Toplumsal Cinsiyet ve Hava Kirliliği Yrd. Doç. Dr. Yeşim YASİN Acıbadem Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı AD TTD Kadın Akciğer Sağlığı Görev Grubu TTD Güz Sempozyumu- İstanbul, 19/Kasım/2017

Sunum planı: Toplumsal cinsiyet: temel kavramlar Toplumsal cinsiyeti “tıp” üzerinden okumak Hava kirliliğin görünme- yeni olarak toplumsal cinsiyet Neler yapılabilir?

Temel kavramlar-1 Cinsiyet: erkek ve kadın arasındaki anatomik, biyolojik ve genetik farklar. Eril İnterseks Dişi

Temel kavramlar-2 Toplumsal cinsiyet: erkek ve kadın olma hallerindeki sosyal/kültürel farklar Erkek Üçüncü cins Kadın

Temel kavramlar-3 Cinsiyetçilik: cinsiyetler arasında kişisel ve kurumsal olarak güç ve statü ayrımcılığı. Kadınlar, kız çocukları ve LGBTİ+ fırsatlarını kısıtlar.

Toplumsal bir kurgu olarak toplumsal cinsiyet Toplumsal cinsiyet, kadın ve erkeğin “toplumsal olarak belirlenen” rol ve sorumluluklarını ifade eder. Biyolojik farklılıklar nedeniyle değil, toplumun yapısına göre kadın ve erkek olarak ne düşünmemiz ve nasıl davranmamızın beklendiğiyle ilgilidir.

Toplumsal cinsiyet farklarının kaynakları Erkekliğe ait değerler yüceltilirken, kadınlığa ait özellikler değersizleştirilir. Genelde düaliteler üzerinden işler. Örn: erkek aklı, kadın bedeni temsil eder. Kadın zayıftır, erkek güçlüdür. Kadın duygusaldır, aklını kullanamaz/rasyonel değildir, risk alamaz, uysaldır, ve bitmeyenler... Bu nedenle kadınlar ve erkekler aynı konularda bile farklı düzeylerde değerlendirilirler.

Bir de “iyi gibi” gözükenler var… “Evlenilecek” kadınlar… “Kıymetli taş” olarak kadınlar… “Her kadın bir çiçektir” olan kadınlar…

Yeniden üretim süreci Aile yaşamı Eğitim yaşamı Çalışma yaşamı Kamusal alan Medya TIP?..

Toplumsal cinsiyet ve tıp Tıpta kadının bir tür “küçük erkek” olarak değerlendirilmesi. Tıbbi araştırmalarda kadınların temsil edilmemesi. Ancak son 15-20 yılda akademik ve klinik tıbbın kadını görmeye başlaması.

Oysa... Kadınlar daha fazla hastalanıyor, sağlık hizmetlerini daha fazla kullanıyor, daha fazla ilaç alıyor ve ilaç yan etkileri ile daha sık karşılaşıyorlar.

Üstelik... Kadınlara özel durumlar daha “az ciddi” meseleler olarak değerlendiriliyor, yeterince fon ayrılmıyor ve araştırma bütçeleri daha sınırlı oluyor.

Toplumsal cinsiyet tıbbı Kadının anatomisi ve fizyolojisi farklı. Bazı hastalıklar sadece, bazıları da sıklıkla kadınlarda görülüyor. Bazı hastalıkların klinikleri ve seyirleri farklı olabilir. Komorbiditeler farklı olabilir. Farmakolojik tedaviler farklı olabilir. Stigma düzeyi farklı olabilir. “Bikini” tıbbı  Kirlilikten etkilenim farklı

Kirlilik Küresel hastalık yükü çalışmaları, sorunu hesaba katmıyor. 2015’te 9 milyon erken ölüm; %92’si DOGÜ’de. Küresel hastalık yükü çalışmaları, sorunu hesaba katmıyor. En çok yoksul ve kırılgan gruplar etkileniyor. Hava kirliliği... Dış ortam İç ortam Mesleki

