Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği web: www.tap.org.tr e-mail: info@tap.org.tr ATIK PİLLER

TANIMLAMALAR Pil Pil kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine direk olarak dönüştürerek, depolayabilen bir aygıttır. Bu dönüşüm tek yönlü ise pile şarjsız veya tek kullanımlık pil denir. Ancak elektrik enerjisi bir cihaz yardımıyla tekrar kimyasal enerjiye dönüştürülebiliyorsa pile şarjlı veya çok kullanımlı pil denir. Batı ülkelerinde şarjlı pillere akümülatör de denilmektedir. Taşınabilir Pil Elde rahatlıkla bir yerden bir yere rahatlıkla götürülebilen, sızdırmaz yapıya sahip ve otomotiv veya endüstriyel uygulamalar için kullanım yeri bulunmayan pil ve akümülatörler taşınabilir türdedir. Endüstriyel Pil ve Akü Yalnız endüstriyel ve profesyonel türlerdeki kullanımlar için tasarlanmış olan veya her türlü elektrikli/hibrit tipi taşıt araçlarında kullanım yeri bulan pil veya akümülatörlerdir.

TAŞINABİLİR PİL TÜRLERİ BAŞLICA METAL İÇERİKLERİ VE BAŞLICA METAL İÇERİKLERİ Tek Kullanımlı Piller Fe(%) MnO2 (%) Zn(%) Li (%) Ag (%) Çinko-Karbon (ZnC) 3-5 25-30 20-25 * Alkali-Manganez (AlMn) 35-40 15-18 Lityum-Manganezdioksit (LiMn) 45-55 25-35 2 Düğme Piller 35-50 28-36 30-47 3 30-35 Çok Kullanımlı (Şarjlı) Piller Fe (%) Ni (%) Cd(%) NTE(%) Co (%) Nikel-Kadmiyum (NiCd) 30-40 15-25 Nikel-Metalhidrit (NiMH) 15-44 33-43 10-15 3-10 Cu (%) LiCoO2 (%) Al (%) Lityum-İyon (Li-İyon) 1-5 5-15 25-45 NTE : Nadir Toprak Elementleri

PİLLERİ KULLANIRKEN NELERE DİKKAT ETMELİYİZ ? Pilleri serin ve rutubetsiz yerlerde saklayınız ve cihazlarınızı kalorifer, soba, ocak gibi ısı kaynaklarından uzakta tutunuz. Bu şekilde pilinizin ömrünü uzatabilirsiniz. Akmış pilleri çıplak ve ıslak elle tutmayınız. Şarj edilmeyen piller kesinlikle şarj işlemine tabi tutulmamalıdır. Aksi takdirde aşırı ısınma, şişme, gaz çıkışı, alevlenme ve hatta patlama görülebilir. Bir aleti pil takılı iken uzun süreli çalıştırmıyorsanız, pilleri aletin içinden çıkartınız. Yeni alınan pilleri kullanıncaya kadar orijinal ambalajında muhafaza ediniz. Pillerin kesinlikle içlerini açmaya çalışmayınız, delmeyiniz ve ezmeyiniz. Küçük çocukların düğme tipi pillerle oynamasına müsaade etmeyiniz. Piller radyoaktif madde içermediklerinden atık piller radyasyon yaymazlar.

TÜRKİYE’DEKİ PİL TÜKETİMİ Türkiye’de taşınabilir türde pillerin üretimi yapılmamakta, talebin tamamı ithalat yoluyla karşılanmaktadır. Türkiye’deki yıllık pil tüketimi yaklaşık 10.000 tondur.Bu miktara çeşitli elektronik ve elektrikli cihazlar içerisinde yurda getirilen piller ve küçük ebatlı bakım gerektirmeyen sızdırmaz tip kurşun-asit sistemleri (kuru aküler) dahil değildir. İthal edilen pillerin yaklaşık % 85’i şarjsız ve geride kalanı şarjlı türlerdedir. Şarjlı pil türlerinden NiCd pilinin tüketimi ve pazar payı bünyesindeki kadmiyum maddesinden dolayı bu pillerin kullanıldığı cihazlara getirilen kısıtlamalar nedeniyle tedricen azalmaktadır. Cep telefonları ve dizüstü bilgisayarlarındaki çok hızlı talep artışı sonucunda LiI türü pillerin ithalatında önemli artışlar olmuştur.

