ORTAK GİRİŞİM(JOINT VENTURE) STRATEJİSİ Prof.Dr.Dilber Ulaş Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi ulas@politics.ankara.edu.tr Aralık 2017

İÇERİK 1. ORTAK GİRİŞİMİN TANIMI, ŞİRKET BİRLEŞMELERİ, SATIN ALMA STRATEJİLERİ VE STRATEJİK İŞBİRLİKLERİNDEN FARKLILIKLARI 2. ORTAK GİRİŞİM TÜRLERİ 3. ORTAK GİRİŞİMLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ 4. ORTAK GİRİŞİM OLUŞTURMA NEDENLERİ 5. ORTAK GİRİŞİM OLUŞTURMA SÜRECİ 6. POTANSİYEL ORTAKLARIN ANALİZİ 7. ORTAK GİRİŞİMDE KARŞILAŞILAN PROBLEMLER VE BAŞARIYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER 8. ORTAK GİRİŞİMİN KONTROLÜ 9. ORTAK GİRİŞİMLERİN SONA ERME NEDENLERİ 10. SONUÇ VE ÖNERİLER

Ortak Girişim (Joint Venture) A ortağı B ortağı Joint venture

ORTAK GİRİŞİM (JOINT VENTURE) İki ya da daha fazla ana işletmenin oluşturduğu, ana işletmelerden en azından birinin kumanda merkezinin, ortak girişimin faaliyet gösterdiği ülkenin dışında yer aldığı, yasal olarak ayrı bir kişiliği bulunan, ana işletmeleri temsil eden yeni bir işletmedir. Şirket birleşmeleri (merger) ya da satın almalardan (acqusition) farklıdır.

ORTAK GİRİŞİM TÜRLERİ SERMAYE KATILIMLI ORTAK GİRİŞİMLER (EQUITY JOINT VENTURES) (Azınlık, eşitlik, çoğunluk) SERMAYE KATILIMLI OLMAYAN (SÖZLEŞMEYE DAYALI- NONEQUITY JOINT VENTURES) ORTAK GİRİŞİMLER (Ortakların payları hisselere ayrılmamıştır)

SÖZLEŞMEYE DAYALI (NONEQUITY) ORTAK GİRİŞİMLER 1) Belirli bir alandaki inşaat projesi için konsorsiyum oluşturmak, 2) Ortak araştırma geliştirme anlaşmaları, 3) Üretim sözleşmeleri, 4) Teknik yardım, pazarlama, dağıtım, tedarik anlaşmaları, 5) Teknoloji ortaklığı, 6) Patent, ticari marka, know-how, karşılıklı lisans anlaşmaları 7) İhale ortaklığı, 8) Araştırma geliştirme ortaklıkları, 9) Hizmet ya da yönetim sözleşmeleri.

ORTAK GİRİŞİM TÜRLERİ BAĞIMLILIK DERECELERİNE GÖRE ORTAK GİRİŞİMLER TAM BAĞIMSIZ ORTAK GİRİŞİMLER BİR TARAFIN HAKİM OLDUĞU ORTAK GİRİŞİMLER PAYLAŞILMIŞ YÖNETİM MODELİNİN OLDUĞU ORTAK GİRİŞİMLER BASKA BİR YERE NAKİL EDİLEN ORTAK GİRİŞİMLER İŞLETMELERİN BULUNDUKLARI ÜLKELERE VE İLİŞKİSİNE GÖRE ORTAK GİRİŞİMLER ULUSAL ORTAK GİRİŞİMLER AYNI ÜLKEDEN İŞLETMELERİN FARKLI BİR ÜLKEDE OLUŞTURDUKLARI ORTAK GİRİŞİMLER KAMU KURUMLARI İLE OLUŞTURULAN ULUSLARARASI ORTAK GİRİŞİMLER ÖZEL İŞLETMELER İLE OLUŞTURULAN ULUSLARARASI ORTAK ÜÇÜNCÜ BİR ÜLKEDE YEREL VE YABANCI İŞLETMELER ARASINDA OLUŞTURULAN ORTAK GİRİŞİMLER

ORTAK GİRİŞİMLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ 1) Ortakların katkıları 2) Ortak girişim sözleşmesi 3) Ortaklaşa kontrol 4) Farklı sektörler 5) Farklı kültürel değerlerden bireyler 6) Öğrenme yöntemi 7) Kar ve zarara katılma 8) Ortaklıktan çekilme

Tam Bağımsız Ortak Girişim Modeli .

