Kentsel dönüşüm – soylulaştırma Kent hakkı- Kentsel direniş

talep Sanayi sonrası kentleşme. Yeni bir elitin oluşumu.

Kentsel dönüşüm - benzeşme

Seçkin(ci)lik

Yapısal değişimler

Rant

Özel güvenlik

Prestij – sosyal tesisler

Yeni dindarlık – muhafazakar burjuvazi

Kentsel sürgün

Söylem savaşları 2004 yılında gündeme gelen, merkezi ve yerel yönetimlerin gündeminde eş zamanlı olarak yer alan kentsel dönüşüm programları temel hedef olarak “köhneleşmiş mekânları yenilemek ve kaça yapılanmış gecekondu alanlarını ortadan kaldırmak” hedefini göstermektedir. (Şen, 2010: 309) İstanbul örneğinde kentsel dönüşüm projelerinin başlamasıyla sürece dahil olacağı yolunda haberlerin çıktığı bazı bölgelerin Armutlu, Gazi mahallesi gibi politik kimliği öne çıkan ya da Sarıgöl gibi suçla özdeşleştirilen marjinalleştirilmiş sosyal kimlikleriyle bilinen mahallelerin de öne çıkması bu bakımdan anlamlıdır. (Şen, 2010: 318) Kentsel bölgelerin suçla özdeşleştirilerek marjinalleştirilmesinin hem güvenlik güçlerinin müdahalesi hem de kentsel dönüşüm amacıyla yıkım faaliyetlerinde meşrulaştırıcı bir etken olabildiğini söylemek mümkündür.

Ayrışma-dönüşüm Kentsel ayrışma süreciyle kentsel dönüşüm projelerinin uygulanması birbirine koşut olarak gerçekleşmektedir. Kent merkezinde ve çeperindeki bazı bölgelerin mutenalaştırılması hem mekânsal ve sosyal ayrışmayı sağlamayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda istenmeyen unsurların dışlanması, seçkinlerin yaşam alanlarının homojenleştirilmesi söyleme de yansımaktadır. Sosyal ayrışma ve gecekondu bölgelerinin ve o bölgelerde yaşayanların “varoş” damgasıyla dışlanması hakkında bkz. Rıfat N. Bali, Tarz- ı hayattan Life Style’ a yeni Seçkinler, Yeni mekânlar, Yeni Yaşamlar, İstanbul: İletişim yay. , 3. basım, 2002. Bkz. . PEROUSE Jean-François & DANIŞ A. Didem, “Güvenliğin mekanda yeni yansımaları: İstanbul’da güvenlikli siteler”, Toplum ve Bilim, no:104, 2005, s.92-123, ayrıca David Behar-Tolga İslam (der.), İstanbul'da Soylulaştırma, Eski Kentin Yeni Sahipleri, Der., İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. 2006.

Küresel kent 1980’lerle birlikte duyulmaya başlanan İstanbul’un küresel bir kent olmasına yönelik söylem özellikle 2000’lerde yapılan/gündeme gelen metropoliten yatırımlar ve dönüşüm projeleri ile diğer küresel kent örneklerinde de olduğu gibi bir sermaye birikim rejimine karşılık gelmeye başlamış ve yıllarca kentin sanayi ağırlıklı büyümesinde sundukları ucuz ve rezerv işgücü ile büyük katkısı olan gecekondu mahalleleri, sanayi ile birlikte metropolun istenmeyenleri arasında sayılmaya başlanmıştır. Bu siyasal tercihle birlikte İstanbul’un hemen hemen bütün gecekondu mahalleleri çeşitli vesilelerle dönüşüm kavramı/olgusu ile tanışmışlardır.

