AYRILMA ANKSİYETESİ Anksiyete, tanımlanması zor bir korku ve endişe duygusudur. Bu duyguya bedenle ilgili bazı duyumlar sıklıkla eşlik eder. Göğüste sıkışma, kalp çarpıntısı, terleme, başağrısı, midede boşluk duygusu ve hemen tuvalete gitme gereksiniminin doğması verilebilir. Çocuklarda anksiyete belirtileri sıklıkla karmaşıktır. Klinik görünümü bedensel yakınmalar veya okul reddi şeklinde olabilir.  

Çocuk ve ergenlerde görülen anksiyete bozuklukları: Ayrılma anksiyetesi bozukluğu Özgül fobi, panik bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk, sosyal fobi, travma sonrası stres bozukluğu vb.yetişkinlerde de görülen anksiyete bozuklukları

AYRILMA ANKSİYETESİ BOZUKLUĞU Ayrılma anksiyetesinin belirli dereceleri çocuğun normal gelişiminin beklenen bir parçasıdır. Normal ayrılma anksiyetesi ortalama 18. ayda en üst düzeyine ulaşır, ancak genellikle oyun ve okul öncesi dönemde göze çarpar ve bir patoloji olarak da değerlendirilmez. Bir yaşın altındaki bebek ayrılma anksiyetesini yabancı anksiyetesi şeklinde açığa çıkarır. Okula yeni başlayan küçük çocuklarda ayrılma anksiyetesinin görülmesi bir dereceye kadar normaldir.

Ayrılma anksiyetesi bozukluğunda, gelişimsel olarak bağlandığı başlıca kişilerden ayrılma ile ilgili uygunsuz ve aşırı anksiyete vardır. Ayrılmaya tepkiler çocuğun gelişimsel düzeyinden beklenenin ötesinde ve şiddetlidir. Ayrılma anksiyetesi bozukluğu çocukluk çağında en sık görülen anksiyete bozukluğudur.  

Ayrılma anksiyetesi bozukluğu olan çocuklardaki tepkiler; okul reddi, ayrılma durumunda sıkıntı ve korku, ayrılma sezildiğinde mide ağrısı, başağrısı gibi yineleyen bedensel belirtiler ayrılmaya yönelik kabuslar şeklinde olabilir.

Sıklık Kız ve erkekler eşit olarak etkilenmektedir. Yaygınlığı ergenlerde düşüktür. Ergenler genellikle okul reddi ve bedensel yakınmalarla gelirler. Başlangıcı okul öncesinde olmasına karşın en sık 7-8 yaşlarında görülür. Ayrılma anksiyetesinin yaygınlığı okul çağı çocuklarında % 3-4, tüm ergenlerde % 1 olarak tahmin edilmektedir. Düşük sosyoekonomik düzeyin ayrılma anksiyetesi bozukluğu için belirgin bir risk etkeni olduğu gösterilmiştir.  

Belirti ve bulgular Ayrılma anksiyetesi bozukluğunun temel özelliği anne babadan, evden veya tanıdık çevreden ayrılmanın başlattığı aşırı anksiyetedir. Bu bozuklukta çocuklar, kendileri için önemli yakınlarından uzaktayken kendilerine yaklaşan kişinin zarar vereceğinden, kötü şeyler olacağından korkarlar. Pek çoğu ana babasının hastalanacağı, kaza geçireceği endişesini yaşar. Kaçırılacakları, kaybolacakları ve ailelerini bulamayacakları korkusu yaygındır.

Ergenler anneden (ya da anne yerine konan kişiden) ayrılmayla ilgili kaygılarını doğrudan ortaya koyamazlar. Davranışlarında bu anksiyetenin etkisi vardır. Evden ayrıldıklarında, yalnız başlarına bir etkinliğe katıldıklarında sıkıntı duyarlar. Alışveriş yaparken, eğlenceye ya da sosyal ortamlara girerken yanlarında birilerini (genellikle anneyi) isterler.  

Bu çocuklarda ayrılma anksiyetesi, sıklıkla evden ayrılma, seyahate çıkma düşüncesiyle ortaya çıkar. Çocuk kampa, yeni bir okula hatta arkadaşının evine gitmeyi reddedebilir. Hırçınlık, yeme güçlüğü, huysuzlanma, anne babaya yapışma ya da onları sürekli izleme görülür. Yeni bir yere taşınma çocukta sıkıntı yaratır, yeni yaşama uyumları çok zor olur ve geriye dönme ile ilgili fantaziler kurarlar.  