ATIK PİL NEDİR, NE YAPMALIYIZ ? Kullanım ömrünü tamamlamış veya uğramış olduğu fiziksel hasar sonucu kullanılamayacak duruma gelmiş olan pillere, atık pil diyoruz. Atık hale gelmiş pillerin onarılarak tekrar kullanımı mümkün değildir. Atık piller evsel atıklarla karıştırılmamalı ve kesinlikle çöpe atılmamalıdır. Atık piller ateşe, su kaynaklarına atılmamalı ve toprağa gömülmemelidir. Aksi taktirde pilin dış kabı zamanla delinerek içindeki metaller ve kimyasal maddeler toprağa ve sulara karışabilir. Atık piller evlerinizde veya işyerlerinde ayrı biriktirilerek, atık pil toplama kutularına atılmalıdır.

ATIK PİLLERLE İLGİLİ MEVCUT YASAL DÜZENLEME Avrupa Birliği ülkelerinde uygulanmakta olan 91/157/EC sayılı atık pil ve akümülatörlerin kontrolü yönetmeliğine paralel olarak, Çevre ve Orman Bakanlığınca hazırlanan Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği (APAK) Ağustos 2004 tarihinde yayınlamış ve 01.01.2005 tarihinden itibaren yürürlüğe konmuştur. Bu yönetmeliğin temel hedefleri şunlardır : Çevrenin korunması bakımından üretimin kontrol altına alınması, Çevreye atık pillerin atılmasının önlenmesi, İşaretleme ve etiketleme yoluyla ; Kalitenin kontrolü, İthalatın kontrolü, Zararlı ağır metal miktarlarının kontrolü, Yönetim için idari ve teknik standartların belirlenmesi, Cıva, kadmiyum ve kurşun gibi metallerin, mevcut APAK yönetmeliği sınırları üstünde olan piller ve akümülatörlerin, üretim, ithalat, ihracat veya satışının önlenmesi, Atık pil ve akümülatörlerin ayrı toplanması için bir sistem oluşturulması ve bu tür atıkların nihai bertarafı, Bir yönetim planının hazırlanması,

TAP’IN ÇALIŞMALARI Yönetmeliğe göre, atık pil ve akümülatörlerin yıllık toplama miktarları bakanlıkça belirlenen kota oranlarına uygun olarak yapılması gerekmektedir. Bunu sağlamak üzere TAP’ın 3 ana amacı bulunmaktadır : Verimli bir toplama sisteminin kurularak çalıştırılması, Yıl boyunca tüketicilere yönelik bilinçlendirme kampanyaların yapılması ve okullarda eğitim çalışmalarının gerçekleştirilmesi, Atık pillerin bertaraf öncesi ve bertaraf işlemlerinin yürütülmesi, Bugün TAP bünyesinde ayrıca kurulmuş olan bir “İktisadi İşletme” vasıtasıyla Türkiye’nin tamamında atık pillerin toplanması yönünde gerekli çalışmalar sürdürülmektedir.