aidiyet Gecekondu bölgelerinin hem kurulması, hem yıkımın önlenmesi hem de altyapı ihtiyaçlarının karşılanması çoğu kez gecekondu halkının mücadelesine bağlı olmaktadır (Erder, 1998). Kuruluş dönemlerinde yaşanan gecekondu hareketi, söz konusu bölgelerde örgütlenmeyi, birlikte hareket etmeyi ve mekânla özdeşleşmeyi güçlendirmektedir. Enformel kentsel alanlar, içinde yaşayanların olanakları ölçüsünde mekânın kendileri tarafından kendileri için düzenlendiği ve dayanışmanın etkin olduğu kentsel bölgelerdir. Bu durum, kent yoksulları için düzenlenmiş olan toplu konut alanlarında görülenin aksine, mekâna yabancılaşma sorununu ortadan kaldırmakta, özdeşleşme duygusunu güçlendirmektedir (Dépaule, 1984: 487).

mücadele Kentsel dönüşümün tehdidi altında bulunan enformel kentsel alanlarda oluşan “algı” ve “söylem” kapsamında “mahalle” ve “mahallelilik” olgusu özellikle ön plana çıkmaktadır. Bilindiği üzere, enformel kentsel alanlar, içinde yaşayanların olanakları ölçüsünde mekanın kendileri tarafından kendileri için düzenlendiği ve dayanışmanın etkin olduğu kentsel bölgelerdir Gecekondu bölgelerinin önemli bir bölümü 1970’li yılların kentsel mücadele deneyimlerini yaşamış bölgelerdir (Aslan, 2005: 267-286) Sıra dışı mahalleler olarak tanımladığı bu gecekondu bölgeleri diğerlerine oranla örgütlenme deneyimleri daha yüksek, yoğun ve siyasi yönü belirgin mücadelelerin etkisiyle mekanda vücut bulan siyasi bilince sahip bölgelerdir (Aslan, 2005). Bu etkenlerin sözkonusu bölgelerde “kent hakkı” arayışıyla açıklamayı önerdiğimiz yıkıma karşı kentsel direniş eylemlerinde belirgin etkileri bulunduğu ifade edebiliriz. Bkz. Claude Pétonnet, On est tous dans le brouillard, Paris, Edition Gallilée,1985, s.71-72.

Kentsel dönüşüme muhalefet MUHALİF GRUPLAR POLİTİK GRUPLAR SİVİL İNİSİYATİFLER KİMLERDEN OLUŞUYORLAR? İdeolojik aidiyetleri olan, çeşitli partilerle ilişkileri bulunan, 1980 öncesinden birikmiş deneyime sahip sol gruplardır. Bağımsız, gönüllülük temelinde, kurumsallaşmamış, meslekî ve entelektüel birikim sahibi, devamlılık arz eden gruplar. Üyeleri arasında akademi ile ilişkide olan kişilerle, doktora, yüksek lisans öğrencileri, araştırma görevlileri yoğunluktadır. STOP, Dayanışmacı Atölye, İMECE önemli örneklerdir. NEYE KARŞI ÇIKIYORLAR? Neoliberal politikalara ve kapitalist sisteme karşılar. Neoliberal politikaların kentte yarattığı baskıya, kent mekânının yıkıcı biçimde dönüştürülmesine, meslek alanlarının yıpratılmasına, toplumu odağına almayan projelere karşı çıkmaktalar. Gündelik yaşam, tarihsellik ve toplumsallık önemli gündem maddelerini oluşturur. AMAÇLARI NEDİR? İdeolojilerinin gerektirdiği toplumsal mücadeleyi başlatmaya çalışmak. Toplumsal katılımı arttırmak, toplum odaklı kentsel muhalefet oluşturmaya çalışmak. NASIL KARŞI ÇIKIYORLAR? Siyasal aidiyeti yüksek mahallelerde örgütlenerek, toplum tabanını bilinçlendirmeye yönelik faaliyetler yaparak, basın açıklamaları ve yürüyüşler organize ederek karşı çıkıyorlar. Müdahalenin olduğu mekâna dair çalışmalar, bilinçlendirme toplantıları, workshoplar düzenliyorlar. Konuyla ilgili rapor yayınlamak, makale yazmak, basın açıklamaları, yürüyüşler yapmak da önemli muhalefet biçimleri arasında. Alan çalışmalarına odaklanmak önemli ayırıcı özelliklerini oluşturuyor. NERELERDE ETKİLİLER? Siyasal aidiyeti yüksek bölgelerde etkililer. Mahalle örgütlenmelerinin yoğun olduğu bölgeler, meslek odalarının muhalefetini yürüttüğü bölgeler etkili oldukları alanlar arasında. Gecekondu mahallelerinde en çok ilişkisi olan gruplardandırlar. GÜÇLÜ YÖNLERİ Siyasal aidiyeti yüksek bölgelerde örgütlenmeyi kolaylaştırmak, sol tabanlı kamuoyu oluşturmak. Mağdurlarla karşılıklı ilişkileri güçlü, gönüllülerinin entelektüel ve mesleki birikimleri ile muhalefete ilişkin motivasyonları yüksek. Akademi camiasıyla birlikte çalışabilmeleri kolay, akut meselelere çözüm üretme konusunda başarılılar. ZAYIF YÖNLERİ Kentsel dönüşüm meselesini, üst amaçlarına hizmet eden bir araç olarak görmek, toplumla organik ilişki kuramamak. Maddi yetersizlikleri var. Organize olmak ve devamlılığı sağlamak konularında sıkıntılar yaşamaktalar. Fazla içeriden olduklarından dolayı, bütünsel bakışı kaybedebiliyorlar. Kısa vadeli işlerde başarılılar, uzun vadeli işlerde zorlanıyorlar.

