GRID SİSTEMİNİN FİZİK VE BİLİŞİM TEKNOLOJİSİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ Hatice DURAN YILDIZ , Metin AYDAR Dumlupınar Üniversitesi, Fizik Bölümü, KÜTAHYA hyildiz@cern.ch, metin@mekasistem.com Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA

İÇERİK ► TEMEL AĞ SİSTEM VE YAPILARI ► İNTERNET ALTYAPISI, PROTOKOL YAPILARI VE WEB SİSTEMİ ► YÜKSEK BAŞARIMLI HESAPLAMA ► GRID SİSTEMİ, GÜVENLİK ORTAMI VE SERTİFİKASYON SİSTEMİ ► YÜKSEK ENERJİ FİZİĞİNDE GRID ALTYAPISININ KULLANIMI Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA

TEMEL AĞ SİSTEM VE YAPILARI Ağ yapısı genel terminoloji ve donanımları: ○ LAN – Yerel Ağ Birbirlerine yakın mesafelerde bulunan bilgisayarların oluşturduğu ağ yapısı. ○ WAN – Geniş Ağ Uzak mesafelerde çalışan bilgisayarlar arasındaki ağ yapısı. ○ Köprüler İki farklı ağ sistemini birbirine bağlamak için kullanılan donanımsal yapılar. ○ Yönlendiriciler Bir ağdaki verileri başka ağlara yönlendiren donanımlar. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

TEMEL AĞ SİSTEM VE YAPILARI ○ Geçit Yolları Yönlendirme yapan cihazlarda diğer bir ağa ya da ağlara çıkışı tanımlayan adres ya da farklı teknolojilerle çalışan iki ağ arasında haberleşmeyi sağlayan yazılım veya da donanım. ○ Topolojiler Bilgisayarların birbirlerine bağlanma şekline göre üç temel topolojiden bahsedilebilir: → BUS Topoloji: Bu bağlantıda bilgisayarlar bir kablo ile birbirlerine doğrusal olarak bağlanırlar. → Yıldız Topoloji: Bu topolojide, bir kablonun iletimi sağlayamaması durumunda diğer bilgisayarlar ağ üzerinde çalışmaya devam edebilir. → Halka Topoloji: Bu yapının avantajı, halkanın herhangi bir yerden kopması durumunda, iletişimin diğer taraftan sağlanabilmesidir Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

İNTERNET ALTYAPISI, PROTOKOL YAPILARI VE WEB SİSTEMİ → OSI Modeli: Bilgisayar haberleşmesinde yapıları, katmanlar halinde tanımlayan bir modeldir. → TCP/IP Referans Modeli: Mevcut yapıların dört ana katmanda toplandığı ağ iletişim modelidir. WEB Sistemi, Dünya üzerinde farklı coğrafi bölgelerde yerleşim gösteren bilgisayar kullanıcılarının çeşitli bilgi, döküman ve çoklu ortam kaynaklarını birçok aracı ve standart iletişim protokolünü kullanarak ortak paylaşıma açmasıyla oluşan yapıdır. İstem Cevap Yedi Katmanlı OSI Modeli Dört Katmanlı TCP/IP Modeli ↑ ↓ Uygulama Sunum Oturum İletim İletim (TCP) Network İnternet (IP) Veri Link Network Arabirimi Fiziksel Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

İNTERNET ALTYAPISI, PROTOKOL YAPILARI VE WEB SİSTEMİ ○ PROTOKOLLER Uygulama Katmanı Protokolleri: → FTP: İnternet ortamında dosya transferlerinin sağlanmasında kullanılan OSI modelinde uygulama katmanında 21. port numarası üzerinden çalışan bir dosya transfer protokolüdür. → HTTP: WEB sayfası isteği ve sunumunu TCP/IP üzerinden gerçekleştiren protokoldür. 80 numaralı port üzerinden çalışır. Dört aşamalı bir çalışma mantığına sahiptir: Bağlantı ==> İstek ==> Cevap ==> Bağlantının Kesilmesi. Tek başına HTTP, güvenli bir protokol değildir. Bunun eksikliği tamamlamak için SHTTP ya da HTTPS gibi iki varyasyonu vardır. Bunlarda veriler kriptolanarak karşı tarafa iletilir. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

