Bİyolojİ Öğretmenleri Nasıl Yetİşmelİ?

Fen bilgisi öğretebilmek için sadece öğretmenlik becerileri değil, güvenilir bir alan bilgisi de gerekir. Ülkemizde Fen Bilgisi ve Biyoloji öğretmenleri uzun yıllardan beri Eğitim Fakültelerinde yetiştirilmektedir. YÖK Genel Kurulu’nun Fen-Edebiyat ve İlahiyat Fakülteleri öğrencilerine, öğrenimleri sırasında pedogojik formasyon verilmesine ilişkin 27.8.2009 gün ve 15 sayılı kararına karşı açılan yürütmeyi durdurma ve iptal davasında Danıştay 8.Dairesi 20.10.2010 gün ve E: 2010/2741 sayılı kararıyla, eşitlik ve nitelik vurgulaması yaparak yürütmeyi durdurma kararı vermiştir. Dolayısıyla biyologların lisans öğreniminde formasyon eğitimi de alma olanakları şu anda yasal anlamda askıdadır. Sunumda, Biyoloji Bölümleri mezunlarının biyoloji öğretmenliği yapabilmeleri konusundaki yaklaşımlar dört ana başlıkta değerlendirilmiştir: EĞİTİM FAKÜLTELERİ ÖĞRETMEN YETİŞTİRME TÜRK MİLLİ KOMİTESİ AB EURYDICE (Information on Education Systems and Policies in Europe) RAPORU FEN VE FEN-EDEBİYAT FAKÜLTELERİ

I. EĞİTİM FAKÜLTELERİNİN YAKLAŞIMI* Türkiye’de öğretmen yetiştiren fakültelerin yöneticileri, ilk kez 10-11 Şubat 2004 tarihinde Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesinde ve ülke genelindeki Eğitim Fakültelerinin dekanlarının katılımıyla “Eğitim Bilimleri Bakış Açısıyla Eğitimin Güncel Sorunları ve Çözüm Önerileri” konulu iki günlük ve altı gruplu bir çalıştay ve bir değerlendirme toplantısı düzenledi ve aşağıdaki konuları tartıştı: Eğitim Bilimleri-Öğretmen Yetiştirme Yüksek Öğretimin Geleceği ve Yasal Düzenleme Hazırlıkları Kamu Yönetimi Temel Kanunu Çerçevesinde Eğitim Yönetimi Okul Türü ve Kademeleri Yönlendirme ve Üniversiteye Giriş Sistemi Eğitimde Bilimsel Bilgi Üretimi ve Tüketimi Öğretmen Yetiştirme Türk Milli Komitesi *http://mete.meb.gov.tr/genelguncelsorunlar/genelguncel.htm

I. EĞİTİM FAKÜLTELERİNİN YAKLAŞIMI A) Çalıştay Sonuç Bildirgesinde, Eğitim Bilimleri-Öğretmen Yetiştirme Konusundan Başlıklar Hangi kademe ya da alan için olursa olsun, öğretmen yetiştirme görev ve sorumluluğunun eğitim fakültelerine ait olması gerektiği gerçeğinden hareketle, İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenliği Bölümü Lisans Programı ile Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Programı, Eğitim Fakültelerinin bünyesi içinde yer almalı ve öğretim Eğitim Fakülteleri ile ilgili fakültelerin/yüksekokulların düzenlediği ortak bir programla yürütülmelidir. Eğitim bilimlerinin bir sosyal bilim alanı olduğu gerçeğinden hareketle, eğitim bilimleri alanındaki akademik yükseltilmelerde sosyal bilimler alanındaki ölçütler esas alınmalıdır. Eğitim Fakülteleri arasındaki iletişim ve işbirliğinin yetersiz olması nedeniyle eğitim politikalarını, eğitim alanlarındaki gelişmeleri ve sorunları tartışmak, ortak stratejiler ve öneriler geliştirmek üzere Eğitim Bilimleri Fakültesi önderliğinde eğitim fakültelerinin öğretim üyeleri arasından seçecekleri birer üyenin temsil ettiği sürekli bir “Eğitim Fakülteleri Kurulu” oluşturulmalıdır. Bu kuruldan en az iki üye “Öğretmen Yetiştirme Türk Milli Komitesi”ne katılmalı ve kurul kararları “Komite” tarafından dikkate alınmalıdır.

