Yrd.Doç.Dr. Çağdaş Erkan AKYÜREK AFETLER Yrd.Doç.Dr. Çağdaş Erkan AKYÜREK

AFETLER VE TANIMLARI

“Afet bir olaydan çok bu olayın doğurduğu sonuçlardır.” İnsanlar için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, insanların normal yaşantısını ve eylemlerini durduracak veya kesintiye uğratan, imkânların yetersiz kaldığı, doğal veya insan kökenli olayların genel adıdır. Bir olayın afet olarak nitelendirilebilmesi için insanları veya yaşadıkları çevreyi önemli biçimde etkileyecek kadar büyük çapta olması gerekir. “Afet bir olaydan çok bu olayın doğurduğu sonuçlardır.” Beklenmeyen ve önceden oluş zamanı bilinmeyen bir olgudur. Çağdaş Erkan AKYÜREK

Afet Sağlık kuruluşunun kapasitesini aşan sayıda hasta ya da yaralının, hastaneye herhangi bir nedenle aniden ve aynı zamanda başvurmasına neden olan her olay “afet” tanımına uymaktadır. Çağdaş Erkan AKYÜREK

Afetlerin Doğurduğu Sonuçlar Can ve mal kaybı Kayıpların bir kısmı hemen afetle birlikte ortaya çıkarken, bir diğer kısmı ise ilerleyen yıllarda görülür. Örneğin sel sırasında can ve mal kaybı meydana gelebilir. Ancak baskından sonra selin getirdiği moloz, kum ve çamur tarım alanlarını verimsizleştirerek dolaylı ve uzun süreli zararlara yol açar. Çağdaş Erkan AKYÜREK

Bir Afetin Büyüklüğünü Neler Belirler? Olayın fiziksel büyüklüğü, Olayın yoğun yerleşme alanlarına olan uzaklığı, Fakirlik ve az gelişmişlik, Hızlı nüfus artışı, Tehlikeli bölgelerdeki hızlı ve denetimsiz şehirleşme ve sanayileşme, Ormanların ve çevrenin tahribi veya yanlış kullanımı, Bilgisizlik ve eğitim eksikliği, Toplumun afet olaylarına karşı önceden alabildiği koruyucu ve önleyici önlemlerin ulaşabildiği düzey. Çağdaş Erkan AKYÜREK

Bir Afetin Büyüklüğünü Neler Belirler? Sayılan faktörlerden ilk ikisinin dışındakilerin tamamının insan kaynaklı olduğu anlaşılmaktadır. Sonuç olarak, afetlerin büyüklüğü önemli ölçüde insan faaliyetlerinin doğru veya yanlış yönde gelişmesine paralel olarak artmakta veya azalmaktadır. Çağdaş Erkan AKYÜREK

Bir bölgede nem miktarının geçici dengesizliğidir. Kuraklık Bir bölgede nem miktarının geçici dengesizliğidir. Doğal bir iklim olayıdır ve herhangi bir zamanda, herhangi bir yerde meydana gelebilir. Kurak iklimlerin hüküm sürdüğü yerlerdeki insanlar, hayvanlar ve bitkiler nem eksikliğinden ve yüksek değişkenlikteki yağıştan olumsuz etkilenirler. Çağdaş Erkan AKYÜREK

Kuraklık Kuraklık hesaplamalarında bir bölgedeki yağış ve evapotranspirasyon (buharlaşma ve terleme) arasındaki dengenin uzun süreli ortalaması göz önünde bulundurulur. Kuraklık, zaman (yağış mevsiminin başlamasında gecikmeler, ürün büyüme mevsimi – yağış zamanı ilişkisi) ve yağışların tesiri (yağış yoğunluğu ve sıklığı) ile ilişkilidir. İnsan faaliyetlerinin su kaynaklarına olan bağımlılığı nedeniyle kuraklığın toplum üzerinde büyük çaplı ve ciddi etkileri vardır. Çağdaş Erkan AKYÜREK