Uyku sorunları sık görülür Uyku sorunları sık görülür. Uykuya dalana dek yanlarında birinin kalmasını isterler. Bu çocuklar sıklıkla ana-babanın yatağına giderler veya kapılarında uyurlar. Gece kabusları ve korkular anksiyetenin diğer bir gösterim şeklidir. Ek olarak karanlık korkuları, gerçek dışı kaygıları vardır. Bu çocuklar bazen kendilerine bakan gözler görebilirler. Bazen sevilmediklerinden yakınabilirler, kardeşlerinin kendilerinden daha fazla kayırıldığını veya ölmek istediklerini söyleyebilirler.  

Sıklıkla bulantı, kusma, mide ağrısı gibi gastrointestinal yakınmalar getirirler. Bedenlerinin değişik yerlerinde ağrılar, boğaz ağrısı ve grip benzeri belirtileri olabilir. Daha büyük çocuklarda çarpıntı, halsizlik, baygınlık gibi kardiyovasküler ve solunumla ilgili belirtiler vardır.  

Tedavi   Tedavide birden fazla yaklaşım (bireysel psikoterapi, ailenin bilgilendirilmesi ve aile tedavisi) önerilmektedir. Aile tedavisi destekleyici ve tutarlı sevgi gereksiniminin karşılanması ve yaşam değişikliklerine (hastalık, ameliyat, taşınma gibi) hazırlamanın önemi konusunda aileye yardımcı olma şeklindedir. Özgün bilişsel yöntemler ve gevşeme teknikleri çocuğa anksiyetesini kontrol etmede yardımcı olabilir

Ayrılma anksiyetesi bozukluğuna eşlik eden okul reddi, acil psikiyatrik bir durum olarak görülebilir. Çocuk, aile, okul ve arkadaş çevresini içine alan kapsamlı bir tedavi planı gerekir. Çocuk okula devam etmesi konusunda cesaretlendirilmeli, teşvik edilmelidir. Çocuğun katkıları övülmeli ve ödüllendirilmelidir. Fakat tüm gün okula dönmek bunaltıcı oluyorsa, çocuğun okulda kalma süresini giderek arttırılacak şekilde bir program yapılmalıdır.

Anksiyete yaratan nesneyle giderek artan ilişki davranışcı bir yöntem olup her tür ayrılma anksiyetesinde kullanılabilir. Destekleyici ve davranışsal yöntemlerin yeterli olmadığı durumlarda ilaç tedavisi eklenebilir. Çocuk ve ergenlerdeki anksiyete bozukluklarının tedavisinde en sık kullanılan ilaçlar; antihistaminikler, benzodiazepinler ve antidepresanlardır.

Antihistaminik ilaçlar çocuk ve ergenlerdeki duygusal ve davranış bozukluklarında oldukça sık kullanılan ilaçlardır. Bu ilaçlar arasında difenhidramin, hidroksizin hidroklorid ve hidroksizin pamoate en sık kullanılanlardır. Altı yaşından küçük çocuklarda en fazla 5 mg/kg/gün kullanılabilir. Altı yaşından büyük çocuklarda ve gençlerde ise günde üç- dört kere verilir ve toplam doz günde 100 mg'dan fazla olmamalıdır.  

Benzodiazepinler çocuk ve ergenlerde oldukça sık kullanılan ilaçlardır. Beta blokörler anksiyetenin titreme, yüz kızarması, terleme, çarpıntı gibi somatik belirtilerini azaltır. Ancak duygusal belirtilere etki etmezler.  

Ayırıcı tanı Normal Okul reddine yol açan diğer nedenler Sosyal fobi Davranım boz., KGB Öğrenme boz. Yaygın anksiyete boz. Okul ile ilgili fiziksel/ lişkisel nedenler Depresyon Yaygın gelişimsel bozukluk şizofrenide de ayrılmayla ilgili anksiyete olur, fakat bu ayrılma anksiyetesi bozukluğundan çok içinde bulundukları bozukluğa bağlı bir durum olarak değerlendirilir.  

TİK BOZUKLUKLARI

Tikler birden ortaya çıkan, hızlı, yineleyici, ritmik olmayan, basmakalıp bir motor hareket ya da ses çıkarmadır. Karşı konulamaz bir deneyim olarak yaşanır ve değişik sürelerde baskılanabilir. Bütün tik çeşitleri stresle alevlenebilir ve oyalayıcı etkinlikler sırasında (örn. okuma ya da dikiş dikme) kaybolabilirler. Uyku sırasında belirgin olarak azalırlar.

Bu bölüm şu üç bozukluğu içermektedir. Tourette bozukluğu, Kronik motor ya da vokal tik bozukluğu Gelip geçici tik bozukluğudur.