Bir Tarafın Hakim Olduğu Uluslararası Ortak Girişimler Örnek: GM, Macaristan işletmesi Raba ile oluşturduğu ortak girişimde kamyon, traktör üretimi yapmaktadır ve %67 paya sahiptir.

Paylaşılmış Yönetim Modelinin Olduğu Ortak Girişimler

Başka Bir Yere Nakledilen Ortak Girişimler Nakil edilen; fikirler, teknoloji, personel uygulamaları, yönetim tarzı ve çalışma yollarıdır.

Gelişmiş Ülkelerdeki Ortak Girişimler Apple-Sony-Sharp IBM ve Toshiba Mazda-Ford GM-Toyota

Gelişmekte Olan Ülkelerdeki Ortak Girişimler Sabancı Holding-Japon Bridgestone Çelikkord A.Ş.-İtalyan Prelli ToyotaSa Honda-Anadolu grubu Oyak-Renault

ORTAK GİRİŞİM OLUŞTURMA NEDENLERİ Kaynak: Carter, Cushman, Hartz, 1988, s.6.

Örnekler Gillete Şirketi, % 10’dan az pay alarak, üçüncü dünya ülkelerinde küçük projelerin yer aldığı ortak girişimler oluşturmaktadır. Gillette’nin amacı uluslararası pazar payını artırmaktır. Arjantin, Brezilya, Hindistan, Meksika, Filipin gibi gelişmekte olan ülkelerde, yetmiş ortak girişimle yapılan görüşme sonucu yabancı şirketlerin tek başlarına yatırıma izin verilmediği ülkelerde, hükümet düzenlemelerinin ortak girişimi motive ettiği belirlenmiştir. Yerel işletmenin hükümet, tedarikçiler, müşterilerle olan ilişkileri, ortak girişimin yerel bir işletme gibi kabul görmesini sağlamaktadır. Ülkeyi geliştirme ve inşaat işleri, petrol ve gaz araştırmaları gibi belirli sanayilerde, teknolojisi üstün olan ortağın işletme yönetimi daha başarılı sonuç vermektedir. Killing’e göre bir tarafın hakim olduğu ortak girişimler, yönetimin paylaşıldığı ortak girişimlere göre daha başarılı olma eğilimindedirler. Paylaşılmış yönetim modelinde, taraflar girişimle ilgili ayrıntılarla daha çok ilgilendiklerinden, karar verme süreci yavaşlayarak, karışıklıklar olmaktadır (Harrigan 1986, Tayeb, 2001).

Örnekler Kore hükümeti yabancı işletmelerin ülkeye kabulünde çalışacakları sanayinin ihracata yönelik olması, iç kaynakların kullanılması ve sermaye, teknoloji, yönetim tekniklerinin getirilmesi gibi kıstaslar getirmektedir. Çin’in 2001’de DTÖ’ne üye olmasıyla yabancı yatırımcıların girebileceği alanlar artmıştır ama ortak girişim stratejisi ve yerli hammadde kullanılması tercih edilmektedir. Yabancı firmaların doğrudan pazarlama ve satış işlemlerinde bulunmalarına izin verilmemektedir. Güvenilir bir Çin’li ortak bulmak önem kazanmaktadır. Yönetim kurulu başkanı Çin’li olmak zorundadır. Telekom hizmetlerinde, yabancı hisseleri %25’i geçmemek şartıyla Çin firmaları ile ortak yatırım yapılabilmektedir.

