PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK-IV Dr. Serkan DENİZLİ

PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİKTE SERVİSLER Psikolojik danışma (müdahale) hizmetleri Bireyi tanıma hizmetleri Bilgi toplama ve yayma hizmetleri Yerleştirme hizmetleri İzleme hizmetleri Alıştırma (oryantasyon) hizmetleri Müşavirlik (konsültasyon) hizmetleri Araştırma ve değerlendirme hizmetleri Çevre ve veli ile ilişkiler

Psikolojik Danışma (Müdahale) Hizmetleri Psikolojik danışma hizmetleri, kapsamındaki tüm bireylere yönelik olarak, demokratik ve insancıl bir anlayışla, gönüllülük esasına dayalı olarak sunulmalıdır. İster bireyle, ister grupla psikolojik danışma formatında sunulsun, kişiler arası ilişkiye dayanır. Psikolojik danışma yardımından yararlanan bireyler hasta olarak görülmezler, her birey yaşamındaki sorunlarla ilgili psikolojik danışma yardımı alabilir. Psikolojik danışma sürecinde bireyleri eleştirme-yargılama söz konusu değildir. Yaşantısının sorumluluğu danışandadır. Temelinde gizlilik ilkesi olan etik kurallar dahilinde yürütülür.

Psikolojik Danışma (Müdahale) Hizmetlerinde Etik İlkeler Otonomi: Bireyin kendi özgür iradesiyle seçimler yapması ve kararlar vermesi demektir. Psikolojik danışman danışanın seçim ve kararlarına saygı duymasıyla ilgilidir. Psikolojik danışman kararın olası sonuçlarını tartışır, ancak karara müdahale etmez. Ancak kararın sonuçları kendine ya da bir başkasına zarar verme ile sonuçlanacaksa, ya da kişi kararı alacak zihinsel sağlık ve olgunluğa sahip değilse psikolojik danışman müdahale eder.

Psikolojik Danışma (Müdahale) Hizmetlerinde Etik İlkeler Zarar vermeme: Her şeyden öte, insana zarar gelmemesini sağlamaktır.En önemli etik ilkedir, bir eylem bireye ya da bir başkasına zarar veren bir durum oluşturuyorsa, psikolojik danışman müdahale etmelidir.

Psikolojik Danışma (Müdahale) Hizmetlerinde Etik İlkeler Yararlılık: Psikolojik danışman her durumda danışanın yararını gözetmelidir ve bunun için çalışmalıdır. Adalet: Psikolojik danışmanlar danışanlarına adil ve eşit davranmak durumundadır. Eşit davranamadığı durumlarda bunun gerekçelerini danışana açıklamalıdır. Bağlılık: Danışan ile ilgilenmeye ve onun gelişimini sağlayacak terapötik ortamı sürdürmeye bağlılık, vaatlerini yerine getirme.

Psikolojik Danışma (Müdahale) Hizmetlerinde Etik İlkeler Bir kadın danışanınızın eşinin onu dövdüğünü, vücudundaki yara izlerini sorduğunuzda öğrendiniz. Ancak danışanınız size kocasının kendisini dövmeye hakkı olduğu, bunun aile içi bir mesele olduğunu ve kimseye açıklamamanızı istiyor. Böyle bir durumda ne yaparsınız?

Psikolojik Danışma (Müdahale) Hizmetlerinde Etik İlkeler 14 yaşında bir danışanınızın kendinden yaşça çok büyük bir erkekle ilişkisi olduğunu ve hamile kaldığını öğrendiniz. Danışanınız kürtaj yaptıracağını ve bu durumdan kimseye bahsetmemenizi istedi. Ailesinin öğrendiği takdirde kendisinin hayatının tehlikeye gireceğini ifade etti. Böyle bir durumda danışanınızın etik ve yasal hakları nelerdir? Ebeveynlerin hakları nelerdir? Sonuç olarak ne karar verirdiniz?

