SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ ÜNİTE 2 ARAŞTIRMA SORUNUNUN BELİRLENMESİ Yrd. Doç. Dr. Ebrucan İSLAMOĞLU

Araştırmalar makul bir hedefe ulaşmak için yapılırlar. Bunlar arasında, Bir gerçeği açığa çıkarmak, Var olan problemlere çözüm aramak, Akademisyenler ve uygulamacılar için yeni ufuklar anlamına gelebilecek konuları gündeme taşımak sayılabilir.

Araştırma konusunun seçimi, daha sonraki aşamaların başarısı adına, araştırma sürecinin en önemli ve zor aşamasıdır. Bunun için araştırmacı, konu hakkında bir araştırma tasarımında bulunacak düzeyde bilgi sahibi olmalıdır. (ön kaynak taramasını yapmış olmalıdır.)

Konunun belirlenmesi, bir anlamda gömleğin ilk düğmesinin iliklenmesi gibidir. İlk düğme doğru iliklenmişse, diğerlerinin de doğru olma şansı çok yüksektir.

SORUN NEDİR? Sorun, Kişilerde merak uyandıran durum Sezilen güçlük Birden çok çözüm seçeneği Araştırma yapma gereği duyulan bir belirsizliktir.

SORUN SEÇME ÖLÇÜTLERİ GENEL ÖLÇÜTLER : Araştırma konusuyla ilgili ölçütlerdir. Burada araştımacı kendine bazı sorular sorar, Üzerinde çalışacağım sorun yeterince, Özgünlük/yenilik Önemlilik - Araştırmazsak neyi kaybederiz?

Çözülebilirlik Etik kurallara uygunluk Eğer bu sorulara yanıt bulabiliyorsak genel ölçütler karşılanmış demektir.

ÖZEL ÖLÇÜTLER : Araştırmacının kendine ait olan ölçülerdir ÖZEL ÖLÇÜTLER : Araştırmacının kendine ait olan ölçülerdir. Daha çok sahip olduğu olanaklar ve yeterliliklerle ilgilidir. Alanda birikim Yöntemde yeterlik

Veri toplama izni alıp alamayacağına, Zaman ve olanakların yeterli gelip gelmeyeceğine, Araştırmacı ilgisini araştırma sonuna kadar sürdürüp sürdüremediğine bakılır. Bunlara araştırmacılar olumlu yanıtlar veriyorsa özel ölçütler karşılanmış demektir.

SORUNUN TANIMLANMASI BÜTÜNLEŞTİRME (GENEL BAĞLAM) : Sorunun içinde yer aldığı genel bağlamın tanıtımı yapılır. Sorunun farklı kesitleri üzerinde durulur. SINIFLANDIRMA (SEÇİLEN KESİT) : Bu kesitlerden birisi seçilerek sorun sınırlandırılır.

TANIMLAMA (ODAKLANILAN DURUM) : Sorun açık ve anlaşılır bir şekilde tanımlanır ve ikna edici bir araştırma gerekçesi ortaya konulur.

ALDIKLARI DEĞERLERE GÖRE DEĞİŞKEN TÜRLERİ DEĞİŞKEN : Farklı değerler alabilen özelliktir. SÜREKLİ / NİCEL : Alt ve üst sınırlar arasında herhangi bir değer alabilme. Örnek : Ağırlık SÜREKSİZ / NİTEL / KATEGORİK : Yalnızca tam sayılarla ifade edilebilen belirli değerleri alabilme. Örnek : Cinsiyet

KONTROL ŞEKİLLERİNE GÖRE DEĞİŞKEN TÜRLERİ BAĞIMLI DEĞİŞKEN : Sonuç olarak etkilenen.(Ör : Başarı) BAĞIMSIZ DEĞİŞKEN : Doğrudan etkileyen (Ör : TV, Gazete, İnternet)

KONTROL DEĞİŞKENİ : Sonuca dolaylı etkide bulunan KONTROL DEĞİŞKENİ : Sonuca dolaylı etkide bulunan. (Örneğin okuduğunu anlama ile ilgili bir araştırma yapıyorsak burada okuma hızı kontrol değişkenimiz olur.) KONU DIŞI DEĞİŞKEN : Araştırmacıların öngöremediği ama bir şekilde süreci etkileyen bir değişkendir. (Ör : İzlenen program türü)

ARACI DEĞİŞKEN : Hem bağımlı hem de bağımsız değişkeni aynı anda etkileyen değişkendir. (Örneğin televizyona ya da gazeteye karşı tüketicinin yaptığı yükleme bir aracı değişkendir.)