İNTERNET ALTYAPISI, PROTOKOL YAPILARI VE WEB SİSTEMİ ○ PROTOKOLLER → SMTP: İnternet üzerinde, posta iletim kurallarını belirleyen protokoldür. 25 numaralı port üzerinden çalışır. SMTP sunucuya, iletilmek için herhangi bir posta geldiğinde, sunucu alıcının IP numarasını DNS sunuculardan bulur ve mesajı alıcıya iletir. → SNMP: Network üzerinde temel anlamda gözlem ve yönetim işlemlerini sağlayan protokoldür. → TELNET: Uzaktaki bir bilgisayara bağlanıp kontrol etmeye yarayan bir “remote-terminal-emulation” protokolüdür. 23 no’lu portu kullanarak bağlantı sağlayan TELNET, karşı bilgisayarın bütün dosya sistemini kontrol etmeye olanak sağlar. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

İNTERNET ALTYAPISI, PROTOKOL YAPILARI VE WEB SİSTEMİ ○ PROTOKOLLER İletim Katmanı Protokolleri : → TCP İletim katmanına ulaşan istemler, aktarım kontrol protokolü (TCP) ile paketler halinde ve her paketin ulaşıp ulaşmadığını kontrol edilerek bir sonraki katmana iletilir. → UDP Küçük boyutlu verilerde daha çok sorgulama amaçlı kullanılır. Veriler TCP den farklı olarak, tekli paketler halinde gönderilir ve verilerin yerine ulaşıp ulaşmadığı kontrol edilmez. Bu nedenle güvensiz bir protokoldür. Ancak kontrol işlemleri yapılmadığı için hızı artar. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

İNTERNET ALTYAPISI, PROTOKOL YAPILARI VE WEB SİSTEMİ ○ PROTOKOLLER İnternet Katmanı Protokolleri : → IP: İletim katmanından gelen veri paketlerine IP başlık bilgisinin eklendiği ve paketlerin adreslendiği katman internet katmanıdır. → ICMP: Kontrol amaçlı bir protokoldür. İnternet Protokolü’nü kullanır. Daha çok, sistemlerin durumu ve kontrolüne yönelik ayrı bir protokol olarak düzenlenmiştir. Ping, Tracert gibi uygulamalar bu protokolü kullanırlar. Dinamik IP Atama Protokolleri : → DHCP: TCP/IP haberleşmesinde bağlantıların IP atamalarını dinamik olarak yapan bir protokoldür. Bunların yanı sıra gelişen yeni ve daha güvenli protokoller de vardır. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

İNTERNET ALTYAPISI, PROTOKOL YAPILARI VE WEB SİSTEMİ → WWW: Dünya çapındaki ağ projesi, ♦ 1989-90 yıllarında İsviçre'de CERN-Parçacık Fiziği Laboratuvarlarında, araştırma sonuçlarının hızlı bir şekilde paylaşılmasını sağlamak amacıyla geliştirilmiştir. ♦ İlk WEB yayını ise CERN’de bir bilgisayar programcısı olan Tim Berners- Lee'nin HTML dilini bulup geliştirmesiyle, sürekli ağ bağlantısına sahip bir sağlayıcı üzerinden yapılmıştır. ♦ WEB sayfalarının görüntülenmesi, istemci bilgisayarda kullanılan tarayıcı programlarla gerçekleşir. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

İNTERNET ALTYAPISI, PROTOKOL YAPILARI VE WEB SİSTEMİ İstemci bilgisayar, girilen adres bilgisini, kullandığı formatı ve kendi IP adresini alan adı sunucularına göndererek aranan adresi sağlayan sunucu bilgisayarın fiziksel adresini alır. Bu adrese gönderilen bilgiler, sunucudan gelen cevap ve nesneler tarayıcı tarafından görüntülenir. → HTML HTML, WEB’de belge yayınlamanın standart bir dilidir. WEB’ deki belgeler arası geçişin kolay yapılabilmesi, tasarımının basitliği, esnekliği, standart olmasını sağlamıştır. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

YÜKSEK BAŞARIMLI HESAPLAMA Birçok bilgisayarın belirli bir ağ yapısına üye olacak şekilde bir araya getirildiği ve aralarında iş paylaşımı yaparak karmaşık veri kümelerini çok kısa sürelerde çözümleyip sonuç üretmeye imkan tanıyan sistemlere “yüksek başarımlı hesaplama sistemi” denir. ○ ULAKBİM–Deniz Küme Bilgisayarları 128 işlemcili Linux küme bilgisayar- larının bulunduğu ve “Deniz” adı verilen sistem; Türkiye’de paralel hesaplama, dağıtık hesaplama, GRID teknolojileri gibi konularda çalışan araştırmacıları ortak bir noktada toplamak, GRID projelerine katılım için gerekli altyapıyı sağlamaya çalışmak amacıyla Kasım 2003’te faaliyete girmiştir. Paralel programların derlenmesi ve çalıştırılabilmesi için kullanılan PVM, LAM-MPI, MPICH ve MPICH2 yazılımları Intel ve GNU derleyicilerle derlenerek kullanıma hazır hale getirilmiştir. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