Psikolojik Danışma Kuramları

Psikoanalitik Yaklaşım (S. Freud) İnsan doğasına bakışı: İnsan saldırganlık ve cinsellik dürtüleriyle hareket eden kontrol edilmesi gereken bir varlıktır. Freud’un insana bakış açısı temel olarak deterministiktir. İnsan davranışının içsel güçler, bilinçaltı güdüler, biyolojik ve iç güdüsel dürtüler tarafından belirlendiğini öne sürer.

Kişilik Freud’a göre kişilik gelişiminin ve sosyal gelişimin temeli yaşamın ilk altı yılında atılır. Yaşamın ilk altı yılı kişilik gelişimi açısından kritik dönemdir Kişilik üç yapıdan meydana gelmektedir: İD : Psişik enerjinin ve dürtülerin temel kaynağıdır. Haz ilkesiyle hareket eder. EGO : Dış dünyanın gerçekliğiyle ilişkidedir. Kişiliğin düzenleyici yönüdür. Gerçeklik ilkesiyle hareket eder. SÜPEREGO : Kişiliğin yargılayan yanıdır. Egonun temel kaygısı bir davranışın iyi mi kötü mü olduğudur. Toplumun ve ebeveynlerin kurallarını içerir, cezalandırmaların ve ödüllendirmelerin kaynağıdır.

Bilinç ve Bilinçaltı Bilinçli dürtüler, üzerinde kontrolümüz olan ve farkında olduklarımızdır. Bilinç aklın yalnızca ince bir kesitidir ve çoğu psikolojik süreç bilinçaltıyla ilgilidir. Bilinçaltı buzdağının suyun altında kalan büyük parçasıdır. Bilinçaltı doğrudan gözlenemez, doğrudan çalışılamaz, ancak çıkarsanabilir. Psikoanalitik terapinin bir amacı bilinçaltı dürtüleri bilince çıkarmaktır.

Teknikler Serbest çağrışım Yorumlama Rüya analizi Direncin yorumlanması Transferansın yorumlanması

DAVRANIŞÇI PSİKOLOJİK DANIŞMA İnsan dünyaya geldiğinde ne iyidir ne kötüdür. Öğrenmeler sonucu kişilik şekillenir. Doğumdan ölüme gösterilen her davranış öğrenilmiştir. Uyumsuz davranışlar da bir öğrenmenin sonucudur, o halde davranış söndürme yöntemleri ve öğrenme yöntemleri ile düzeltilebilir. Davranışlar klasik koşullanma veya edimsel koşullanma ile öğrenilmiştir.

DAVRANIŞÇI PSİKOLOJİK DANIŞMA Her davranış bir uyarıcı ile tepki arasında kurulan bağ ile meydana gelir. Watson (1920) 11 aylık bir çocuk olan Albert ile bir deneysel çalışma yürütür. Albert oyun odasındaki birçok oyuncak arasından beyaz tüylü bir fareyi eline her aldığında ortama ani ve şiddetli bir gürültü verilir. Bir süre sonra Albert beyaz fareyi her gördüğünde ağlamaya başlar. Burada beyaz fare ile korku arasında uygun olmayan bir uyarıcı-tepki bağı kurulduğu görülmektedir.

Uyarıcı-Tepki Bağı Yüksek Ses Korku Fare Yüksek Ses Korku Fare Korku

DAVRANIŞÇI PSİKOLOJİK DANIŞMA-Teknikler Sistematik duyarsızlaştırma Psikoeğitim

BİLİŞSEL PSİKOLOJİK DANIŞMA A.T. Beck tarafından geliştirilmiştir. Olumsuz düşünceleri, uygun olmayan inançları fark etme ve değiştirmeye odaklı, içgörü yönelimli bir yaklaşımdır. Bu düşünceler ve inançları Beck, “Şema” olarak adlandırır. Amaç, danışanın düşünme tarzını, şemalarına ulaşmak için otomatik düşüncelerini kullanarak ve şemaları yeniden şekillendirerek değiştirmektir.