I. EĞİTİM FAKÜLTELERİNİN YAKLAŞIMI B)Eğitim Fakülteleri Dekanlar Konseyi (EFDEK)* 20-21 Ocak 2012’de Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi’nde 54 eğitim fakültesi dekanının katılımıyla gerçekleşen Eğitim Fakülteleri İnisiyatif Geliştirme ve Değerlendirme Çalıştayı’nda kuruldu. Yılda en az iki kez, farklı üniversitelerde toplanacak. İkinci toplantı için Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi seçildi. Eğitim fakültelerinin görev ve sorumluluk alanıyla ilgili olağan dışı bir gündem oluştuğunda konsey olağanüstü toplantı yapabilecek. Çalışma grupları oluşturabilecek; çalıştaylar, bilimsel toplantılar düzenleyebilecek; gerekli yayın faaliyetleri yapabilecek. Yakın vadeli hedeflerini gerçekleştirmek için önceliği akreditasyona verdi. *http://odh.ceit.metu.edu.tr/efdek/SitePages/AnaSayfa.aspx

I. EĞİTİM FAKÜLTELERİNİN YAKLAŞIMI C) EFDEK Sonuç Bildirgesinden Başlıklar İlköğretim ve ortaöğretime öğretmen yetiştirme eğitim fakültelerinin işidir. Öğretmen Yetiştirme Türk Milli Komitesi’nin yapısı ve işleyişi gözden geçirilmeli; eğitim fakültelerinin temsil gücü arttırılmalıdır. Buna paralel olarak, öğretmen yetiştirme politikalarının oluşturulmasında MEB, YÖK ve Öğretmen Yetiştirme Türk Milli Komitesi ile EFDEK etkili bir işbirliği içinde olmalıdır. EFDEK’in öncülüğünde Eğitim Fakülteleri Akreditasyon Derneği kurulmalı; onun çatısı altında bir ulusal akreditasyon sistemi oluşturulmalıdır. Bugün eğitim fakülteleri ülkenin öğretmen ihtiyacını fazlasıyla karşılamaktadır. Öte taraftan açılmasına izin verilmiş, fakat henüz faal olmayan onlarca fakülte vardır. Bu fakültelerin aktif hale gelmesiyle ihtiyaç fazlası öğretmen arzının daha da artacağı açıktır. Dolayısıyla, sözü edilen koşullar değişmedikçe yeni eğitim fakülteleri açılmamalıdır. Buna paralel olarak öğretmen açığı olmayan alanlarda ikinci öğretim programları kaldırılmalıdır. YÖK eğitim fakültelerinin öğrenci kontenjanlarını belirlerken bu kurumların personel, mekân ve araç – gereç durumunu göz önünde bulundurmalı; kapasite fazlası öğrenci kontenjanı vermemelidir.

II. Öğretmen Yetİştİrme Türk Mİllİ Komİtesİ’NİN YAKLAŞIMI* Yükseköğretim Genel Kurulu ‘nun 19/09/1997 tarihli kararı ile oluşturulan ve Eğitim Fakülteleri, Yükseköğretim Kurulu ile Milli Eğitim Bakanlığı birimlerinin temsilcilerinden oluşan komitenin (ÖYTMK) amaçları: Eğitim Fakülteleri ile gerekli işbirliği ve koordinasyon çerçevesinde çalışarak, hizmet öncesi öğretmen eğitimi kalitesini yükseltmek; dolayısı ile de öğrencilerin okullardaki başarılarının artmasına katkıda bulunmak. Hizmet öncesi öğretmen eğitimi için ulusal ölçütler belirleyip bunları uygulamak. Öğretmen eğitimi kalitesini değerlendirme ve iyileştirme amacı ile kalite kontrol mekanizmaları geliştirmek. Öğretmenler için gerekli olan bilgi, anlama, beceri ve yeteneklere ilişkin ulusal ölçütler oluşturmak. Hizmet öncesi öğretmen eğitiminde okulların etkin katılımını sağlayıp, fakültelerle okullar arasındaki işbirliğinin gelişmesine yardımcı olmak. *http://www.yok.gov.tr/content/view/496/217/

II. Öğretmen Yetİştİrme Türk Mİllİ Komİtesİ’NİN YAKLAŞIMI A) ÖYTMK’nin Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi İçin Ulusal Ölçütler Bağlamındaki Görevleri Öğretmen yetiştirme ile ilgili kısa ve uzun vadeli planlamalar yapmak. Ülkenin ihtiyaçları ve öncelikleri ile alandaki çağdaş gelişmeler ve araştırma bulguları doğrultusunda hizmet öncesi öğretmen yetiştirme sürecini etkin ve verimli hale getirmek. Öğretmen eğitimi ile ilgili tüm konularda Yükseköğretim Kurulu’na tavsiyelerde bulunmak.

