ABBÂSÎLERE BAĞLI DEVLETLER

1. Tahirîler (821-873) Horasan ve Mâverâünnehir’de hüküm süren bir hânedan. Hanedanın kurucusu: Tahir b. Hüseyn. Me’mun’un komutanı. Emin’i yenen ve Me’mun’u iktidara taşıyan kişi. Me’mun kendisini Bağdat şurtalığı görevine getiriyor (819). Kendisini Horasan valiliğine tayin ettiriyor. Burada bağımsız davranıyor ve paralarda Me’mun’un adını yazdırmıyor ve hutbelerde onun adını okumayı terkediyor. 822 yılında şüpheli ölümü gerçekleşiyor.

Oğul Talha b. Tahir (ö.828) bağımsız hareket etmeyerek Abbâsîlerin Horasan hakimiyetini devam ettiriyor. 829’da Abdullah b. Tahir Horasân valiliğine atanıyor. Bu dönemde Türklerle Tahiroğulları arasında mücadele başlıyor. Tahir b. Abdullah (ö.862) Muhammed b. Tahir: Hanedanın çöküşü başlıyor. Saffaroğullarından Yakub b. Leys merkez şehir Nişabur’u ele geçiriyor ve Tahiroğullarının Horasandaki hakimiyetine son veriyor (873).

Tahiriler Bağdat şurtalığı görevine uzun yıllar devam etti Tahiriler Bağdat şurtalığı görevine uzun yıllar devam etti. Başkent Samarra olunca da şurtalık görevleri devam etti. 2. Saffarîler (861-1003):Doğu İran'da Sistan bölgesinde hüküm süren bir İslam hanedam Kurucusu: Yakub b. Leys

Sistan'a hakim olduktan sonra doğuya doğru ilerleyerek hakimiyet sahasını Gazne, Gerdiz ve Kabul-Samiyan bölgesine kadar genişletti. Abbasi Devleti'nin Kirman, Fars, Huzistan ve Horasan'daki temsilcileriyle savaştı, Nişabur'u istila edip Tahiriler'in buradaki idaresine son verdi ( 259/ 873). 878’de ölen Ya’kub b. Leys’in yerine geçen kardeşi Amr b. Leys döneminde Abbasilerle ilişkiler düzeliyor ve Horasan valisi tayin ediliyor (879).

Saffarî İmparatorluğu kurucusu Yakub'un ölümünden sonra pek fazla yaşamadı. Kendinden sonra tahta geçen kardeşi Amr b. Leys 900 yılında Belh’te çıkan bir çatışmada Samanoğulları Saffarileri yenilgiye uğratıyor ve Amr esir alınarak Bağdat’a gönderiliyor. 902 yılında da idam ediliyor. Geçen yıllar içinde iyice zayıflayan devlete 1003 yılında Gazneliler tarafından son verildi.

Hanedanın kurucuları Ya‘kub ve Amr kültür ve sanata büyük önem vermişlerdir. Özellikle Amr, Şiraz'da bugün Mescid-i Cami' adıyla anılan bir ulucamiden başka birçok cami, ri bat, köprü, saray, çarşı, su kanalları ve çölde işaret taşları yaptırmıştı.

3. Samanîler (819-1005):Maveraünnehir ve Horasan'da hüküm süren bir İslam hanedanı. Hanedan adını, Belh şehrinin hakimi iken düşmanlarının baskısından kaçarak Erneviler'in Horasan valisi Esed b. Abdullah el-Kasri'ye sığınan ve onun yardımları sayesinde Belh'i yeniden ele geçiren Samanhudât’tan alır.

Me’mun halife olunca 819 yılında Esed b Me’mun halife olunca 819 yılında Esed b. Saman’ın oğullarından Nuh’u Semerkant’a, Ahmed’i Fergana’ya, Yahya’yı Şaş ve Uşrusana’ya, İlyas’ı ise Herat’a vali atadı. Maveraünnehir’deki bu valilikler Samanoğullarının iktidarının başlangıcı oldu. Samanîler İslamiyetin yayılması için de büyük çaba sarf ettiler. Sanatta çanak-çömlek yapımında ileri gittiler ve süslemeli yazıları olan eserler verdiler.

Samani hükümdarları para basmak, hutbe okutmak, lakap, menşur, sancak ve hil' at vermek gibi hükümdarlığın bütün yetkilerine sahipti. Samaniler, Abbasi halifeleriyle iyi ilişkiler içinde idiler.Hanedana Karahanlılar son verdi.

4. Büveyhîler: 932-1062 yılları arasında İran ve Irak'ta hüküm süren Deylem asıllı bir hanedan. Deylemliler önceleri Mecusi ve putperest bir kavimken IV. (X.) yüzyılın başında Ali evladından Hasan el-Utrüş'un gayretleriyle müslüman oldular ve Şiiliği benimsediler. Daha sonra Abbasi Halifeliği dahil müslüman devletlerin ordularında büyük ölçüde yer aldılar. Ayrıca kendi bölgelerinde küçük beylikler kurdukları gibi güneye doğru inerek İran ve Irak'ta vuku bulan siyasi olaylarda da önemli rol oynamaya başladılar.