YÜKSEK BAŞARIMLI HESAPLAMA ○ Diğer Akademik Araştırma Merkezli Yüksek Başarımlı Sistemler → İstanbul Teknik Üniversitesi Bilişim Enstitüsü İleri Mühendislik Teknolojileri Merkezi: 32 İşlemci ve 64 GByte belleğe sahip Sun Fire 12K sistemi, 24 İşlemci ve 48 GByte belleğe sahip Sun Cluster → Bilkent Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği: 32 İşlemcili Intel PIII Linux (Borg) 48 İşlemcili Intel PIV Linux → Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği: 32 İşlemcili Intel PII, PIII Linux (ASMA) → Orta Doğu Teknik Üniversitesi Bilgi İşlemi: 9 İşlemcili Intel PIII Linux (Magellan) → Orta Doğu Teknik Üniversitesi Havacılık Mühendisliği: 20 İşlemcili Intel PIII Linux → Koç Üniversitesi Mühendislik Fakültesi: 32 İşlemcili Intel PIV Linux → Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü: 8 İşlemcili Intel PIII Linux Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

YÜKSEK BAŞARIMLI HESAPLAMA ○ Türkiye’deki Yüksek Başarımlı Hesaplama Çalışmaları Yüksek enerji fiziği çalışmaları, Hava durumu ve iklim modellemesi, Ağ tarama ve arama motoru, Biyolojiksel sistemler, Akışkanların dinamiği, uygulamaları, Doğrudan hacim görüntüleme çalışmaları olarak sıralanabilir. Yüksek başarımlı hesaplamanın Dünya çapında sistemli olarak yapılabilmesini sağlayacak olan GRID sistemi genel gelişimi şöyle özetlenebilir: > Ortak Bellekli Sistemler > Dağıtık bellekli sistemler > Bilgisayar kümeleri > GRID hesaplama sistemleri. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

GRID SİSTEMİ, GÜVENLİK ORTAMI VE SERTİFİKASYON SİSTEMİ GRID, farklı konumlardaki bilgisayarların işlemci, hafıza, disk gibi donanımlarının internet üzerinden paylaşıma açılarak, böylece yüksek işlem hızlarına ulaşılmasını ve çok büyük boyutlarda veri depolanmasını amaçlayan bir projedir. ○ Orta Katman Yazılımları GRID sistemi üzerinde iş gücü dağıtımı, veri yönetimi, donanım yönetimi, güvenlik, yetkilendirme, bilgilendirme ve izleme servisleri gibi birçok servisi kullanıcılara sunan yazılımlara “orta katman yazılımları” denilmektedir. 2003 yılından itibaren, EGEE projesinde geliştirilen LCG-1 kullanılmaya başlanmış, daha sonra yıllara göre sırasıyla LGC-2, gLite-1, gLite-2 orta katman yazılımları kullanılmıştır. LGC yazılımları Globus2 tabanlı ve daha sonra geliştirilen gLite yazılımları ise WEB servis tabanlı olarak kullanım sağlamıştır. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

GRID SİSTEMİ, GÜVENLİK ORTAMI VE SERTİFİKASYON SİSTEMİ ○ GRID Altyapı Çalışmaları GRID yapısı işbirlikçileri ve projeleri sıralandığında; CoreGRID SIMDAT Diligent NextGRID GRIDCC Kogrimo SEE-GRID EGEE GÉANT2 Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

GRID SİSTEMİ, GÜVENLİK ORTAMI VE SERTİFİKASYON SİSTEMİ ○ SEE-Grid ve SE4SEE SEE-Grid Projesi'nde geliştirilen ve desteklenen SE4SEE yazılımı projenin iki bölgesel uygulamasından biridir. SE4SEE Bilkent Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü tarafından geliştirilmektedir. ULAKBİM ise proje için kaynak aracılığı yapmakta ve bölgesel bilgi kaynağı servislerini yönetmektedir. ○ EGEE 27 ülkeden, 70 enstitünün katılımı bulunan ve bilimsel içerikli paylaşım amacı taşıyan GRID oluşumudur. EGEE-0 (LGC-2) yapısında kurulu olan GRID yapısı altında; 100 site, 10.000 İşlemci ve 5 PB depolama alanı kullanıma açılmıştır. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