III. AB BAĞLAMINDA DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ* *EURYDICE: Avrupa Eğitim Sistemleri ve Politikaları Danışmanlığı (www.eurydice.org)

III. AB BAĞLAMINDA DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ: A) EURYDICE RAPORU Dört bölümden oluşur: İlk bölüm, kalite standartlarının içeriğini, öğretmen yetiştirme programları hakkındaki yönergeleri, yüksek öğrenim programlarının ve kurumlarının akreditasyonu için oluşturulan ölçütleri incelemektedir. İkinci bölüm, hizmet öncesi eğitimleri sırasında geleceğin fen bilgisi öğretmenlerini yönlendiren öğretmen yetiştiricilerinin profesyonel tecrübe ve özellikleriyle ilgilenmektedir. Ayrıca okula yerleştirilme süreçlerinde, kendi okullarından, öğretmen adaylarını yönlendiren öğretmenleri ve hizmet öncesi eğitim veren yetiştiricileri de ele almaktadır. Üçüncü bölüm, öngörülmüş fen bilgisi müfredatında belirtilen yaklaşımlara, özellikle de sınıfta yapılması gereken etkinliklere ve başarılması gereken amaçlara odaklanmaktadır. Dördüncü bölüm, fen bilgisi alanındaki standartlaşmış testleri ve sınavları ele almaktadır.

III. AB BAĞLAMINDA DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ B) EURYDICE RAPORUNDA KULLANILAN ULUSLARARASI EĞİTİM STANDARTLARI SINIFLAMASI (ISCED* 1997) ISCED 0: Okul Öncesi Eğitim ISCED 1: İlköğretim (İlköğretim Okulları (1-5. Sınıflar) ISCED 2: Orta Öğretim Öncesi Eğitim (İlköğretim Okulları 6-8. Sınıflar) ISCED 3: Yüksek Orta Öğretim (Lise) ISCED 4: Orta Öğretim Sonrası Yüksek Olmayan Eğitim (Meslek Lisesi) ISCED 5: Yüksek Öğrenim (İlk Aşama) ISCED 6: Yüksek Öğrenim (İkinci Aşama) *ISCED: International Standart Classification of Education

III. AB BAĞLAMINDA DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ C) EURYDICE ‘E GÖRE ÖĞRETMEN YETİŞTİRME MODELLERİ Öğretmen yetiştirilmesinde geçerli iki model vardır: Eş zamanlı öğretmen yetiştirme modeli Başlangıcından itibaren bir veya daha çok branştaki genel eğitimle, pratik ve kuramsal öğretmen eğitimini birleştiren öğretmen yetiştirme programı. Eğitim Fakülteleri mezunu olmak yeterlidir. Ardışık öğretmen yetiştirme modeli Öğrenciler önce belirli bir alanda lisansa sahip olabilmek için genel eğitim alırlar. Bu sürecin sonuna doğru veya sonunda, öğretmen olarak nitelendirilecekleri hizmet öncesi eğitime kayıt olurlar. Lisans Eğitimi+Formasyon gerektirir.

III. AB BAĞLAMINDA DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ D) EURYDICE RAPORUNDAN BAZI BAŞLIKLAR Rapor ağırlıklı olarak: Tümleşik bir branş olarak Fen Bilgisi Öğretmenliğine, Fiziğe ve Biyolojiye yönelik değerlendirmeler içermektedir. Fen bilgisinin ayrı bir konu olarak öğretildiği ISCED 2'de, genel öğretmenlik bilgi ve becerileri söz konusu olduğunda biyoloji ve fizik arasındaki fark neredeyse hiç belli değildir. Bu konudaki istisnalar sadece biyolojinin en üst düzey programının ana hatları / nitelik standartları olarak bildirildiği Belçika ve birçok noktanın fizik ana başlıklarında tartışıldığı Kıbrıs'tır.

III. AB BAĞLAMINDA DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ E) BAZI AB ÜLKELERİNİN ÖĞRETMEN YETİŞTİRİLMESİNDEKİ YAKLAŞIMLARI Yaklaşık 20 eğitim sisteminde, Fen bilgisi öğretmeni yetiştirecek olanlarda bulunması gereken yüksek öğretim niteliklerinin düzeyi, düzenlemeler ve tavsiyeler belirtilmiştir. Fen bilgisi ve biyoloji öğretmenliği için: İspanya (ISCED 2) ve Romanya'da (ISCED 1) lisans eğitimi gerekliyken, Estonya, Yunanistan, Portekiz, Romanya (ISCED 2), Çek Cumhuriyeti, Slovenya ve Finlandiya'da; öğretmen yetiştiricilerinin fen bilgisi alanında doktoraya sahip olmaları gerekmektedir. Bu durum, ülkemizde Eğitim Fakülteleri ve ÖYTMK tarafından belirlenen ilkelerin en azından tartışılması gerektiğini işaret etmektedir!