TOURETTE BOZUKLUĞU Sıklıkla çocuklukta ya da gençlikte başlayan, değişik kas gruplarını tutan motor ya da sözel birden fazla tikle kendini gösteren bir hastalıktır . Bir yıldan daha uzun sürer. Bu hastaların yaklaşık yarısında dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, % 40 kadarında da obsesif kompulsif bozukluk görülür.

Sıklık Tourette bozukluğu yaklaşık olarak her 10.000 kişiden 4-5'inde görülür. Bozukluk erkeklerde kızlara oranla daha fazladır.

Belirti ve bulgular En sık görülen göz kırpma, daha sıklıkla ise yüzü ya da bedenin diğer yanlarını içeren tikler olabilir. Başlangıç belirtileri dil çıkarmayı, diz çökmeyi, koklama, sekme, boğaz temizleme, kekeleme, sesler kelimeler çıkarma, koprolali ve sıçrama gibi tikleri içerebilir. Bazı olgular ise çoğul belirtilerle başlayabilir. Sıklıkla toplumsal sıkıntı, utanma, kendi kendini yargılama ve deprese duygudurum vardır.

Tourette bozukluğu iki yaşında başlayabilmekle birlikte genelde başlangıç yaşı çocukluk ya da erken ergenliktedir. Motor tiklerin ortalama başlangıç yaşı 7'dir. Hastalık genellikle yaşam boyu sürer.

Nedenleri Bozukluğun etiyolojisi tam olarak bilinmemektedir. Genetik: Özellikle monozigot ikizlerde eş hastalanma % 53 olup, tüm diğer tik bozuklukları eklendiğinde bu oran % 75'in üzerine çıkmaktadır. Epigenetik ve çevresel etkenler: gonadal androjenler ve stres hormonları, oksijenizasyon, postnatal dönemdeki psikososyal stresler, yüksek ısılı ortamlarda bulunma, anabolik steroidler, kokain ve psikostimülanlar ve yineleyen streptokok enfeksiyonları risk etkenleri arasında sayılabilir.

Tourette bozukluğu ve obsesif kompulsif bozuklukta bazal ganglia ile ilgili kortikal ve talamik yapıların önemli yeri olduğu bildirilmektedir. Tik bozukluğu ve obsesif kompulsif bozuklukta dopamin hiperaktivitesi, endojen opiyatlarda ve adrenerjik etkinlikte artış bildirilmektedir. % 10 olguda beyin tomografisi ve MRI'de anormal bulgular olduğu bildirilmektedir.

Ayırıcı tanı Hareket bozuklukları (geç diskinezi gibi) Nörolojik bozukluklar (Huntington hastalığı, Wilson hastalığı, Sydenham koresi, inme, Lesch-Nyhan sendromu, multipl skleroz, postviral ansefalit ve kafa travması gibi) Kompulsiyonlar Epilepsi

Tedavi Başta aile ve okul olmak üzere çocuğun yakın çevresinin tikler hakkında eğitilmesi Tiklerin "inadına" davranışlar olmadığını öğrenmek, çocuklarının genetik geçişli bir nöropsikiyatrik hastalığın etkisiyle böyle davrandığını kabul etmek aileleri ve öğretmenleri rahatlatarak, beklentilerini olumlu yöne çeker.

Farmakolojik tedaviler Haloperidol: 0.5 mg/ gün gibi küçük dozlarda bile yanıt alınabilir. Yeni nesil antipsikotikler (risperidon vb.) Pimozid : tedaviye 1 mg/gün ile başlanır, dozu en çok 6-10 mg/gün olacak şekilde arttırılabilir. Noradrenalin salınımını azaltan ve a2 adrenerjik agonist olan klonidin: doz ortalama 0.15-0.30 mg/gün olacak şekilde ayarlanır.

KRONİK MOTOR YA DA VOKAL TİK BOZUKLUĞU Tourette bozukluğuna göre daha az şiddette ve işlevselliğin daha iyi olduğu bir bozukluk Süre 1 yıldan uzun Ya motor ya vokal tikler Tourette bozukluğu ile genetik olarak yakın olduğu düşünülmektedir. Tourette bozukluğundan 100-1000 kez daha sıktır. Okul çağında % 1-2 oranında görülür. Erkeklerde daha sıktır. Ayırıcı tanı ve tedavisi Tourette bozukluğu için belirtildiği gibidir.

GEÇİCİ TiK BOZUKLUKLARI Bir yıldan az sürer, ancak en az dört hafta ve hemen hergün tikler olmalıdır. Bozukluğun diğer özellikleri genel olarak Tourette bozukluğu ile aynıdır. Fakat belirtilerin ağırlığı ve işlevsellikteki bozulma Tourette bozukluğundan daha azdır. Okul çağında görülür. % 5-24 oranındadır. Genellikle ilaç tedavisi önerilmez, psikosoyal tedaviler yeterlidir.