BİLİŞSEL PSİKOLOJİK DANIŞMA Davranışçı kurama göre köpekten korkan birisinin durumu: KORKU

BİLİŞSEL PSİKOLOJİK DANIŞMA Bilişsel kurama göre köpekten korkan birinin durumu: DÜŞÜNCE: “NE KADAR SEVİMLİ” DUYGU: HOŞLANMA DÜŞÜNCE: “EYVAH, KÖPEK! ISIRACAK!” DUYGU: KORKU

BİLİŞSEL PSİKOLOJİK DANIŞMA Bilişsel terapiye göre,bilişsel çarpıklıklar psikolojik sorunlara yol açar. Bu çarpıklıklar şunlardır: Kanıta dayanmayan çıkarsamalar, Felaketleştirme Seçici soyutlama Aşırı genelleme Büyütme ya da küçültme Kişiselleştirme Etiketleme ve olumsuz etiketleme Kutuplaşmış düşünceler

BİLİŞSEL PSİKOLOJİK DANIŞMA: Teknikler İşlevsel olmayan düşüncelerin tartışılması Ev ödevleri Davranışçı teknikler

AKILCI-DUYGUSAL DAVRANIŞÇI TERAPİ Albert Ellis tarafından geliştirilmiştir. Bilişsel terapi ile aynı zamanlarda ortaya çıkmış olup aynı bakış açısına sahiptir. Kendine özgü yönleri: Öğretici-eğiticidir İşlevsel olmayan düşünceleri “Akılcı olmayan düşünce-İrrasyonel düşünce” olarak adlandırmıştır. Akılcı düşünmeyi yaşam biçimine dönüştürmeyi amaçlar.

Birey Merkezli Terapi (Hümanistik Terapi) Rogerian yaklaşım, danışandan hız alan psikolojik danışma, birey merkezli terapi adlarıyla da bilinir. Birey merkezli terapi hümanistik psikoloji akımının kavramları üzerine kurulmuştur. Birey merkezli yaklaşım insan doğasına olumlu bir bakışa sahiptir. Eğer saygı ve güvene dayalı bir ortam mevcutsa, insanların olumlu ve yapıcı yönde ilerleme eğilimine sahip olduklarına inanır.

Birey Merkezli Terapi (Hümanistik Terapi) İnsanlar güvenilir, yetenekli, kendini anlama ve kendine yön verme becerilerine sahiptirler. İnsanlar yapıcı değişimler yapabilirler ve üretken ve etkili yaşamlar sürdürebilme yeteneğine sahiptirler. Psikolojideki insancıl yaklaşımın öncülerinden Maslow’a göre insanlar kendini gerçekleştirme çabası içerisindedirler.

Birey Merkezli Terapi (Hümanistik Terapi) Birey merkezli yaklaşım bireyin bağımsızlaşmasını ve bütünleşmesini amaçlar. Birey merkezli terapi problem çözmeye ve semptom gidermeye odaklı değildir. Terapinin ana amaçlarından birisi danışanların problemleriyle daha etkili biçimde başa çıkması için gelişim süreçlerini desteklemektir. Terapist danışan için belirgin amaçlar belirlemez, danışanlar kendi amaçlarını oluşturma kapasitesine sahiptirler. Terapinin altında yatan en genel amaç kişinin “tam olarak işlevde bulunan birey” olmasına yardımcı olmaktır.

Birey Merkezli Terapi (Hümanistik Terapi) Rogers “tam olarak işlevde bulunan” insanın özelliklerini şöyle tanımlar: (1) Yaşantılara açıklık (2) Kendisine güven (3) İçsel değerlendirme sistemine sahip oluş (4) Gelişimini sürdürmeye isteklilik

Birey Merkezli Terapi (Hümanistik Terapi) Terapistin bilgisi, kuramsal yönelimi ya da kullandığı tekniklerden çok, tutumları ve kişisel özellikleri danışandaki değişime yol açar. Terapistler değişimin araçları olarak kendilerini kullanırlar. Rogers’a göre terapistin sahip olması gereken tutumlar: (a) tutarlılık (saydamlık), (b) koşulsuz olumlu kabul, (c) empatik anlayıştır.

VAROLUŞÇU YAKLAŞIM Viktor Frankl ve Rollo May tarafından geliştirilmiştir. Varoluşçu yaklaşım, terapiye felsefi bir yaklaşımdır. Varoluşçu terapi, ayrı bir terapi disiplini ya da belirgin teknikleri olan sistematik bir model değildir. Bireylerin özgür olduğunu ve bu nedenle seçimlerinden ve eylemlerinden sorumlu olduğunu öne sürer. Bireylerin yaşamlarının yazarı olduğunu ve yaşamın tasarımını bireylerin planladığını söyler.