TOPLAMA Atık pillerin toplama miktarlarının arttırılması ve toplama işlemlerinin verimli bir şekilde sürdürülmesini sağlamak üzere TAP aşağıdaki kuruluşlarla muhtelif protokoller ve özel anlaşmalar yapmaktadır; Belediyeler, Ulusal Zincir Marketler, Tekno Marketler, Bakanlıklar (Eğitim, Sanayi, Kültür ve Turizm, Adalet, Gençlik ve Spor, Diyanet İşleri vb), Kamu kurum ve kuruluşları, sanayi kuruluşları, hizmet sektörü, Çeşitli sivil toplum kuruluşları, odalar, dernekler, birlikler, Hastaneler ve eczaneler, Silahlı Kuvvetler ve Jandarma Genel Komutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, Oteller, Ceza evleri, Korunmalı Siteler, Kütüphaneler, Gençlik Merkezleri,

BELEDİYELERLE ÇALIŞMALAR TAP toplama çalışmalarını gerçekleştirirken Belediyelere özel önem verir ve işbirliği protokolleri imzalar. Bu protokollerde, her iki tarafın üstlendiği sorumluluklar mevcuttur. Büyükşehir Belediyelerinde, APAK yönetmeliğinin ilgili maddesi gereği , taraflar Büyükşehir Belediyesi, İlçe Belediyesi ve TAP olmak üzere 3’lü protokol imzalar. Büyükşehir Belediyesi olmayan mahallerde İlçe Belediyesi ile 2’li protokol imzalanır. Protokol kapsamında TAP gerekli malzemeleri Belediyelere belirlenen toplama noktalarına göre gönderir ve ayrıca ilgili belediyeler de eğitim çalışmalarını üstlenir. Kurulduğu yıldan bu yana, TAP 600’den fazla Belediye ile protokol imzalamış ve atık pil toplama çalışması gerçekleştirmiştir. Bunlardan 30’u büyükşehirdir.

ATIK PİL TOPLAMA MALZEMELERİ

ATIK PİLLERİN GERİ DÖNÜŞÜMÜNÜN ÖNEMİ Atık piller biyolojik olarak çürüme göstermediklerinden kompostlaştırma metotlarıyla bertaraf edilemezler. Aynı şekilde atık piller yapıları nedeniyle iyi yanmadıklarından ve neticede kütlelerinde yeterli küçülme gösteremediklerinden, yakılarak bertarafı tercih edilmez. Atık pillerin kontrollü biçimde toprak altında veya üstünde depolanmaları hala birçok ülkede uygulanmaktadır. Ancak atık pillerin kimyasal yapılarına göre sınıflandırılmalarını takiben uygulanacak geri dönüşüm prosesleri suretiyle bertaraf edilmeleri en uygunudur. AB ülkelerinin metal ve metal filizi ihtiyaçlarının % 80 -100 mertebesinde ithalata bağımlı olması (örneğin nikel %86, kobalt %95 gibi) ve pillerin metal içerikleri bakımından birincil metal filizleri ve alaşımlarını takiben en zengin kaynakları teşkil etmeleri gerçeği AB ülkelerinde kısa sürede fark edilmiş ve 26 Eylül 2006’da yayınlanan son 2006/66/EC sayılı direktifte atık pillerin geri dönüştürülme zorunluluğu açık bir şekilde vurgulanmıştır. Metallerin metal filizlerinden elde edilmesi sürecinde harcanan enerji miktarının atık pillerin geri dönüştürülmesi sırasında gereken enerjiye göre çok daha yüksek olduğu hususu da ayrıca çok önemlidir.

Gerİ Dönüşüm Teknİklerİ Taşınabilir türdeki atık pillerin geri dönüşümünün hedefleri, alıcı ortamları atık pillerden kaynaklanabilecek zararlı emisyonlardan korumak, ağır metallerin toprağa veya suya karışmasını önlemek ve özellikle pillerin bünyesindeki bazı değerli metalleri geri dönüştürerek ekonomik kazanç yaratmaktır. Taşınabilir türdeki atık pillerin geri dönüşümünden çinko ve çinko bileşikleri, manganez birleşikleri, ferromangan, ferronikel, nikel, kadmiyum ve kadmiyum birleşikleri, lityum, gümüş, kobalt ve büyük kapasiteli birkaç tesiste de az miktarlarda nadir toprak elementleri geri dönüştürülmektedir. Çinko-karbon ve alkali pillerde mevcut cıva miktarının son derece azaltılması sonucunda, cıva ve cıva birleşiklerinin geri dönüşümü ehemmiyetini kaybetmiştir. Geri dönüşüm metotları, mekanik, hidrometalurjik (kimyasal/fiziksel) veya pirometallurjik (termal) olabilmektedir. Hidrometallurjik yöntemi uygulayan proseslerde termal proseslere nazaran çok daha yüksek safiyet derecelerine ulaşmak mümkündür. Buna karşılık termal proseslerde geri dönüşüm verimlilikleri çok daha yüksektir.