GRID SİSTEMİ, GÜVENLİK ORTAMI VE SERTİFİKASYON SİSTEMİ ○ GÉANT-2 AB 6. Çerçeve Programında 2005 yılından itibaren süregelen; → 33 ülkenin dahil olduğu, → 10 GB/s veri trafiğinin hedeflendiği, → 3900 üniversite ve araştırma merkezinin bulunduğu, → 15 milyon kullanıcıya açılmayı hedefleyen, en geniş uluslararası GRID yapısının oluşumudur. Bu yapının ilk hedefi; Avrupa’daki Parçacık Fiziği Laboratuvarlarındaki verilerin, çalışılacak merkezlere en hızlı ve eksiksiz aktarılmasını sağlamaktır. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

GRID SİSTEMİ, GÜVENLİK ORTAMI VE SERTİFİKASYON SİSTEMİ ○ TR-Grid Çalışmaları TÜBİTAK ULAKBİM koordinasyonunda, EGEE Projesi`ne ilk başvuru sırasında ülke içinde TR-Grid girişimi oluşturulmuştur. TR-Grid girişiminin katılımcıları: ULAKBİM, Bilkent Üniversitesi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi’dir. TR-Grid girişiminin ilk ortak projesi SEE-Grid çalışması 2004 Mayıs ayında başlamıştır. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

GRID SİSTEMİ, GÜVENLİK ORTAMI VE SERTİFİKASYON SİSTEMİ ○ Türkiye’deki Mevcut GRID Merkezleri: TR-01-ULAKBIM TR-02-BILKENT TR-03-METU TR-04-ERCIYES TR-05-BOUN ○ GRID Ortamına İş Gönderimi GRID ortamına gönderilen işlerin dengeli bir biçimde bu paylaşımını yöneten yazılımlara PBS yazılımları denmektedir. PBS sistemi kullanarak yük ve kuyruk yönetimi işlemini yapan açık kaynak kodlu yazılımlar (Sun GRID Engine, OpenPBS, LSF, Maui/PBS...) bulunmaktadır. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

GRID SİSTEMİ, GÜVENLİK ORTAMI VE SERTİFİKASYON SİSTEMİ ○ İş Gönderiminin Aşamaları: > İşin gönderilmesi > Kullanılan programın derlenmesi > İş betik dosyasının düzenlenmesi > Kuyruğun beklenmesi > Sonuçların değerlendirilmesi ○ GRID Yapısında Güvenlik ve Sertifikasyon Kullanıcıları ve görevleri tanımlayan sayısal sertifikalara ihtiyaç duyulmuştur. Sayısal sertifika kişinin kimliğini ve söz konusu bilgiye veya online hizmete ulaşım hakkını kanıtlamak için geliştirilmiştir. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

GRID SİSTEMİ, GÜVENLİK ORTAMI VE SERTİFİKASYON SİSTEMİ ○ Sayısal sertifikanın içerdiği bilgiler: > Kullanıcıya ait açık anahtar > Kullanıcının adı > Sertifikanın son kullanma tarihi > Sertifika otoritesinin adı > Sertifika otoritesinin seri numarası Sertifika otoritesi, sayısal sertifikaların oluşturulması, yönetilmesi ve gerektiğinde sertifikaların dünyaya duyurulmasını sağlayan sertifika hizmet sağlayıcısıdır. (http://lcg-registrar.cern.ch/pki_certificates.html) Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

YÜKSEK ENERJİ FİZİĞİNDE GRID ALTYAPISININ KULLANIMI ○ Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC) Birçok özelliğiyle Dünya’nın en ileri teknik ve teknolojilerini, ülkelerin donanımsal katkısı ve işbirliği sayesinde içinde taşıyan büyük hadron çarpıştırıcısının bazı önemli özellikleri: → 8.4 Tesla manyetik alan oluşturabilen 27 Km’lik magnetlere sahiptir. → Süper-akışkan Helyum soğutması ile 1.9°K sıcaklık. → 7+7 TeV(1012eV) çarpışma enerjisi. → Atım başına 2835 demet, demet başına 1011 proton, saniyede 107-109 çarpışma sayısı. → Dünya’nın en büyük süper-iletkenlik yapısı. → Işınlık değeri 1034 cm-2s-1 ile şu ana kadar ulaşılmış en büyük değer. LHC çalıştıktan sonra üreteceği çok büyük miktardaki verinin analiz edilmek üzere kullanılması gerekmektedir. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

