranışları Sermaye ve diğer girdilerin sağlanma durumu

Kapasite Planlamasında Temel Kararlar Gerekli olan kapasite miktarı Yedek kapasite (100% - Kapasite kullanım oranı) Değişikliklerin zamanlaması Dengeyi sürdürme ihtiyacı Tesislerin esneklik derecesi Yedek kapasite – belirsizliği ortadan kaldırmayı amaçlayan ek talep

Kapasite Planlamasının Aşamaları Gelecekteki kapasite ihtiyaçlarının tahmin edilmesi Mevcut kapasitenin değerlendirilmesi Alternatiflerin belirlenmesi Finansal analiz yapılması Temel niceliksel faktörlerin değerlendirilmesi Bir alternatifin seçilmesi Seçilen alternatifin uygulanması Sonuçların izlenmesi

Kapasite İhtiyaçlarının Tahmin Edilmesi Uzun dönemli ve kısa dönemli kapasite ihtiyaçları Uzun dönem tesis büyüklüğü, eğilimler ve dönemsellik gibi genel kapasite düzeyleriyle ilişkilidir Kısa dönem talepteki mevsimsellik, rassal ve düzensiz dalgalanmalar gibi değişkenliklerle ilişkilidir

İşleme İhtiyaçlarının Hesaplanması Yıllık kapasite 2000 saatse, gerekli miktarı üretebilmek için üç makineye ihtiyaç vardır: 5,800 saat/2,000 saat = 2.90 makine

Hizmet Kapasitesinin Planlanması Müşterilere yakın olma ihtiyacı Kapasite ve tesis yeri yakından bağlantılıdır Hizmetlerin stoklanamaması Kapasite talebin zamanlaması ile uygun olmalıdır Talebin değişkenlik derecesi Talebin tepe noktasında olduğu dönemler

İşletme İçinde Üretim ve Dış aynak Kullanımı Dış kaynak kullanımı: ürün ve hizmetin bir dış tedarikçiden sağlanması Mevcut kapasite Uzmanlık Kalite sorunları Talebin niteliği Maliyet Risk

Kapasite Alternatiflerinin Belirlenmesi Üretim sistemine esnekliğin konulması Ürünün yaşam döngüsü aşamasının dikkate alınması Kapasite değişikliklerine “geniş resim” olarak bakla yaklaşımı Kapasite artışlarının “büyük parçalar” halinde ele alınması Kapasite ihtiyaçlarının düzgünleştirilmeye çalışılması Optimal faaliyet düzeyinin belirlenmesi

Darboğaz İşlemi Makine #1 Makine #2 Darboğaz İşlemi Makine #3 Şekil 5.2 Darboğaz işlemi: İşlemler dizisinde kapasitesi diğer işlemlerden daha düşük olan işlemdir Darboğaz İşlemi Makine #1 Makine #3 Makine #4 10/saat 30/saat Makine #2

Darboğaz İşlemi İşlem 1 20/s işlem 2 10/s. işlem 3 15/s. 10/s. Maksimum çıktı hızı darboğaz işlemi tarafından sınırlandırılmıştır

Ölçek Ekonomileri Ölçek ekonomileri Negatif ölçek ekonomileri Eğer çıktı hızı optimal düzeyin altında ise, çıktı hızının arttırılması ortalama birim maliyetleri düşürür Negatif ölçek ekonomileri Eğer çıktı hızı optimal düzeyin üzerinde ise, çıktı hızının arttırılması ortalama birim maliyetlerin artmasına yol açar

Optimal Çıktı Hızı Şekil 5.4 Üretim birimlerinin minimum maliyetle üretim yaptıkları bir optimal çıktı hızı vardır. Minimum maliyet Birim başına ort. mal. Çıktı hızı Birim başına minimum ortalama maliyet

Ölçek Ekonomileri Şekil 5.5 Küçük tesis Orta büy. tesis Büyük tesis Minimum maliyet & optimal faaliyet hızı üretim biriminin büyüklüğünün bir fonksiyonudur. Küçük tesis Birim başına ort. Mal. Orta büy. tesis Büyük tesis Çıktı hızı

Alternatiflerin Değrelendirilmesi Başabaş Noktası Analizi Başabaş noktası Finansal analiz Nakit akışı Bugünkü değer Karar kuramı Bekleme hattı analizi

Maliyet-Hacim İlişkileri Şekil 5.6a Tutar (TL) Q (hacim, birim) Toplam maliyet = VC + FC Toplam değişken maliyet (VC) Sabit maliyet (FC)

Maliyet-Hacim İlişkileri Şekil 5.6b Tutar (TL) Q (hacim, birim) Toplam gelir

Maliyet-Hacim İlişkileri Şekil 5.6c Tutar (TL) Q (hacim, birim) BBN birim Profit Toplam gelir Toplam maliyet

Basamaklı Sabit Maliyetli Başabaş Noktası Problemi Şekil 5.7a Miktar FC + VC = TC Basamaklı sabit ve değişken maliyetler. 1 makine 2 makine 3 makine

Basamaklı Sabit Maliyetli Başabaş Noktası Problemi Figure 5.7b TL TC BBN 2 3 TR Miktar 1 Çoklu başabaş noktaları

Maliyet-Hacim Analizinin Varsayımları Tek bir ürün söz konusudur Üretilen her şey satılabilmektedir Birim değişken maliyet, miktardan bağımsız olarak aynıdır Sabit maliyetler miktarla birlikte değişmemektedir Birim başına gelir miktarla birlikte sabittir Birim başına gelir birim başına değişken maliyetten fazladır

Finansal Analiz Nakit Akışı – satışlar ve diğer kaynaklardan elde edilen nakit ile, işgücü, malzeme, genel giderler ve vergiler için nakit çıkışı arasındaki farktır. Bugünkü değer – bir yatırım teklifinde gelecekteki tüm nakit akışlarının bugünkü değerlerinin toplamıdır.

Karar Kuramı Risk vebelirsizlik koşullarında alternatflerin finansal açıdan karşılaştırılmasında yararlı bir araçtır Kapasite kararları için uygundur SeeBölüm 5’in ekine bakınız

Bekleme Hattı Analizi Hizmet sistemlerinde yapılacak değişiklikler için uygundur Bekleme hatları çok çeşitli hizmet sistemlerinde ortaya çıkar Bekleme hatları süreçteki darboğazlardan kaynaklanır Yöneticilere, hatta bekleyen müşterilerin maliyeti ile kapasite eklemenin maliyetini dengeleyerek maliyet-etkin kapasite düzeyinin planlamalarına yardımcı olur