Prof.Dr. Hülya Yavuz Ersan Kimyasal Etkenler-I Prof.Dr. Hülya Yavuz Ersan

Kimyasallar Dünya genelinde her yıl milyonlarca çalışan kimyasal tehlikelere maruz kalmaktadır. Kimyasallara maruz kalmak kalp hastalıkları, merkezi sinir sistemi rahatsızlıkları, böbrek ve akciğer hastalıkları, kanser ve hatta ölümcül birçok soruna neden olmaktadır. Uygun tedbirler alındığında en zehirli kimyasalla bile güvenli bir şekilde çalışılması mümkündür. Çok tehlikeli olmayan kimyasallar bile uygun şartlarda kullanılmadığında çok tehlikeli olabilmektedir.

Kimyasallardan Kaynaklanan Tehlikeler Kimyasallar, belli koşullar altında kendiliğinden ya da diğer kimyasallarla tepkimeye girebilmektedir. Kimyasal tepkimeler uygun şekilde kontrol edilemediğinde, zehirli gazlar, yangın ve patlama gibi çok tehlikeli sonuçlar ortaya çıkabilmektedir. Bu tepkimeler, insanların ölümüne ya da yaralanmasına, fiziksel hasara ve çevrede ciddi tahribata yol açabilmektedir.

Kimyasallardan Kaynaklanan Fiziksel Tehlikeler Parlayıcı - çok kolay alev alabilir ve hızla yanabilir Yanıcı – birçok koşulda yanabilir Patlayıcı – patlayarak sıcak gaz çıkışına neden olabilir Oksitleyici – oksijen çıkışına sebep olarak yanmayı tetikler, harici bir alev kaynağı olmaksızın yanmayı başlatabilir Organik peroksitler – özellikle tehlikelidir, patlamaya neden olabilir Kararsız – normal kullanım ve depolama koşullarında bozunabilir Su ile tepkimeye giren – su ile tepkimeye girerek yanıcı gaz çıkışına sebep olarak yangın ya da sağlık problemi oluşturur

Kimyasallardan Kaynaklanan Fiziksel Tehlikeler Kanserojen – kansere sebep olan ya da olması beklenen Toksik ajanlar - zehirli / akut ya da kronik etkiler Teratojen – erkek ve dişi üreme sistemlerinde ya da fetusun gelişiminde olumsuz tekiye sebep olan Tahriş edici – deri ve gözde tahrişe neden olan Aşındırıcı – canlı hücrelerde geri dönüşümsüz hasara neden olan Duyarlılık yaratan – maruz kalan kişide alerjiye sebep olan Hedef organa özel ajanlar – vücuttaki bazı organlar için tehlikeli olan (örneğin, toz/akciğerler, kloroform/karaciğer, Pb/dolaşım sistemi, karbontetraklorür/böbrekler, toluen/sinir sistemi)

Kimyasalların vücuda giriş yolları Solunum- en yaygın yoldur; gazlar/buharlar kana karışabilir, katı partiküller akciğerlere ulaşabilir Deri yoluyla absorpsiyon – birçok katı, sıvı ya da gaz/buhar deri yoluyla absorplanabilir Sindirim/yutma – istemeyerek de olsa, ellerin iyi yıkanmaması, laboratuvarda kontamine olmuş bir şeyin yenmesi, vb. Enjeksiyon – kazara cam ya da iğne batması, vb. Göze temas – fiziksel hasar ya da absorpsiyon Vücuda giriş yolu uygun kişisel koruyucu donanımın seçilmesine yardımcı olur.

Kimyasallarla Güvenli Çalışma İşveren ve çalışanların maruz kalacakları tehlikeler hakkında bilgi sahibi olması ve kendilerini nasıl korumaları gerektiğini bilmeleri sağlanarak kimyasallardan kaynaklanacak kaza, hastalık ve yaralanmaların azaltılması/önlenmesi mümkündür.

Kimyasallarla Güvenli Çalışma Tehlikenin Belirlenmesi Risk Analizi Risklerin azaltılması/ortadan kaldırılması Toplu Koruma Kişisel Koruma

Kimyasallarla Güvenli Çalışma Listeleme Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (MSDS) Etiketleme Eğitim

Kimyasalların Etiketlenmesi Tehlikeli Madde Kimyasal madde içeren bütün kaplar uygun şekilde etiketlenmiş olmalıdır: Kimyasal maddenin adı Uygun uyarı işareti Kime ait olduğu

Kimyasalların Etiketlenmesi Etiket 3 çeşit tehlikeyi göstermektedir: Fiziko-kimyasal özelliklerden kaynaklanan tehlikeler İnsan sağlığı için tehlikeler Çevre için tehlikeler

Eski ve Yeni Etiketleme Sistemleri Eski sistem Yeni sistem (CLP / GHS)

Malzeme Güvenlik Bilgi Formu- MSDS Aşağıdakileri içermelidir: Fiziksel tehlikeler (yangın, patlama, vb.) Sağlık tehlikeleri (maruziyet belirtileri) Maruziyet türü Güvenli kullanım ve depolama tavsiyeleri Acil durum ve ilk yardım prosedürleri Kontrol tedbirleri İşyerindeki bütün çalışanlar tarafından kolaylıkla ulaşılabilir olmalıdır.

Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik, 12.08.2013 Mesleki Maruziyet Sınır Değerleri: TWA: Zaman ağırlıklı ortalama (8 saat) STEL: Kısa Vadeli Maruziyet Sınırı (15 dakika)

Eğitim İşyerinde kimyasallardan kaynaklı tehlikelere maruz kalacak kişilerin eğitilmesi gerekmektedir.

Kontrol Tedbirleri Tehlikeli olmayan ya da daha az tehlikeli olanla yer değiştirme Ayırma Havalandırma (genel/bölgesel) Mühendislik tedbirleri İdari tedbirler Kişisel koruyucu donanımlar Sağlık gözetimi

Genel/Bölgesel Havalandırma Gaz halindeki kirliliği uzaklaştırır Uygun şekilde tasarlanmalıdır

Kimyasalların Güvenli Depolanması Kuru kimyasal depolama: Organik ve inorganikler birbirinden ayrılmalıdır Sıvı kimyasal depolama: MSDS formunda belirtilen özelliklerine göre tehlikeli kimyasallar birbirinden ayrı depolanmalıdır (örneğin, yanıcılar oksitleyicilerden, asitler bazlardan ayrı depolanmalıdır) Uygun depolama şartları sağlanmalıdır

Özel Kimyasalların Güvenli Depolanması Alevlenebilen sıvılar Aşındırıcı maddeler Reaktifler (Yükseltgen/İndirgen) Kriyojenler Basınçlı tüpler

Alevlenebilen Sıvıların Depolanması No smoking Uygun kaplar kullanılmalıdır Uygun güvenlik dolaplarında depolanmalıdır

Aşındırıcı Malzemelerin Depolanması Asitler bazlarla birarada depolanmamalıdır. Malzemeler dolaplarda depolanmalıdır. Ağır kaplar alçak raflarda depolanmalıdır. Rafların kenarlarında yükseltiler olmalıdır. Sıvılar göz seviyesinden daha yüksekte depolanmamalıdır.

Reaktif Kimyasallar Oksitleyiciler: Diğer maddelerle tepkimeye girerler; yangın ya da patlamaya neden olabilirler Yangın için gerekli oksijeni oluştururlar Su ile tepkimeye girenler: Su, su buharı ya da havadaki nemle tepkimeye girerler Yanıcı ya da zehirli gazların oluşumuna sebep olurlar Sodyum/fosfor & sulu çözeltiler - yangın Asit & ciyanür bileşikleri- zehirli gaz Klorür & amonyak – zehirli kloraminler Piroforikler: Havayla temas edince alev alırlar Alev genellikle görünmez

Reaktif Kimyasalların Depolanması Aşağıdakiler birbirinden ayrı depolanmalıdır: Asitler bazlardan, Asit ve bazlar alevlenebilen maddelerden, Piroforik bileşenler alevlenebilen maddelerden, Perklorik asit indirgeyici ajanlardan, Suyla tepkimeye giren maddeler sudan Termal olarak kararsız olan maddeler soğukta depolanmalıdır.

Kriyojenik Kimyasallar Soğuk buharları insan uzuvlarını çok çacuk dondurabilir (örneğin, -196oC’de N2). Büyük miktarda gaz oluşumuna sebep olarak solunabilir oksijenin yerine geçer. Malzemeleri kırılganlaştırır. Ilık bir kabın doldurulması sırasında kaynama/sıçrama meydana gelebilir. Aktarma sırasında yüz koruyucular, kriyojenik sıvılara uygun eldiven, uzun kollu ve manşetsiz giysi v.b. gibi kişisel koruyucu donanımlar kullanılmalıdır.

Kişisel Koruyucu Donanımlar İyi laboratuvar uygulamaları gözetilmeli ve gerektiğinde mutlaka uygun kişisel koruyucu donanım kullanılmalıdır. Maske Göz koruyucular Kapalı ayakkabı, Laboratuvar önlüğü, Uzun paçalı kıyafet Eldiven

Basınçlı Tüpler Basınçlı tüpler duvara ya da sağlam bir yere zincir, kelepçe v.b. ile sabitlenmelidir. Basınçlı tüpler taşınırken uygun bir taşıyıcı kullanılmalı ve tüpler zincir v.b. ile sabitlenmelidir. Alevlenebilen gazları içeren tüpler özel alanlarda depolanmalıdır. Birarada bulunması uygun olmayan gazlar ayrı yerlerde depolanmalıdır.

İlk Yardım/Güvenlik Malzemeleri Yangın söndürme tüpleri İlk yardım çantası Güvenlik duşları Göz yıkama istasyonları Spill kit Kişisel koruyucu malzemeler