YÜKSEK ENERJİ FİZİĞİNDE GRID ALTYAPISININ KULLANIMI ○ LCG – LHC GRID Hesaplamaları LHC’deki detektörlerden (ATLAS [8], CMS [9], LHCb [10], ALICE [11]) elde edilen veriler saniyede 0.1-1 GB arasındadır. LHC deneyi ile yılda 1 PetaBayt boyutunda veri üretilebilecektir. LHC, 2007 yılının Ağustos ayı itibari ile çalışmaya ve böylece veri alınmaya başlanacaktır. Bu kadar büyük miktarda verilerin toplanması kayıt altına alınması ve işlenmesi ancak GRID yapısı ile sağlanabilir durumdadır. CERN’deki deneyler için gereken işlemci ve disk ihtiyaçlarının her geçen yıl artış göstereceği açıktır. 2007-2010 YEF işlemci ve disk gereksinimleri; Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

YÜKSEK ENERJİ FİZİĞİNDE GRID ALTYAPISININ KULLANIMI LCG - Büyük Hadron Çarpıştırıcısı için GRID Hesaplamaları çalışma istasyonları - katmanlar Tier’lerden oluşturulmuştur. Tier0 : CERN merkez durumundadır. Veri transferi bakımından; Tier1 10 Gbps Tier2 2,5 – 10 Gbps Tier3 2,5 Gbps Tier4 0,1-1 Gbps veri hızlarına sahiptir. Tier1’e sahip olan ülkerler: İsviçre, Amerika, İtalya, İngiltere, Fransa, Almanya ve Tier2, Tier3’ler buralardaki çalışma laboratuvarlarıdır. Ülkemiz henüz bir Tier grubuna dahil değildir. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

YÜKSEK ENERJİ FİZİĞİNDE GRID ALTYAPISININ KULLANIMI Tier0-1 ve 2 Gruplarının İletişim Diyagramı Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

YÜKSEK ENERJİ FİZİĞİNDE GRID ALTYAPISININ KULLANIMI Tier Gruplarının Genel Yapısal Şeması Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

YÜKSEK ENERJİ FİZİĞİNDE GRID ALTYAPISININ KULLANIMI ○ Ülkemizde GRID Çalışmaları Şu anda hedefimiz ağ alt yapımızın grid uygulamalarına yetecek şekilde hazır hale getirilmesi, bunun için yüksek hızlı ağın çalıştırılması ve (50-100 Gbps), daha iyi LAN elde edilmesidir. TR-Grid Projesi TÜBİTAK tarafından desteklenmektir. LCG altyapısı şu an PVM’i desteklememektedir. MPI desteği de zayıftır. TR-Grid altyapısının LCG orta katman yazılımlarını sorunsuz çalıştırması beklenmektedir. TR-Grid sistemi ve altyapısı oluşturulurken Yüksek Enerji Fiziği gruplarının dahil olduğu ATLAS ve CMS deneylerinin kaynak ihtiyaçları göz önüne alınarak planlama yapılmaktadır. CERN Laboratuarı ATLAS ve CMS Detektör Yapıları Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

YÜKSEK ENERJİ FİZİĞİNDE GRID ALTYAPISININ KULLANIMI ○ Ülkemizde CERN-ATLAS Deneyinde Çalışan Gruplar Boğaziçi Üniversitesi  Engin ARIK Metin ARIK Ankara Üniversitesi  Orhan ÇAKIR Saleh SULTANSOY Dumlupınar Üniversitesi  Hatice Duran YILDIZ ○ Dumlupınar Üniversitesi CERN, LHC Çalışmaları Dumlupınar Üniversitesi, Fizik Bölümünde, CERN-LHC-ATLAS Deneyinin resmi üyeleri bulunmakta olup parçacık fiziği üzerine modelleme çalışmaları yapılmaktadır. Yapılan modelleme çalışmaları, LHC Deneyinin 2007 Ağustos’unda çalışmaya ve veri almaya başlamasıyla birlikte, çalışılmış olan fizik üretim ve bozunma kanallarının veri analizleri de yapılarak; çalışmaların doğruluğunun sağlanması doğru fiziğin ortaya çıkarılmasını sağlamak açısından önemlidir. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