Örnekler 2000 sonrasında Hindistan’da yeni sektörler yabancı sermayenin katılımına açılmıştır. Savunma sanayinde yabancı sermayenin katılım payı 2000 sonrasında en fazla % 26’dır. Yugoslavya, Polonya’da mevzuat, süre bakımından sınırlı olmayan ortak girişimleri sanayinin niteliğine göre yasaklamıştır (Azami 15 yıl). Amerika’lı işletmeler ortak girişimi pazara girmek için kullanırken, Avrupa’lı işletmeler teknolojiyi elde etmeye, Japon işletmeler ise yönetim uzmanlığına odaklanmaktadırlar (Koza 1999). GM ile Toyota arasındaki işbirliğinde GM Toyota’nın küçük otomobil tasarım ve üretim teknolojisini elde ederek, küçük otomobil pazarına girmeyi istemiştir. Toyota ise GM’in yönetim bilgisini elde etmeyi ve Amerika otomobil pazarındaki tecrübesinden yararlanarak bu pazara satış yapabilmeyi istemiştir (Reuer, Koza 2000).

Örnekler 1945 - 1988 yılları arasında oluşturulan eşit paylı ortak girişimler, CATI (Cooperative Agreements and Technology Indicators ) veri tabanında bulunmaktadır. Eşit paylı ortak girişimlerin en fazla kurulduğu ülkeler İngiltere, Fransa, Hollanda ve Almanya’dır. En fazla kurulan sektörler ise kimya, bilgi teknolojisi, havacılık ve savunma sanayi gibi teknolojinin ağırlıklı olduğu sanayidir.

Kaynak: Tokman, Elmadağ,Uray, Richey, 2007,s.445.

Türkiye’de Ortak Girişim Oluşturma Nedenlerine Yönelik Yapılan Çalışmalar I Batı Avrupa’lı, Amerika’lı ve Japon kökenli çok uluslu işletmelerin Türkiye’de ortak girişim oluşturma nedenleri Yerel pazardan doğrudan pay almak, Yerel bir kimlik oluşturmak, Kaliteli üretim yapmak, Hükümetin ortak girişimi tercih etmesi, Pazar bilgisi sağlamak, Pazarlama ağı kurmaktır. Türk işletmelerinin ortak girişim oluşturma nedenleri: Yeni pazarlara girebilmek, Yabancı ortağın global pazarlama ağından yararlanmak, Faaliyetlerinin uluslararasılaşmasını sağlamak, Teknoloji transferi sağlamak, Bilgi elde etmek, Örgüt kültürünü ve imajını değiştirmek, Rekabet gücü kazanmak, Kaliteli üretim yapmaktır, Riski yaymaktır. Araştırmada yabancı ortağın finansal katkısı ortak seçiminde çok önemli bulunmamıştır (Demirbag, Mirza, Weir, 1995).

Türkiye’de Ortak Girişim Oluşturma Nedenlerine Yönelik Yapılan Çalışmalar II Yabancı işletmelerin Türkiye'de ortak girişim oluşturmalarını 18 faktörün etkilediği belirlenmiştir. Bu faktörler; Pazar büyüklüğü, Kârın ana ülkeye transfer edilebilmesi, Türk ekonomisinin gelişme oranı, Doğrudan yabancı yatırımlara yönelik Türk hükümetinin düzenlemeleri, Nitelikli yerel personel, Sanayideki rekabet seviyesi, Müşterilerin satın alma güçleri, Ekonomik istikrar, Altyapı, Politik istikrar, Düşük maliyette girdi tedariki, Coğrafik yakınlık, İyi kalitede girdilerin elde edilmesi, Komşu pazarlara girebilme, Uluslararası taşımacılık maliyetleri, Vergi üstünlüğü elde etme, Teşvikler, Sendikalaşma derecesi olarak belirlenmiştir (Tatoğlu ve Glaister , 1998).

Türkiye’de Ortak Girişim Oluşturma Nedenlerine Yönelik Yapılan Çalışmalar III Türkiye’de teknoloji ağırlıklı imalat sektöründe oluşturulan 38 ortak girişim yöneticisi ile 2002 yılında yapılan araştırmaya göre, Türk ve yabancı işletmelerin ortak girişim oluşturma nedenleri ve verdikleri katkıların birbirinden farklı olduğu belirlenmiştir. Ortak girişimlerin çoğunda yabancı ortağın katkısı teknoloji olmakta ve teknoloji transferi anlaşması ortak girişim anlaşmasından ayrı yapılmaktadır. Teknolojinin % 83’ünü yabancı işletmeler, fiziksel varlıkların % 67’sini Türk, % 30’unu yabancı işletme, % 3’ünü her iki işletme birlikte sağlamaktadır. Politik, ekonomik, ülkedeki müşteriler hakkındaki (pazar hakkında) bilginin % 89’unu Türk işletmelerin sağladığı belirtilmiştir (Ulaş, 2002).

