BÖLÜM 1: BİLİMSEL ve BİLİMSEL ARAŞTIRMA

Bu bölüm sonunda Bilimin tanımı ve kapsamı Pozitivist bilim yaklaşımı e eleştirisi Paradigma kavramı Pozitivist ötesi bilim yaklaşımı Sosyal bilimlerin gelişimi Günümüzde bilim ve toplum konuları hakkında bilgi edinmiş olacaksınız

BİLİM Nedir? Bilim kelimesi, bilinen şey (scienta) veya bilgi anlamına gelen scire (bilmek) kökünden türetilmiştir. Bilim, araştırmacının bakış açısına göre bazı araştırmacılar tarafından ürün olarak tanımlanırken bazı araştırmacılar tarafından ise süreç olarak açıklanmaktadır: Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi, ilim Geçerliliği kabul edilmiş sistemli bilgiler bütünü Genel, güvenilir, bilinen en geçerli bilgi Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir amaca yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci

BİLİM…. Herhangi bir konuda bilgi sahibi olmak için neler yaparız? Kişisel deneyim, görüş birliği, uzman görüşü, medya araçları, kitaplar, mantık ... Değişik yollara başvurabiliriz. Fakat, bu bilgiler güvenilir olmayabilir. Bilgiye ulaşmanın en doğru ve güvenilir yolu bilimdir. Modern toplumların en itibarlı kurumlarından biri olan bilim, her şeyden önce, bir sistematik bilgiler kümesidir. Bu bilgiler mantıksal ve olgusal bakımdan birbiri ile ilişkili olup, bir bütün oluşturur.

Bilinçli ve akılı bir varlık olan insan, sahip olduğu farklı bilgi türleriyle dünyada karşılaştığı nesneleri bilmek ister. Bu nesnelerle insan arasındaki etkileşim süreci sonunda ortaya çıkan ürüne bilgi denir.

Bilimin Özellikleri OLGUSALLIK: Bilimsel önermelerin tümü doğrudan ya da dolaylı olarak gözlenebilir gerçeklere/olaylara dayanır. Bir hipotez ya da teorinin doğruluğu deney ya da gözleme bağlı olarak kanıtlanır. MANTIKSALLIK: Elde edilen sonuçlar birbiriyle tutarlı ve çelişkisizdir. Bu süreçte tümevarım ve tümdengelim yaklaşımlarından yararlanılır OBJEKTİFLİK: Bilimsel bilgiler nesnel verilere dayandırılmıştır. Elde edilen verilerden ulaşılan sonuçlar kişiden kişiye veya toplumdan topluma değişmez (Bilimsel nitelik taşıyan her sonuc güvenilirdir) ELEŞTİRİCİLİK: ileri sürülen her iddia karşısında ne kadar akla yatkın görünürse görünsün eleştirici yaklaşımın kullanılmasıdır. Yanlışlanabilirlik bilimin gerçeğe ulaşmada kullandığı en sağlıklı özelliktir. Bu özellik aracılığıyla bilim kendi kendini düzeltme olanağı yaratmaktadır. (bilimsel bilgi mutlak doğru ve değişmez değildir, yanlışlanabilir)

GENELLEYİCİLİK: Bir vaka veya durumda doğru olarak bulunmuş bilgiler, diğer benzeri vakalar içinde aynı derecede doğrudur SÜREKLİLİK: Bilimsel bilgi üretme süreci insanlığın varoluşundan bu yana hiçbir zaman durmadan birikerek devam etmektedir SEÇİCİLİK: Evrendeki bütün olguları değil önemli gördüğü, insanlığa fayda sağlayacak olguları konu edinir YENİLİKÇİ: Her gün yeni bilimsel bilgiler ve yeni bilim alanları ortaya çıkmaktadır. Bilimsel bilgi durağan olmayıp sürekli değişme, gelişme ve ilerleme halindedir, statik değildir HERKESE AÇIKLIK ve TOPLUMSALLIK: Herhangi bir kişinin bir alanda belli bir yöntemi kullanarak ulaştığı sonuca, aynı yöntemi kullanan herkesin aynı biçimde ulaşabilmesi olanaklıdır. Bilimsel bilgiyi diğer bilgilerden ayıran özelliktir.