Epidemiyolojik çalışmalar gösteriyor ki: Hava kirliliğinin akciğer sağlığı üzerindeki etkileri kadın ve erkekte farklı Ac büyüklüğü ve gelişimi PM birikimi Gaz absorpsiyonu Gaz-kan bariyer permeabilitesi Bronş hiperreaktivitesi Vasküler yanıt Enflamasyon

Yoksulluk! Sağlığın sosyal belirleyenleri dendiğinde ilk akla gelen!.. Kabaca “bir kişinin kaynaklarının (temelde maddi kaynaklar) asgari ihtiyaçlarını karşılaya- maması” (toplumsal katılım da dahil) hali. En önemli sonuçları akciğer sağlığı üzerinde

Küresel yoksulluk Son tahminlere göre (2011): Gelişmekte olan dünyanın %17’si günde 1.25$ ya da azıyla yaşıyor (1981’de bu oran %52 idi). 1981’de 1.93 milyar insan bu durumdayken, 2011’de 1 milyarın biraz üzerinde. Günde 2$ gelirin altında yaşayanların sayısı 2.2 milyar (1981’de 2.59 milyar idi). İyileşme var ancak çok yetersiz.

Küresel gerçekler:

Yoksulluk neden önemli? Küreselleşme “yoksulluğun feminizasyonu”na neden oldu. Yoksulluk, kirlilik, sağlığın bozulması ve sosyal adaletsizlik birbiri ile iç içe. “Çevresel adaletsizlik” de yoksulluğun önemli bir boyutu.

Çevresel adaletsizlik Yoksul, azınlık, kırılgan grupların toksik kimyasallar, kirli hava ve su, güvenli olmayan işyerleri ve diğer kirlilik türlerine hakkani olmayan maruz kalımları Kirliliğe bağlı orantısız hastalık yükü ve insan hakları ihlalleri.

İç ortam hava kirliliği-1 Yoksulluk ile en fazla ilişkili (%99!). Yaklaşık 3 milyar insanın biyoyakıt kullandığı tahmin ediliyor. 3,5-4 milyon insan erken ölüyor. Biyoyakıtlar toplumsal cinsiyet eşitsizliği ile birlikte okunmalı.

İç ortam hava kirliliği-2 İç ortam hava kirliliğini kontrol etmek sadece PM maruz kalımını azaltmaz! Kadınların içinde yaşadıkları yerel topluluklara kısa ve uzun vadeli ekonomik katkıları olabilir. Kız çocukları daha fazla eğitim alabilir.

Kısaca toplumsal cinsiyet... Konsantrasyondan maruz kalıma Maruz kalımdan doza Dozdan etkili doza Etkili dozdan sağlık çıktısına

Ne yapılabilir?-1 Araştırma önerileri: “İlk olarak, uluslararası sağlık kuruluşlarının kirliliğin yoksullar, kadınlar ve kız çocukları üzerindeki orantısız etki- sini belgeleyen ve haritalandıran araştırmaları fonlanmalarını ve bunu bir öncelik olarak benimsenmeleri- ni öneriyoruz.” (The Lancet, 2017)

Ne yapılabilir?-2 Geleneksel pişirme yöntemlerine temiz, yenilenebilir enerji alternatifleri üretilmesi Uygun enerji türüne tam ve kolay erişimin sağlanması Hangi kurumların işe gireceğinin saptanması Kullanım alanının genişletilmesi ve durumun yakından izlenmesi Biyoyakıt kullanımının azaltılması veya eliminasyonu Cinsiyet eşitliğinin tüm politikalarda gözetilmesi

Sonuç yerine: Tıp, hala erkek egemen bir alan... Toplumsal cinsiyet perspektifi, zaten görünmeyen hava kirliliği sorununun en görünmeyeni... Hava kirliliği ile mücadele, dolaylı olarak cinsiyet eşitsizliği ile de mücadele etmek demek.

TEŞEKKÜR EDERİM