ORTAK GİRİŞİM OLUŞTURMA SÜRECİ

Doğu Avrupa’da Ortak Girişim Oluşturma Süresi Aşamalar Ay Görüşme Öncesi Araştırma 10 Ortak Seçimi 5 Fizibilite Çalışması 4 Anlaşmayı İmzalama ve Kayıt İşlemleri 5 Üretime Başlama 10.5 İlk Kâr Kazancı 27 Toplam 61,5 ay Yaklaşık 5 yıl Kaynak: Razvigorova, Ludon,1991:183.

Ortak Seçiminde Dikkate Alınan Kriterler

POTANSİYEL ORTAKLARIN ANALİZİ Kaynak ve yetenekler İş yaklaşımı Motivasyonu Katkılarının dengeli olması Rakip olmaması Organizasyonların uyumu

ORTAKLARIN UYUMU Stratejik uyum Kültürel uyum

Ortak Girişim Oluşturma Sürecinde İlişkiler

ORTAK GİRİŞİMDE KARŞILAŞILAN PROBLEMLER Kültürel farklılıklar Finansal Problemler Yasal Problemler Ortakların ürün, malzeme, teknoloji gibi katkılarının değeri Teknolojik bilginin yeterli verilmemesi Teknolojik uyumsuzluğun olması Kontrolü hangi tarafın sağlayacağı Ortakların rolleri ve fonksiyonları Şirket stratejileri arasında farklılık olması Kâr Dağıtımı

BAŞARIYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1) Ana İşletmelerin Benzerliği 2) Ana İşletmelerin İşle İlgileri ve Bağlantıları 3) Ortaklar Arası Rekabet 4) Ortak Girişim Oluşturma ve Yabancı Pazarlar Konusunda Tecrübeli Olmak 5) Ortakların Sermayedeki Payları 6) İşletmelerin Büyüklüğü ve Çok Uluslu Olup Olmaması 7) Pazarına Girilen Ülkenin Politik ve Ekonomik Riski 8) Tarafların Kültürel Farklılıkları (Dil, Problem Çözme Yöntemleri, Yönetim Tarzı…) 9) Taraflar Arasında Güç Dengesinin Olması ve Tarafların Kendi Markalarının Olması 10) Birbirine Güven ve Etkili Bir İletişimin Olması 11) Ana İşletmelerin Kaynak Katkıları 12) Ortak Girişim Oluşturan İşletmelerin Sayısı 13) Ortak Girişimin Kontrolü

BAŞARISIZLIK ÖRNEKLERİ Apple Computer ile IBM biraraya gelerek, Microsoft'un üstünlüğüne karşı koymak istemişler, yüzmilyonlarca dolar yatırmışlardır. Bir kaç yıl içinde ise işbirliği çabaları boşa gitmiştir. Motorola, Northern Telecom ile ortak girişim oluşturmuş ama on sekiz ay sonra problemler yaşamışlardır. Bell Atlantic ve Olivetti işletmeleri İtalya'nın kamu telekom firmasıyla rekabet etmek için ortak girişim oluşturmuşlar ama iki yıl sonra ortaklar arasındaki anlaşmazlıklar nedeniyle girişim son bulmuştur (Inkpen, 1999). Jayanta’nın yaptığı araştırmada Hindistan’da ortak girişimlerin % 40’ının, Suudi Arabistan’da ise % 70’inin başarısız olma nedenlerinin yeterli ön plânlama yapılmaması, tarafların kâr dağıtım politikası, sermaye artışı, yatırım plânları, yatırım zamanı ve transfer fiyatları konuları ve politikalar üzerinde anlaşamamaları olduğu belirlenmiştir (Walmsley, 1989). Blodget'in 69 uluslararası ortak girişim üzerinde yaptığı araştırma sonucunda, eşit paya sahip ortak girişimlerin daha uzun süre ayakta kaldığı ortaya çıkmıştır. Çoğunluk- azınlık payına sahip ortak girişimler ortalama 3.37 yıl, eşit paya sahip ortak girişimler ise ortalama 6.94 yıl hayatta kalmaktadırlar (Blodget 1991).