Genel Kıtlık (Bölge ya da ülkedeki herkes üzerinde etkilidir) Yaygın ve sürekli açlığa, ölüm oranında önemli artışa neden olan aşırı ve uzun süreli gıda darlığıdır. Genel Kıtlık (Bölge ya da ülkedeki herkes üzerinde etkilidir) Bölgesel Kıtlık (Belirli bir bölgedeki tüm toplulukları etkiler) Sınıfsal Kıtlık (Yalnızca belli bir nüfus kesimini etkiler) Çağdaş Erkan AKYÜREK

Doğal ve beşeri nedenler Kıtlığın Nedenleri Doğal ve beşeri nedenler Kuraklık (en sık karşılaşılan nedeni), aşırı yağmur ve taşkınlar, mevsimsiz soğuklar, tayfunlar, bitki hastalıkları ve ürünlere dadanan zararlı böcekler vb... Siyasî ve kültürel nedenlerden kaynaklanan kıtlıklar, doğal kıtlıkların aksine denetim altına alınabilir niteliktedir. Kıtlığın beşeri kaynaklı en büyük nedeni savaşlardır. Savaşlar sırasında ürün ve yiyeceklerin yok edilmesinin yanı sıra kuşatma gibi taktiklerle yiyecek dağıtımı da büyük ölçüde engellenmektedir. Çağdaş Erkan AKYÜREK

Erozyon (Aşınım) Yer kabuğu üzerindeki toprakların, başta akarsular olmak üzere tür dış etkenlerle aşınıp yerinden koparılması, bir yerden başka bir yere taşınarak verimliliğini yitirmesidir. Türkiye topraklarının %90’ı su, % 1’i rüzgâr erozyonuna maruz kalmaktadır. Tarım topraklarında bu oran %75 civarındadır. Türkiye erozyon sonucu her yıl 500 milyon ton verimli toprağını kaybetmektedir. Çağdaş Erkan AKYÜREK

Erozyon (Aşınım) Doğal şartlarla gerçekleşen erozyonla kaybedilen verimli topraklar yine doğal denge içerisinde telafi edilebilmektedir. Erozyonu telafi edilemez boyutlara ulaştıran etken insan bilinçsizliğidir. Çağdaş Erkan AKYÜREK

Deprem (Yer Sarsıntısı, Zelzele) Yer kabuğunda beklenmedik enerji hareketleri sonucunda ortaya çıkan sismik dalgalanmalar ve bu dalgaların yeryüzünü sarsması olayıdır. Sismik aktivite ile kastedilen depremin meydana geldiği alandaki frekansı, türü ve büyüklüğüdür. Sismograf, Sismoloji Depremin şiddeti: Moment Magnitud ölçeği (Richter) Sarsıntının şiddeti: Mercalli şiddet ölçeği Çağdaş Erkan AKYÜREK

Sel Bir bölgede toprağı belirli bir süre için tamamen veya kısmen su altında bırakan; ani, büyük ve düzensiz su akıntılarıdır. Çağdaş Erkan AKYÜREK

Heyelan (Toprak Kayması) Kayalardan, döküntü örtüsünden veya topraktan oluşmuş kütlelerin, çekimin etkisi altında yerlerinden koparak yer değiştirmesidir. Ülkemizde en fazla Doğu Karadeniz şeridinde görülür. Eğimin fazla, yağışların yoğun bölgelerde heyelan riski daha fazladır. İnsanların yaptıkları çalışmalarla topraktaki dengeyi bozmaları da önemli bir etkendir. Çağdaş Erkan AKYÜREK

Çığ Genellikle bitki örtüsü olmayan engebeli, dağlık ve eğimli arazilerde, vadi yamaçlarında tabakalar halinde birikmiş olan kar kütlesinin iç ve/veya dış kuvvetlerin etkisi ile başlayan bir ilk hareket sonucu (tetiklenen), yamaçtan aşağıya doğru hızla kaymasıdır. Çağdaş Erkan AKYÜREK