ŞEMSİYE ORGANİZASYONLAR KİMLERDEN OLUŞUYORLAR? MUHALİF GRUPLAR UNİVERSİTELER ŞEMSİYE ORGANİZASYONLAR KİMLERDEN OLUŞUYORLAR? Akademik personel ve öğrenciler. Genelde şehir ve bölge planlama, mimarlık, sosyoloji, siyaset bilimi, kamu yönetimi gibi bölümler bu anlamda başı çekmektedir. Meslek odaları, STK'lar, sivil inisiyatifler, mahalle derneklerinin birleşerek bir amaca yönelik örgütlendiği gruplardır. Vapuruma dokunma, İstanbul Mahalle Dernekleri Platformu, Üçüncü Köprüye Hayır Platformu, Körler Okulu Mücadelesi bunlara örnektir. NEYE KARŞI ÇIKIYORLAR? Toplum odaklı olmayan kentsel müdahalelere, katılımdan yoksun plan ve projelere, meslek alanının yıpranmasına karşılar. Tüm diğer örgütlenmelerin muhalefet ettiği her şeyi kapsarlar. AMAÇLARI NEDİR? Toplumsal katılımı arttırmak, meslekî değerleri korumak, meslek insanlarını doğru yönlendirmek Muhalif güçleri birleştirmek, daha güçlü ve bütünlüklü bir bakış açısına sahip bir muhalefet sağlamak NASIL KARŞI ÇIKIYORLAR? Basın açıklamaları, çeşitli alan çalışmaları, paneller, sempozyumlar, yürüyüşler. Basın açıklamaları, sempozyumlar, paneller, yürüyüşler organize ederler. Bilgi paylaşımını sağlamak ve muhalefeti güçlendirmek hedefleridir. NERELERDE ETKİLİLER? Muhalif grupların içerisinde üniversitelerden kişilerin olduğunu görmek mümkündür. Diğer muhalif örgütlenmelerin çalıştıkları yerlerde etkililer. GÜÇLÜ YÖNLERİ Akademik meslekî bilgiye hâkimler, yurtdışı deneyimlerinden yararlanabilme kapasiteleri yüksek, toplumsal anlamda meşrular. Çeşitli muhalif güçlerin birlikte çalışabileceği bir ortam yaratmak, deneyim paylaşımı sağlamak, daha bütünlüklü bir bakış açısı ortaya çıkarmak. ZAYIF YÖNLERİ Toplum - akademisyen arası dil sorunu yüzünden mağdur kesimlerle organik ilişki kurulmasında zorluklar yaşıyorlar. Bilgileri kamuoyuna aktarmada sıkıntıları var. Dar bir çevrede etkin olabilmekte, kentsel toplumsal mücadeleyi kendi akademik kariyeri ile sınırlı tutanlar oluyor. Farklı grupların ideolojik veya düşünsel ayrımları sebebiyle çeşitli sorunlar yaşanabiliyor, koordinasyon konusunda sorunlar yaşıyorlar.