III. AB BAĞLAMINDA DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ E) BAZI AB ÜLKELERİNİN ÖĞRETMEN YETİŞTİRİLMESİNDEKİ YAKLAŞIMLARI İspanya, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Avusturya ve Portekiz'de, ilkokul fen bilgisi öğretmenlerinin eğitiminde profesyonelliği öğretenlerin fen bilgisi nitelikleriyle ilgili herhangi bir düzenleme yokken, orta öğretim öğretmen yetiştiricileri için istenen özel nitelikler: İspanya: Lisans eğitimi, İtalya, Lüksemburg, Hollanda ve Avusturya: Yüksek lisans eğitimi, Portekiz: Doktora eğitimi. Letonya’da, lisans eğitimine ve fen bilgisinde yeterli deneyime sahip insanlar veya fen bilgisi öğretmenleri, fen bilgisi öğretmenlerinin hizmet öncesi profesyonel eğitiminden sorumlu olan yetiştiriciler olarak istihdam edilme haklarına yasal olarak sahiptir.

IV. FEN ve FEN-EDEBİYAT FAKÜLTELERİNİN YAKLAŞIMI Konuyla ilgili kuruluşlar: Fen, Edebiyat, Fen - Edebiyat, Dil ve Tarih - Coğrafya, İnsan ve Toplum Bilimi Fakülteleri Dekanlar Konseyi (FEFKON) Altıncı toplantıları 2-3 Haziran 2011’de yapıldı. Konseyin çok geniş kapsamlı olduğu gerçeği ortada… Fen, Edebiyat, Fen - Edebiyat Fakülteleri Öğretim Programları Değerlendirme ve Akreditasyon Derneği (FEDEK) YÖK’ün 26.08.2010 Tarihli Genel Kurul toplantısında alınan 2010.14.754 sayılı kararıyla Yüksek Öğretim Kurumlarının Fen, Edebiyat, Fen-Edebiyat, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakülteleri programlarında ulusal bir kalite güvence kuruluşu olarak tanındı ve “Kalite Değerlendirme Tescil Belgesi” aldı. Amaçları: FEF öğretim programlarını, kurumların başvurusu üzerine değerlendirmek, akredite etmek, Akreditasyon çalışmalarında görev alacak değerlendiricilerin seçimi ve eğitimini yürütmek. Öğretmen yetiştirilmesinde Fen ve Fen-Edebiyat Fakültelerinin genel stratejisi hakkında net çizgiler yoktur! Eğitim Fakülteleri çok daha iyi organize olmuş durumdadır!

NE YAPILABİLİR? Eğitim Fakültelerinin « her kademede ve her alandaki öğretmeni, eksiksiz donamlı olarak yetiştirme » iddiası öncelikle sorgulanmalıdır! Eğitim Fakültesi mezunu öğretmenlerin formasyon yeterlilikleri hakkında kuşku duyulmamakla beraber, biyolojide alan bilgisi bağlamındaki yeterlilikleri tartışmaya çok açık bir konudur. EURYDICE Raporunda « fen bilgisi için beceriler » başlığında kaydedilen « deneysel / araştırmacı etkinlikler » niteliğinin, Eğitim Fakülteleri tarafından talep edildiği üzere sosyal bilimler alanında akademik kriterlerden geçecek olan öğretim üyeleri tarafından nasıl sağlanacağı; kesinlikle ve acilen açıklığa kavuşturulmalıdır! Öğretmen yetiştirme ile ilgili kısa ve uzun vadeli planlamalar yapma görevi uzantısında, ÖYTMK ve MEB nezdinde gerekli girişimlerde bulunulmalıdır! Kurulun ve bakanlığın, Fen Fakültesi çıkışlı öğretmenlerin alan bilgisi yeterliliği hakkında geniş biçimde bilgilendirilmesi gerekmektedir. EURYDİCE Raporu uyarınca, ardışık öğretmen yetiştirme modelinin diğer modelle paralel uygulanması yönünde girişimlerde bulunulmalıdır! Fen Bilgisi öğretmenleri dışında, lise düzeyindeki Biyoloji Öğretmenlerinin Lisans Eğitimi+Formasyon yöntemiyle yetiştirilmesi savunulmalıdır. Fen ve Fen-Edebiyat Fakülteleri bağlamında ilgili kuruluşların stratejileri net çizgilerle ortaya konmalıdır!