ARAŞTIRMA PROBLEMİ Problem, güçlük yaratan, var olduğu sürece engel oluşturan ve bu nedenle değiştirilmesi gereken bir durumdur. Araştırmacı bu özellikleri taşıyan bir durumu seçer ve çözmeye çalışır. Araştırma problemi; Araştırılabilir, İyi sınırlandırılmış, Açık, Kuramsal temellere dayalı ve Önemli olmalıdır.

ÖRNEK Aşağıdaki araştırma sorularını tartışalım: Ortaöğretimde bilgisayar destekli eğitime yer verilmeli midir? Sevginin insan hayatındaki anlamı nedir? Öğrencilerin tutumları ile başarıları arasında bir ilişki var mıdır? Okulda şiddetin gerekçeleri nelerdir? Aşağıdaki araştırma soruları uygun biçimde sınırlandırılmış mıdır? Okuma-yazma öğretiminin en iyi yolu nedir? A yöntemi kullanıldığında ne kadar sürede okuma-yazma öğretilir? Okuma-yazma öğretiminde A ve B yöntemlerinden hangisi daha etkilidir?

ARAŞTIRMA PROBLEMİ BULMA Sezme Karşılaşma Ön araştırma ve gözlemler İlgili araştırmalardan yararlanmak İlgili okumalardan yararlanmak Uzman görüşü almak Grupla görüşme / Beyin fırtınası yapmak …

DEĞİŞKEN DEĞİŞKEN (VARİABLE) ; bireyden bireye, gruptan gruba, durumdan duruma, zamandan zamana, bağlamdan bağlama,… değişiklik gösterebilen özellik ya da davranışları ifade eder.

BİREY ÖZELLİKLERİ Fiziksel Özellikler (yaş, cinsiyet, göz rengi,…) Psikolojik özellikler (başarı, zeka, tutum, ilgi,…) Demografik özellikler ( SED (Sosyal ve Ekonomik destek hizmeti), eğitim düzeyi, kardeş sayısı,…)

DEĞİŞKEN TÜRLERİ Sınıflamalar: Örneğin; Cinsiyet Anne eğitim düzeyi Nitel - Nicel Sürekli - Süreksiz Bağımlı - Bağımsız Örneğin; Cinsiyet Anne eğitim düzeyi Baba eğitim süresi Kitap sayısı Aylık gelir Başarı Zeka Tutum Doğum yeri Meslek

DEĞİŞKENİN ÖLÇEK DÜZEYLERİ Hiyerarşik olarak en fazla bilgi veren ölçek düzeyinden başlayarak dört ölçek düzeyi tanımlanmıştır: Oranlı (Ratio) Eşit Aralıklı (İnterval) Sıralama (Ordinal) Sınıflama (Nominal)

HİPOTEZ KURMA

HİPOTEZ ; En genel anlamda araştırılmak üzere ortaya atılan bir iddiadır. Bu araştırma, yaygın olarak iki yaklaşıma göre yapılır: Doğrulama yöntemi Yanlışlama yöntemi Hipotezler; araştırma soruları olarak ifade edilebileceği gibi istatistiksel/matematiksel önermeler şeklinde de ifade edilebilir.

İSTATİSTİKSEL HİPOTEZ İstatistiksel hipotezler, birbirini tümleyen iki önerme ile ifade edilir: H0: Sıfır/Null/Yokluk hipotezi H1 ya da HA: ‘Alternatif hipotez’ ya da ‘araştırma hipotezi’ İstatistiksel hipotezler, H0’ın belli bir manidarlık düzeyinde reddedilmeye çalışılmasına dayalıdır. Bu nedenle hipotez testi sonucunda; H0 reddedildi ya da H0 reddedilemedi kararı verilebilir.

ÖRNEK H0: Öğrencilerin başarı ortalamaları arasında cinsiyetlerine göre α=0.05 düzeyinde manidar bir fark yoktur. Xerkek = Xkadın H1: Öğrencilerin başarı ortalamaları arasında cinsiyetlerine göre α=0.05 düzeyinde manidar bir fark vardır. Xerkek  Xkadın

İSTATİSTİKSEL HİPOTEZ TESTİ AŞAMALARI Varsayımların test edilmesi Normal dağılım Değişkenlerin sürekliliği Veri sayısının yeterli olması Gruplararası varyansların homojenliği (Varsa) Diğer varsayımlar Hipotezlerin Kurulması Test İstatistiğinin Kestirilmesi Karar Kuralının Belirlenmesi Karar

GENEL ARAŞTIRMA KONUSU HANGİ YÖNTEMLERLE BELİRLENİR? Kuram ve uygulamalardan yola çıkarak Güçlü ve zayıf yönleri belirleyerek Daha önce yapılan tezleri inceleyerek Tartışarak Kaynak incelemesi yaparak Kendi iş tecrübelerinden hareket ederek Danışman veya diğer bir akademisyenden yardım alarak