Bilim adamının olgulara yaklaşımı, “sokaktaki adam” ismini verdiğimiz sıradan insandan farklıdır. Bilim adamı şüphecidir; her gördüğünün UFO olmadığını bilir. Bilim adamının yaptığı çalışmalar belirli bir yönteme dayanır. Deney yapar, test eder, sistematik çalışır. Oysa sokaktaki adam gördüklerine, duyduklarına inanır. Yargılarına nasıl ulaştığı sorulduğunda, “gün gibi ortada”, “herkes biliyor zaten” gibi sözler sarf eder Bilimin temeli; tecrübe, deney ve araştırmadır. Bilim var olan ama henüz bilmediğimiz bir düzeni araştırır

BİLİMSELLİĞE HİZMET EDEN YÖNTEMLER Bilimsel bilgi üretmede Bacon’un tümevarım ve Aristo’nun tümdengelim yöntemlerinden bahsedebiliriz Tümevarım: sınırlı sayıda örneğe bakarak genel sonuçlar oluşturabilmek (özelden genele). Olaylardan, gözlemlerden hareket ederek genellemelere gidilir. Kesin sonuçtan bahsetmek mümkün değildir, olası sonuçlardan söz edilir Örneğin, elimizdeki araştırma yöntemleri kitabında örnekleme ile ilgili bir bölüm var, o halde bütün araştırma yöntemleri kitaplarında örnekleme ile ilgili bir bölüm vardır Örneğin, psikiyatristler hastalardaki psikolojik problemlerin çocuklukta yaşadıklarına bağlı olduğunu bulmuşlardır. O halde, bütün psikolojik sorunlar çocuklukta yaşananlara bağlıdır

Tümdengelim: doğru kabul edilen bir genellemeden yola çıkarak özel hakkında fikir sahibi olunmasını sağlayan ilişkilendirme yöntemi, akıl yürütmedir (genelden özele) Örneğin, insan ölümlüdür; Ahmet insandır; öyleyse Ahmet de ölümlüdür Örneğin, bütün araştırma yöntemleri kitaplarında örnekleme ile ilgili bir bölüm vardır, öyleyse elimdeki araştırma yöntemleri kitabında da bu bölüm vardır

Bilimsel yöntem tümdengelim ve tümevarımın bir sentezidir Bilimsel yöntem tümdengelim ve tümevarımın bir sentezidir. Önce evrenden onu temsil ettiğine inanılan bir örnek seçilir (tümdengelim). Sonra, bu örnek kütle üzerinde yapılan araştırmaların bulguları ışığında, evren hakkında genellemeler yapılır(tümevarım) Tümdengelim ve tümevarımın kullanıldığı bir diğer nokta ise teori testi ve teori inşasıdır. Teorileri test etmek üzere onlar parçalara (hipotezlere) ayrılır ve bunların sınanması sonucu teorinin açıklama gücü test edilmiş olur. Ya da olguya, olaylara ilişkin hipotezler oluşturulur ve bu hipotezler sınandıktan sonra bir genelleme yapılarak teori inşa edilir

Kaynak: Babbie, 2007, s. 23 Kuram (Teori): Geçerlik ve güvenirliği bilimsel yöntemlerle saptanmış olan bilgi ve açıklamalar bütünüdür. Ortaya çıkan denencenin doğruluğu kesin olarak ispatlanamazsa ve doğru olma olasılığına ilişkin kuvvetli veriler elde edilirse, o zaman denence kurama dönüşmektedir. Kuramlar, sürekli olarak geliştirilmeye açık kavramsal yapılar olarak görülür. Kuşkusuz bu durum, bilimin kendini eleştiren, yenileyen ve geliştiren bir özelliğe sahip olmasından kaynaklanır. Çok büyük miktarda bilimsel gerçek, sınanmış hipotez ve mantıksal çıkarım içerirler. Kuramlar genellenebilir olmalıdır. Yani, farklı ortamlara ait verilerle test edilerek kuramı destekleyen sonuçların elde edilmesi gerekmektedir Örnek: motivasyon teorileri, öğrenme teorileri

BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ Araştırmacılar tarafından izlenen süreç aşağıda belirtildiği gibidir. İlk bakışta bu sürecin sırasıyla kat edilmesi gerektiği düşünülse de uygulamada her aşamayı defalarca gözden geçirmek, aşamalara tekrar geri dönmek gerekebilir 1. Araştırma konusunun ve probleminin seçimi; araştırma önerisinin hazırlanması 2. Literatür taramasının yapılması (eleştirel kaynak incelemesi) 3. Araştırma sorularının veya hipotezlerinin belirlenmesi 4. Araştırmaya konu olan evrenin ve örneklemin belirlenmesi 5. Verilerin toplanması 6. Verilerin analizi 7. Araştırma bulgularının raporlanması BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ

BİLİMSEL ARAŞTIRMA TÜRLERİ Literatürde bilimsel araştırmaların farklı ölçütler temel alınarak sınıflandırıldıkları görülmektedir. Burada araştırmalar üç başlık altında incelenmektedir: Amaçlarına Göre Keşfedici Tanımlayıcı Açıklayıcı Ele Alınan Süre Anlık Süreli Kullanımlarına Göre Temel Uygulamalı

Amaçlarına Göre Sınıflandırma 1) Keşfedici Araştırmalar Hemen her araştırmanın başında özellikle az incelenmiş bir konu ele alındığında yapılır. Araştırmacı, konu hakkında bilgisini derinleştirmek ve konuyu daha değişik boyutlarıyla anlamak isteyebilir Araştırma problemindeki belirsizlikleri gidermek, konuyu sınırlandırmak için yardım eder Değişik yollar izlenebilir: kaynak taraması yapmak ya da konunun uzmanlarıyla görüşmek

2) Tanımlayıcı Araştırmalar Araştırma odağındaki nesne ya da olgunun mevcut durumunun ifade edilmesidir. Yani, bir örgüt, birey, grup, durum veya olgunun düzgün bir portresini çizmektir Hakkında veri toplanmak istenen bir olgunun, veri toplanmadan önce düzgün bir tanımının yapılması önemlidir. Hipotez kurulduktan sonra yapılır Tanımların birer sonuç olmadığı, sonuca götüren araçlar olduğu gerçeği unutulmamalıdır

3) Açıklayıcı Araştırmalar Araştırmacının araştırmasına konu ettiği değişkenler arasında neden-sonuç ilişkisi oluşturduğu çalışmalardır Amaç, çalışılan durum veya konuyu değişkenler arasındaki ilişkilerle açıklamaktır. Bir diğer deyişle, hipotezleri test etmektir Hipotezlerin geçerli olup olmadığı veya genel geçerli kurallar, kuramlar bulunabilir

Ele Alınan Süreye Göre Sınıflandırma 1) Anlık Araştırmalar Bir olgunun belirli bir zamandaki durumunu ortaya koyan araştırmalardır. Amaç, bir olgunun belli bir anda resmini çekmektir. Sadece bir tarihsel bağlama sahiptirler; bu nedenle süreç, değişim yakalanamaz Örneğin nüfus sayımları,sekreterlerin yeni ofis araçlarını kullanabilme yetenekleri, 2016 yılı itibariyle Mağusanın mekansal özellikleri 2) Süreli Araştırmalar Araştırılan olguya ilişkin zaman içindeki değişim ve gelişimler incelenir. İncelenen örneklem grubu açısından zaman serileri, panel ve kohort olmak üzere üç alt gruba ayrılırlar Örneğin, x şehrinin 2000-2016 yılları arasındaki nüfus artış eğilimi, Mağusanın 1974 yılından bu yana geçirdiği fiziksel değişim

Kullanımlarına Göre Sınıflandırma 1) Temel Araştırmalar Bu araştırmalarda bilgi bilgi içindir anlayışı egemendir ve amaç var olan bilgiye yenilerini katmaktır, kuram (teori) geliştirmektir Temel araştırmalar insan davranışlarının genel ilkelerini bulmaya çalışır Örneğin, Pavlov’un köpeklerle klasik koşullama kuramı, İşletmede neoklasik örgüt teorisi vb.

2) Uygulamalı Araştırmalar Üretilen bilgilerin değerlendirilmesi ile, problemlerin fiilen çözümünü gerçekleştirmeyi amaçlayan çalışmalardır Uygulamalı araştırmalar, temel araştırmalar ile elde edilen teorik bilgilerin kullanım alanlarını belirlemek veya geliştirmek için yapılırlar Bu araştırmalarda mevcut bilgilerden yararlanılarak belli sorunların çözümüne çalışılır. Bu konudaki bilgiler geliştirilerek, iş ve toplum hayatına sağlanan yararın artırılması hedeflenir