VAROLUŞÇU YAKLAŞIM Bizler, koşulların kurbanı değiliz, “…ne olmayı seçtiysek ‘O’ yuz ” İnsanlar kendi seçimlerini yapma yetisine sahiptirler. İnsanlar sürekli olarak kendilerini yeniden yaratırlar ve bu yüzden sürekli bir gelişim ve değişim içindedirler. Terapinin temel amacı, danışanların eylemlerinin özgür olduğunu kabul etmelerine ve eylemlerinin sorumluluğunu almalarına yardımcı olmaktır. Terapide danışanlar, yaşamlarını biçimlendirme, seçenekleri fark etme ve seçim yapma konusunda cesaretlendirmek amaçlanır

GESTALT TERAPİ Fritz Perls Gestalt terapiyi geliştirirken psikoanalizden, gestalt psikolojisinden, psikodramadan, varoluşçuluktan ve fenomenolojik yaklaşımdan esinlenmiştir. Bu yaklaşımı diğer yaklaşımlardan farklı kılan şey, “Gestalt” üzerindeki vurgusudur. Laura Perls “Gestalt”ı “parçalarının bütününden farklı ve daha fazla olan bir yapı birimi” olarak tanımlamıştır. Gestalt terapi “şimdi ve burada” ilkesi üzerine kuruludur. Olaylar hakkında konuşmak yerine doğrudan deneyimlemeyi vurgular.

GESTALT TERAPİ Gestalt terapinin insan doğasına bakışı varoluşçu felsefeye dayanır. İnsanlar kendilerinin ve yaşantılarının tam olarak farkında olurlarsa problemleriyle başa çıkabilme yetisine sahiptirler. Birey kendi içerisindeki çatışmalı yönlerini kabul edip sahiplendikçe bütünleşmeye doğru ilerler ve bütünleşme sonucunda birey gelişimini sürdürebilir. İnsan bedensel, duygusal ve bilişsel olarak bir bütündür, bu bütünlük sağlandığı sürece birey gelişmeye devam eder.

GESTALT TERAPİ Perls’e göre “şimdi” yaşanılanlar dışında hiçbir şey “gerçekte” yoktur. Geçmiş geçmiştir, gelecek henüz gelmemiştir, önemli olan ise şimdidir. Gestalt terapinin en önemli amaçlarından birisi de bitirilmemiş işlerinin farkına varmalarına yardım etmek ve sonlandırmaktır, böylece bireyler şimdide daha fazla yaşamaya başlarlar. Farkındalığın kendisi iyileştiricidir.

GERÇEKLİK KURAMI William Glasser tarafından geliştirilmiştir. Bir çok açıdan Varoluşçu terapi, Birey merkezli terapi ve Gestalt terapi ile benzerlikler göstermektedir. Fenomolojik bakış açısına sahiptir. İnsanların özgür olduğu, seçimler yapabileceğine ve bunun sorumluluğunu üstlenebileceğine vurgu yapar. Bir çoğumuzun inandığından çok daha fazla bir biçimde hayatımızın üzerinde kontrole sahip olduğumuzu ileri sürer.

GERÇEKLİK KURAMI Glasser’a göre insan davranışının 4 boyutu vardır: Eylem Düşünce Duygular Fizyoloji Glasser bu 4 boyutu bir arabaya benzetmiştir. Ön tekerler (Eylem ve düşünce) davranışın tamamına yön verir. Arka tekerler ise ancak ön tekerleri izlerler (Duygular, fizyoloji)

GERÇEKLİK KURAMI Nasıl davranmayı seçersek, nasıl düşünmeyi seçersek, öyle hissederiz ve bedensel tepki gösteririz. Ne istiyorsun? Şu an yaşamında neler yapıyorsun? Bu yaptıkların isteklerine ulaşmanı sağlıyor mu? Bu isteklerine ulaşmak için neler yapabilirsin?