Yanardağ Patlamaları Tsunami Çağdaş Erkan AKYÜREK

AFET TÜRLERİ İnsan Kaynaklı Afetler Doğal Afetler Şiddetli Soğuklar Nükleer, biyolojik, kimyasal kazalar Taşımacılık kazaları Endüstriyel kazalar Aşırı kalabalıktan meydana gelen kazalar Göçmenler ve yerlerinden edilenler vb. Doğal Afetler Şiddetli Soğuklar Kuraklık Kıtlık Deprem Seller, su taşkınları Toprak kaymaları Çığ Fırtınalar, hortumlar Volkanlar Yangınlar Çağdaş Erkan AKYÜREK

Dünyada Gözlenen Afet Türleri Klimatik Afet Sıcak Dalgası Soğuk Dalgası Kuraklık Dolu Hortum Yıldırım Kasırga Tayfun Sel Siklonlar Tornado Tipi Çığ Aşırı Kar Yağışı Asit Yağmuru Sis Buzlanma Hava Kirliliği Orman Yangınları Çağdaş Erkan AKYÜREK

Dünyada Gözlenen Afet Türleri Sosyal Afetler Yangınlar Savaşlar Terör Saldırıları Jeolojik Afetler Deprem Heyelan Kaya Düşmesi Volkanik Patlamalar Çamur Akıntıları Teknolojik Afetler Maden Kazaları Biyolojik, Nükleer, Kimyasal Saldırılar ve Kazalar Sanayi Kazaları Ulaşım Kazaları Biyolojik Afetler Erozyon Orman Yangınları Salgınlar Çağdaş Erkan AKYÜREK

Afetlerin Etkileri Doğrudan Etkiler Can kayıpları, Yaralanmalar, Alt yapı hasarları, Mal kayıpları, Hayvan ve tarım ürünleri kayıpları, Kültür mirası kayıpları, Kurtarma, ilk yardım ve geçici barınma çalışmaları giderleri, Tedavi, beslenme ve yiyecek giyecek giderleri, Alt yapı, haberleşme ve ulaştırma tesislerindeki hasarları onarım giderleri, Yapılardaki çeşitli hasarları onarım giderleri Çağdaş Erkan AKYÜREK

Afetlerin Etkileri Dolaylı Etkiler İşyeri ve üretim tesislerinin geçici veya sürekli kapanması nedeniyle uğranılan üretim kayıpları, Sağlık, eğitim ve diğer kamu hizmetlerinin kesilmeyi veya aksaması nedeniyle uğranılan hizmet kayıpları, Çeşitli sektörlerdeki işletme kayıpları nedeniyle oluşan gelir kayıpları, Üretim veya hizmet yetersizliği nedeniyle ortaya çıkan fiyat artışı, Eldeki kaynakların, kurtarma, ilk yardım ve geçici barındırma çalışmalarına yoğunlaştırılması nedeniyle, diğer alanlarda görülen yatırım ve hizmet eksikliği ile bunların alternatif maliyetleri Eğitimin ve genel kalkınma programlarının aksamasının doğuracağı ilave maliyetler İşçilik, göç, yaralı insanlar ve kimsesiz kalanların maruz kaldığı diğer sosyal maliyetler Çağdaş Erkan AKYÜREK

Afetlerin Etkileri İkincil Etkiler Üretim veya arz kaybının yol açtığı piyasa kaybı, Kaynakların depremden etkilenen bölgelere yoğunlaştırılmasının neden olabileceği aşırı talep ve fiyat artışları, Yıllık bütçe giderlerinin aşırı artması, parasal kaynakların azalması ve ödemeler dengesinin bozulması Çağdaş Erkan AKYÜREK

Kaynaklar Özdikmen, Tayfun (2014) Afet ve Acil Durum Yönetimi, Seçkin Yayınevi, Ankara. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Meteorolojik Kaynaklı Doğal Afetler, http://www.mgm.gov.tr/arastirma/dogal-afetler.aspx?s=cigozet, Erişim: 09.10.2014 Ergünay, Oktay (2002) Afete Hazırlık ve Afet Yönetimi, Türkiye Kızılay Genel Müdürlüğü Afet Operasyon Merkezi Introduction to Disaster Management, Virtual University for Small States of the Commonwealth, Course Manual. Çağdaş Erkan AKYÜREK