LABORATUVAR TESTLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Klinik laboratuvarlar teşhis, tedavi ve takiplerinde önemli bilgiler sağlamaktır. Bu bilgilerin en kısa sürede doğru, güvenilir ve en az maliyetle elde edilmesi istenir. sonuçların raporlanıp klinisyene ulaşmasına kadar geçen süreçteki değişkenlerin ve etkilerin bilinmesi, sonuçların doğru yorumlanması açısından gereklidir. ‘sadece cihaza kan verip sonuç almak’ düşüncesi son derece yanlıştır. Hatalar postanalitik(analiz sonrası) dönemden çok preanalitik (analiz öncesi) döneme ait olduğu bildirilmiştir. .

1.Postürün Etkisi Ayakta dururken kan hacmi yatan bir kişiye göre 600-700 ml daha azdır. Dik duruşta proteinsiz mayi kapiller aracılığıyla dokulara geçer.Protein (enzim,protein yapısındaki hormonlar,kalsiyum,bilurubin)kanda artıcaktır. Birkaç günlük yatak istirahatinde mayi hacmi düşer hemotokrit %10 artar.Sıvı retansiyonu (birikme) olur.

2. Egzersizin Etkisi Egzersiz sonunda alınan kanda, Aspartat aminotransferaz(AST) (karaciğer,kas,böbrekte hücre yıkım değeridir.) Laktat dehidrogenaz(LDH),kreatinkinaz(ck),üre,kan glikoz değerinde değişme,aldosteron büyüme hormonunda artış, Sonucun doğru çıkması için bir gün önceden ağır spor ,uzun yürüyüş veya koşu yapılmamalıdır.

. 3. Açlık Durumu Genellikle 10-12 saat açlık süresi istenir. 16 saatten fazlasıda tercih edilmez. 4.Besinlerin Etkisi Alınan gıdalar serum glikozu,demir,total lipd seviyesinde artış görülür.kahve,çay,kola,kafein kan bileşenlerinin dağılımını etkiler. 5.Sigara Nikotin lipidleri,hormonları,b12 vit. etkiler 6.Alkol Alımı Alkol aldıktan 2-4 saat sonra etanol ;plazma glukoz düzeyini azaltır. Ürik asit laktat değerlerini arttırır. Uzun süreli alkol kullnanlarda ALT AST GGT VE ERİTROSİT hacminde artış görülür. .

7.İlaç Kullanımı İlaçların 'in vivo'' “canlı ortamda ya da yaşayan koşullarda”, ''in vitro'' da “laboratuar ortamında ya da yapay koşullarda” etkileri mevcuttur. IM enjeksiyon kas irritasyonuna neden olur kreatinin kinaz,aldolaz,laktat dehidrogenaz artışına sebep olur. Diüretik ilaçlar hiponatremiye neden olur. Fenitoin(antiepileptik) kalsiyum,fosfor seviyesini azaltır,alkalen fosfatazı yükseltir. .

. 8.Ateş Serum hormon düzeyi,lipdler,kalsiyum,ürik asit vb. etkiler. 9.Transfüzyon Total kan ve plazma transfüzyonu plazma protein konsantrasyonunu yükseltir. Glukoz çözeltilerinin infüzyonu, plazma fosfat ve potasyum konsantrasyonlarını azaltır. .

. 10.Yaş ve Cinsiyet Etkisi çocuk, adolesan, erişkin ve yaşlılık dönemlerine ait referans değerler vardır ancak özellikle yeni doğan dönemine ait çok farklı referans değerleri vardır. Kadın ve erkek cinse ait yapısal farklılıklar endokrin testler başta olmak üzere birçok biyokimyasal ve hematolojik testte referans değerlerin çok değişik olmasına yol açmaktadır

11.Gebelik Gebelikte en önemli değişiklik ortalama plazma hacmindeki artışa bağlı hemodilüsyondur( hematokrit düzeyi %38-45'den %34 civarına düşer) 12.Biyolojik Ritim serum demiri 08.00-14.00 saatleri itibariyle aynı hastanın iki ayrı zamandaki numunesine göre %50 gibi fark gösterebilir. Sabah 06.00 civarında serum kortizol düzeyleri pik yaparken gece 00.00’ da en düşük düzeylere inmektedir. Ayrıca öğleden sonra yapılan glukoz tolerans testlerinde glukoz değerleri sabah yapılanlara göre daha yüksek çıkar. .

. 13.Mevsimsel Değişiklikler D vitamini düzeylerinin yazın daha yüksek olması, trigliserid ve total kolesterol düzeylerinin yazın kışa göre daha düşük olması sayılabilir. 14.Rakım Deniz seviyesinden daha yüksek yerlerde yaşamak bazı laboratuvar parametrelerini etkiler. Hemoglobin, hematokrit ve CRP gibi testlerde yükseklik görülür.(oksijen artışı) .

LABORATUVAR TETKİKLERİ ÖNCESİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER Doğru tetkik istemi Uygun koşullarda örnek alınımı ve taşınması %68 hata buraya aittir. TETKİK İSTEMİ Ad soyad ,dosyo numarası ,tc,ön tanı doğru girilmeli kontrol edilmelidir. Gönderilen her numune için farklı örnek numarası verilmelidir.

. Örnek Alınması İle İlgili Genel Bilgiler ; Laboratuvar tetkikleri için kanın sabah verilmesi önerilir. Fiziksel aktivitelerin testler üzerine kısa ve uzun vadeli etkileri vardır. Bu nedenle tetkik için hastaneye gitmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersizden kaçınmalıdır. Kan vermeden önce yarım saat kadar dinlenmiş olmanız önerilir. Genel olarak tüm testler için 12 saatlik açlık sonrası kan verilmesi önerilmektedir. Bu süre boyunca sigara, çay ve kahve içmekten sakınınız. Birçok ilaç, laboratuvar testlerini olumsuz biçimlerde etkileyebilmektedir. Kullandığınız ilaçlar hakkında doktorunuzdan bilgi alınız. Düzenli kullandığınız ilaçlar var ise doktorunuz almamanızı söylemediği sürece kesinlikle günlük düzeninizi bozmadan ilaçlarınıza devam ediniz. alkol-sigara kullanımı ile örnek alma zamanı arasındaki süre olabildiğince uzatılmalıdır. .