ORTAK GİRİŞİM SÜRESİ Ortak girişimlerin % 80’inin ömrü yaklaşık 7 yıl olarak belirilmektedir (Tayeb, 2001) . Kogut, çalışmalarında uluslar arası ortak girişimlerin Amerika’da 5 yıl, Kanada’da 11 yıl hayatta kaldıklarını belirtmiştir.

Başarı kriterleri nelerdir? Finansal kârlılık, hedeflenen satış hacmi, pazar payı, verimlilik, kar, planlanan amaçlara ulaşma, yatırımın getirisi, son üç yıldaki durumu. Ortaklığın ayakta kalma süresi, istikrarlılığı, mülkiyet yapısındaki önemli değişiklikler, teknoloji transferinin olması, ürün kalitesi, ana işletmelerin memnuniyeti, ayakta kalma süresi, ortağa güven, rekabet gücü, müşteriyi tutma, yeni ürün geliştirme, ortak girişim sözleşmesinin yeniden görüşülmesi.

ORTAK GİRİŞİMİN BAŞARILI OLMASI İÇİN GEREKENLER KONUSUNDA YÖNETİCİLERİN GÖRÜŞLERİ

ORTAK GİRİŞİMİN KONTROLÜ Stratejik kontrol Faaliyetsel kontrol Yan ve Gray’e göre ortak girişimde ana kontrol üç yolla sağlanmaktadır. 1) Uluslararası ortak girişim yönetim kurulu (stratejik kontrol), 2) Uluslararası ortak girişim yönetimi (faaliyetsel kontrol), 3) Uluslararası ortak girişimi oluşturan ana işletmelerin prosedürlerinin kabul edilmesi. (yapısal kontrol)

ORTAK GİRİŞİMLERİN SONA ERME NEDENLERİ 1-Ana işletmenin ortak girişimi satın alması, 2-Ana işletmenin ortaklıktaki sermaye payını ortağına satması, 3-Ana işletmenin ortaklıktaki payını üçüncü bir kişiye satması, 4-Ana işletmenin ve ortağının paylarını ortaklık dışındaki birine satmaları, 5-Ana işletmenin ortak girişimi tasfiye etmesi.

Örnek Otomotiv sektöründeki 40 Japon-Amerikan ortak girişimi üzerinde yapılan araştırma sonucunda , Japon ortakların 1/3’inin Amerika pazarına girdikten iki-üç yıl sonra diğer işletmeyi elde ettikleri ve rakip haline geldikleri ortaya çıkmıştır.

SONUÇ Ülkelerin uluslararası rekabetinde rekabet gücünü belirleyen en önemli faktör teknoloji düzeyi olduğuna göre, ülkemizde araştırma ve yenilikçilik kültürünün oluşturulması üzerinde daha çok durulmalıdır. Ar-ge alanında girişimciliğin teşvik edilmesine, özgün teknolojilerin üretilebileceği bir sektörel yapılanmaya ve tedarik anlayışına gidilmeli, KOBİ’ler ar-ge ve teknolojiye dayalı tedarik yapabilmeli, bunun için ise desteklenmeli ve işbirliğine yönelmelidirler. KOBİ’lerimize, üniversitelerin mühendislik bölümlerinden mezun gençlerimize yeterli destek verildiği takdirde, işletmelerimizin gelişmiş ülkelerin kullandığı ürünlerin bir alt versiyonu olan parçaların imalatını yapmak yerine, yeni tasarımlar geliştirilebileceğine ve teknoloji üretebileceğine güvenilmelidir. Üniversitelerle ve teknoparklarla birlikte çalışılmalı, Türkiye’de teknolojik bilgi üretecek işletmelerin sayısı artmalı, teknolojik bilgi ve deneyim kazanılmasını mümkün kılacak ortak girişim ve stratejik işbirlikleri stratejileri dış pazarlara açılmada daha çok kullanılmalıdır.

. TEŞEKKÜRLER! ulas@politics.ankara.edu.tr