MUHALİF GRUPLAR MUHALİF MEDYA ULUSLAR ARASI ÖRGÜTLENMELER MAHALLE ÖRGÜTLENMELERİ KİMLERDEN OLUŞUYORLAR? Sol görüşlü gazete ve dergiler, meslekî internet siteleri, dergiler. Birgün gazetesi, Evrensel gazetesi, Odaların dergileri, Açık radyo örneklerdir. Uluslar arası kuruluşların Türkiye temsilcilikleridir. Kentsel dönüşüm mağduru mahallelerdeki kurumsallaşmış ya da kurumsallaşmamış örgütlenmelerdir. NEYE KARŞI ÇIKIYORLAR? Neoliberal politikalara ve / veya meslek alanının yıpratılmasına karşılar. Kentsel yeniden yapılanmanın katılımdan ve demokrasiden uzak yapılmasına, AB politikalarına uygunsuzluk, uluslar arası sözleşmelerin, bildirgelerin uygulanmaması konularına karşılar. Hayatlarına yapılan tepeden inme müdahalelere, yok sayılmaya, evlerinin ve alıştıkları yaşam biçiminin ellerinden alınmasına karşılar. AMAÇLARI NEDİR? Meslekî ve /veya toplum odaklı yayıncılık yapmak Türkiye'yi, uluslar arası konjonktürü temel alarak takip etmek Yaşam biçimlerini ve evlerini korumak NASIL KARŞI ÇIKIYORLAR? Toplum odaklı haberler, yazı dizileri, makaleler yayınlayarak, muhalif hareketlerle organik ilişki kurarak karşı çıkıyorlar. Basın açıklamaları, davalar, uluslar arası güçlerle baskı kurma politikalarını kullanmaktalar. Mahalleyi muhalefete katmak, mahalle temsilcilikleri kurmak, basın açıklaması, yürüyüş, sempozyum düzenlemek, örgütlü biçimde mahalle talebi oluşturmak, dernek kurmak, platform kurmak. NERELERDE ETKİLİLER? Kentsel dönüşüm karşıtı tüm hareketleri izlemekteler. Geniş ölçekli müdahaleler, uluslararası etkisi olan plan ve projelerle ilgilenmekteler. Bulundukları mahallede ve bazen benzer sorunla karşılaşmış mahallelerde etkililer. GÜÇLÜ YÖNLERİ Akademik, meslekî kadrolar tarafından desteklenmeleri, teorik birikime sahip olmaları önemli. AB ve benzeri oluşumlarla sıkı ilişkide olmak, üst düzey politikaları etkileyebilmek Mahalleyi tanımak, mağduriyeti yaşamak suretiyle projelerin negatif etkilerini bilmek, mağdurlarla birinci dereceden ilişkilere sahip olmak ZAYIF YÖNLERİ Hitap ettikleri kitlenin çok küçük olması İçeriden ilişkiler kuramamak, muhalefeti toplumla paylaşamamak, toplumla dil birliği sağlayamamak Fazla içeriden bakmak, bazen bencilliğe yaklaşan bir tutum sergilemek, bütüncül bakış açısına sahip olamamak