GENEL ARAŞTIRMA KONUSU ÖRNEKLERİ Gecekondulaşma ve sosyal çözülme, Eğitimde Toplam Kalite Yönetimi, İç göç hareketlerinin siyasi tercihlere etkisi, Geleneksel ve Modern liderlik yaklaşımlarının karşılaştırılması, İşgörenlerin eğitim ve geliştirilmesinde bilgisayar kullanımı, Performans değerleme verimlilik ilişkisi, Orta Asya’ da Türk girişimcilerin karşılaştıkları problemler, Bireysel ilişkilerin müşteri tercihleri üzerindeki etkisi,

Yönetici - sendika ilişkileri, Teknolojinin işgören sağlığı üzerindeki etkisi, Türkiye’ de yabancı sermayeli firmaların faaliyetleri, Hizmet sektöründe müşteri memnuniyetinin belirleyicileri, Satınalma kararını etkileyen faktörler,

TİPİK KONU DARALTMA YOLLARI Sektör Ayrımı (hizmet, imalat, tarım) Sanayi Ayrımı (elektronik, otomotiv, kağıt. plastik ) Konunun Kapsamı (Ücret sistemleri-Performansa dayalı ücret sistemleri) Coğrafi Alan (Sakarya Bölgesi uygulaması) Zaman (1990 sonrası) Çalışan Grupları (Memur-İşçi, Yönetici-İşgören, Mavi yakalı-Beyaz yakalı, Nitelikli-Niteliksiz, çekirdek aile-geniş aile gibi)

Toplumsal katmanlara göre (işçi, memur, işveren, emekli) Yaş durumlarına göre (bebek, çocuk, genç, orta yaşlı, yaşlı, eski, yeni ) Yaşama yerlerine göre ( köy, şehir ) bunların ve daha değişik daraltma ölçülerinin bir karması.

İYİ BİR ARAŞTIRMA KONUSUNUN ÖZELLİKLERİ Araştırılabilir olmalı ; hakkında veri toplanabilmeli. Uygulama veya kuram açısından katkı niteliğinde olmalı. Özgün olmalı. Potansiyel sonuçlarda simetri olmalı. Jürinin/değerlendirmecinin beklentileriyle uyumlu olmalı. Araştırmacının yetenek ve imkanlarıyla uyumlu olmalı.

ARAŞTIRMA KONUSUNU BELİRLEMEYE İLİŞKİN KONTROL LİSTESİ Araştırma konusu araştırılabilir nitelikte mi? Konu, değerlendirmeyi yapacak kurumun beklentilerini karşılayabiliyor mu? Konu, ilginizi çekiyor mu? Konu kuram ve/veya uygulama açısından anlamlı mı? Konuyu araştırabilecek niteliklere sahip misiniz? Araştırmayı belirtilen zamanda yapabilecek misiniz?

Araştırmayı yapmak için gerekli olan finansal kaynaklara sahip misiniz? Araştırma için gerekli olan verileri toplayabilecek misiniz? Araştırılan konu hakkında daha önce yapılmış çalışmalardan haberdar mısınız? Araştırma problemlerini ve hedeflerini açıkça ifade edebiliyor musunuz?

ÖZET Burada bilimsel araştırma sürecinin ilk aşaması olan ‘Araştırma Probleminin/Konusunun Belirlenmesi’ üzerinde durulmuştur. Araştırmacılar için üzerinde çalışacakları konunun belirlenmesinde dikkate alınması gereken ölçütlerin, araştırmanın başarılı yürümesi için ne denli önemli olduğu vurgulanmıştır. Ayrıca, araştırmacılar için zaman, finansman, emek gibi bir dizi kısıtlayıcı faktörlerin varlığından hareketle, genel bir araştırma konusunun hangi ölçütler dikkate alınarak daraltılabileceği, yani

araştırılabilir duruma getirileceği konusu tartışılmıştır. Uygulamada öğrencilerin en çok uygun bir konu belirleme aşamasında sıkıntı çektikleri görülmektedir. Bazı öğrenciler bu sıkıntıyı aşmak için konuyu belirleme işini danışmanlarına bırakma kolaylığını tercih etmektedirler. Oysa bir araştırmanın başarılı olabilmesi için araştırma konusunun araştırmacının ‘ilgi, bilgi ve yeteneğine’ uygun olması gerekir. Yani, araştırma konusu teklifinin öğrenciden gelmesi gerekir.

TEŞEKKÜR EDERİM…