MEKANİK VE KİMYASAL AYRIŞTIRMA

Türkİye’dekİ Durum Türkiye’de taşınabilir türdeki pil atıklarını geri dönüştürebilen bir tesis halen yoktur. Ancak Derneğimizce toplanan atık pilleri türlerine göre ayrıştırabilen, anlaşmalı lisanslı firmalarca nikel-kadmiyum, nikel-metalhidrit ve lityum-iyon tipi şarjlı pil atıklarını yurtdışındaki geri dönüşüm tesislerine göndererek bir ekonomik getiri sağlayabilmektedirler. Bu getiri, ilgili metallerin borsa değerlerine büyük oranda bağımlıdır. TÜBİTAK Kimya Enstitüsünce “Atık Pillerin Bertarafı ve Geri Kazanım Teknolojilerinin Geliştirilmesi” ana başlıklı bir proje 2009 yılında başlatılmıştır. Bu projede müşteri kurum konumunda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve yürütücü kuruluşlar olarak da TÜBİTAK MAM ve Koç Üniversitesi yer almaktadır. Projenin amacı atık haldeki çinko-karbon / alkali-mangan ve nikel-kadmiyum pillerinin değişik türdeki fiziksel ve hidro-metalurjik proseslerle geri dönüştürülmesidir. Söz konusu tesisin 2016 yılı başında deneme çalışmalarına başlamıştır. Avrupa’daki önde gelen tesislerin yıllık işletme kapasiteleri 5.000 - 15-000 ton dolaylarındadır. Buna karşılık ülkemizde, 2017 verilerine göre, tüm çabalara karşı ancak 750 ton dolaylarında pil toplanacağı tahmin edilmektedir.

ATIK PİLLERİN AYRIŞTIRILMASI Atık piller şarjlı/şarjsız esasına göre ayrıştırılabilir. Şarjlı atık piller (NiCd, NiMh ve Li-iyon) ayrıştırma işlemini takiben içlerindeki değerli metalleri (nikel, kobalt gibi) geri dönüştürülmek üzere yurt dışına gönderilebilir. TAP’ın kendi ayrıştırma tesis henüz yoktur. Ancak ayrıştırma işlemi anlaşmalı elektrik ve elektronik atık malzeme toplayan firmalar tarafından zaman zaman yapılmaktadır. Her türlü atık pil TAP tarafından nihai bertaraf işlemine tabi tutulmaktadır.

ATIK PİLLERİN BERTARAFI Türkiye’de toplanan atık piller yer altında veya yer üstünde inşa edilmiş düzenli katı atık sahalarında kontrollü biçimde mono depolama esasına göre TAP tarafından bertaraf edilmektedir. İstanbul Kemerburgaz yer altı depoları (2006 – 2010) İstanbul Şile /Kömürcüoda yerüstü atık pil depolama sahası (2010 ve sonrası)

İSTAÇ A.Ş. YER ÜSTÜ DEPOLAMA SAHASI ÖZELLİKLERİ Depo Tabanı Sızdırmazlık Sistemi Depo Üst Örtü Sızdırmazlık Sistemi

Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği ÇEVREYE VE ORTAK GELECEĞİMİZE GÖSTERMİŞ OLDUĞUNUZ HASSASİYETE TEŞEKKÜR EDERİZ Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği web: www.tap.org.tr e-mail: info@tap.org.tr