YÜKSEK ENERJİ FİZİĞİNDE GRID ALTYAPISININ KULLANIMI ○ Dumlupınar Üniversitesi CERN, LHC Çalışmaları Üniversitemizdeki ATLAS Deneyi üyesi olan fizikçiler; Yrd.Doç.Dr. Hatice Duran YILDIZ Araş. Gör. Volkan ÇETİNKAYA Gamze KİBAR (Yüksek Lisans) Yusuf ZEKA (Yüksek Lisans) Metin AYDAR CERN fizikçileri, Ankara ve Boğaziçi Üniversitelerindeki parçacık fizikçileri ile işbirliği halinde çalışmaktadırlar. Gerek modelleme gerek veri analizleri sonucunda maddenin orijin parçacığının ne olduğunu, temel parçacıkların sayısını ve özelliklerini ayrıca temel parçacık fiziğinde şu ana kadar cevap verilemeyen birçok sorunun cevabını bulabilmek için diğer ülkelerdeki fizikçilerle işbirliği içinde çalışarak bulmamız gerekmektedir. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

YÜKSEK ENERJİ FİZİĞİNDE GRID ALTYAPISININ KULLANIMI ○ Dumlupınar Üniversitesi CERN, LHC Çalışmaları Günümüzde bildiğimiz en temel parçacıklar lepton ve kuarklardır. Parçacık fiziğinin Standart Modeli’ne göre 3 çift lepton ve 3 çift kuark ın olduğu öngörülmektedir. Fakat SM temel parçacık fiziğine tam cevap verebilir durumda değildir. Halen devam eden TÜBİTAK (CERN-ATLAS Deneyinde Dördüncü Aile Kuarklarının Modelleme ve Veri Analizi Projesi) ve TAEK (CERN Hızlandırıcıları ve Uygulamaları Projesi) projelerimiz vardır. Projelerimizle CERN’deki çalışmaları devam ettirmekte ve LHC deneyinin başlamasına kadar ve sonraki dönemde de sağlanacak olan veri akışından yararlanmayı amaçlamış durumdayız. u s t t’ d c b b’ 3. SM Ailesi Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

YÜKSEK ENERJİ FİZİĞİNDE GRID ALTYAPISININ KULLANIMI ○ Dumlupınar Üniversitesi CERN, LHC Çalışmaları TÜBİTAK-TAEK-CERN-Bizler eksenli bağı oluşturarak, büyük miktarda veri akışını sağlayacak olan GRID sisteminin ülkemizde acilen ve yeterli düzeyde oluşturulması çalışmalarının sağlanması; hem teknolojik açıdan hem de temel bilimler açısından çok daha hızlı ilerlememizi sağlayacaktır. Veri akışındaki temel zorluklar, uzaktan haberleşme ve işbirliği, küresel veri ve bilgi işlem gücünün yönetilmesi, ortak yazılım geliştirilmesi ve fiziksel analizler şeklinde sıralanabilir. Bu problemlerin bir an önce çözümlenmesi, Grid’in ülkemize daha çabuk ve istenilen veri transferini yapılabilecek düzeyde getirilebilmesini sağlayacaktır. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

ÖZET ► Ulusal ve uluslararası bazdaki bilimsel çalışmalarda bilgi ve işlem gücü paylaşımına imkan sağlayacak olan GRID projesinin yürütülebilmesi için birbirinden bağımsız çalışan bilgi işlem merkezlerimiz organize olarak biraraya getirilmeli. ► Uluslararası yüksek enerji fiziği gruplarından doğrudan bilgi akışının sağlanabilmesi için ülkemiz adına bir Tier katmanına üyeliğimizin yapılması için gerekli girişimlerde bulunulmalı. ► GRID altyapısının oluşturulmasını sağlayacak çalışma gruplarının oluşturulup, donanım ve yazılım konusunda ulusal bir bilgi işlem merkezinin kurulması desteklenmeli. Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya

Teşekkürler… Hatice DURAN YILDIZ , Metin AYDAR Dumlupınar Üniversitesi, Fizik Bölümü, KÜTAHYA hyildiz@cern.ch, metin@mekasistem.com Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya Akademik Bilişim’07 31 Ocak – 2 Şubat 2007 KÜTAHYA Akademik Bilişim 2007 31 Ocak - 2 Şubat Kütahya