EKONOMİ TARİHİ 11.07.2012, İstanbul

Takas sistemi & paranın bulunuşu Para bulunmadan önce insanlar gereksinimlerini takas yoluyla karşılıyorlardı. Değerli metallerden deniz kabuklarına ve hatta sigaraya kadar pek çok eşya veya mal para işlevi görmüştür. Dünyada ilk kez altın ve gümüş sikke kullananlar ve malların değerini para karşılığı olarak hesaplayanlar Batı Anadolu’da yaşayan ve M.Ö. 2. bin yılın ikinci yarısında hüküm süren Lidyalılar'dır.

ÇİN ve İpek yolu Çin’in Tunç Devrinden bu yana Avrupa ile ticari bağlantıları mevcuttur. Bu ticaretin genişlemesinde İPEK YOLU adı verilen ticaret ağının büyüklüğünün payı vardır. İpek Yolu’nun güzergâhı ile ilgili ilk belgeler Antik Yunan ve Romalılara dayanmaktadır. İpek Yolu üzerinde baharat, ipek, cam ve porselen gibi malların takasları uluslararası yapılmıştır. Uzunluğu 6.000 km’yi bulmaktadır.

Talas savaşı Talas Savaşı 751 yılında bugünkü Kırgızistan sınırları civarında Abbasiler ve Çinliler arasında yaşanmıştır. Bu savaş sırasında Abbasilerin yanında yer alan Karluklar savaşın kaderine etki etmiştir. Bu muharebe ile birlikte matbaa ilk defa Çin dışına çıkmıştır. Bunun yanı sıra Araplar da kağıt, pusula ve barutu öğrenmişlerdir.

Endülüs dönemi Endülüs Emevileri, İslam egemenliğini İspanya'ya yayan Arap hanedanıdır. İspanya Hıristiyan Avrupa'nın da ilgisini çeken bir bilim ve kültür merkezi oldu. Endülüsün bu durumu ekonominin ağırlığının müslümanlara geçmesini sağlamıştır.

İstanbul’un fethi ve coğrafi keşifler 29 Mayıs 1453 tarihinde Fatih Sultan Mehmed Han ile Osmanlı Devleti İstanbul’u fethetmiştir. Fetih ile Doğu Roma İmparatorluğu sona ermiş, Orta Çağ kapanıp Yeni Çağ açılırken, bir çok bilimadamı İstanbul’dan Avrupa’ya kaçarak rönesans hareketini başlatmışlardır. Coğrafî keşifler15.yy ve 16.yy Avrupalılar tarafından yeni ticaret yollarının bulunması amacıyla başlattıkları ve yeni okyanusların ve kıtaların bulunmasıyla gerçekleşmiş olan keşiflerdir.

Tımar Sistemi Bir ekonomik model olarak yakın çağ döneminin dünyadaki en başarılı sistemidir. Osmanlı Devleti’nin siyasi ve ekonomik başarısının temelinde yatan esas unsurlardan biridir. İstihdam sorununa yönelik geliştiren modellere bugun bile örnek teşkil etmektedir.

16. yüzyıl ekonomisi 16. yüzyıl boyunca GüneyAmerika zenginliğinin İspanya'ya taşınması, Akdeniz coğrafyasının ekonomik üstünlüğünün sürmesini sağladı. Osmanlı traihindeki en büyük enflasyonlardan biri bu dönemde gerçekleşmiştir. Feodalizm karşılaştığı ikilemleri; iş bölümünü coğrafi olarak dağıtarak aşmıştır. Dönem sonunda Kuzey Batı Avrupa yarı-çevre konumuna gelirken Kuzey Avrupa sistemin esas-çevresi olmuştur.

Anadolu’da ilk isyanlar 16. ve 17.yy’da Osmanlı yönetiminde bulunan Anadolu topraklarında toplumsal ve ekonomik düzenin bozulması sonucu isyanlar ortaya çıkmıştır. Bu isyanların genel adı Celali İsyanları olsada isyan edenler arasında medrese öğrencileri, çiftçiler ve leventler de yer alıyordu.

16. ve 17. yüzyıl dünya ekonomisi İspanya 16. yüzyılda Amerika kıtasından gelen altın ve gümüşler ile ekonomik ve siyasi olarak altın çağını yaşadı. Portekiz, Hollanda ve Fransa dönem içerisinde ekonomik üstünlük sağlayan diğer ülkeler olmuştur. Deniz aşırı ticarette okyanuslar aşılarak daha büyük zenginliklere ulaşılmış, büyüyen ekonomiler yeni bir sistemin temellerini atmaya başlamıştır. Sömürgecilik dünya haritasında artık daha yaygın bir hal almaya başlamıştır.

18. ve 19. yüzyılda Sömürgecilik ve Sanayileşme Fransa Napolyon döneminin sonuna kadar siyasette ve ekonomide bir çok devrim gerçekleştirdi. Waterloo Savaşı (1815) İşsizliğin artması ile Fransa ekonomisi yeniden buhrana düştü. Savaş sonrası dönem İngiltere‘nin sömürgecilik mücadelesinde rakipsiz kalması na sebep olmuş, güneş batmayan imparatorluk dünyanın başat gücü haline gelmiştir.

1. Dünya Savaşı Avrupa, savaş öncesindeki ekonomik gücünü yitirmiş, bu güç A.B.D. ve Japonya’ya geçmeye başlamıştır. Avrupa’da ekonomide devlet müdahalesi dönemi başlamış ve savaş sonrasında yüksek enflasyon yaşanmıştır. Savaşın gerçekte bir galibi yahut mağlubu olmamış, bu netice büyük buhran ile birlikte kıta Avrupa’sının yıkımını artırmaktan başka bir neticeyle sonuçlanmamıştır. Yeni dünya düzeninde yeni bir sermaye yapısının doğmasına yol açmıştır.

Büyük buhran 1929-1930 1929'da ve 1930'lu yıllar boyunca devam eden ekonomik buhrana verilen isimdir. Buhran, Kuzey Amerika ve Avrupa’yı merkez almasına rağmen, dünyanın geri kalanında da (özellikle de sanayileşmiş ülkelerde) yıkıcı etkiler yaratmıştır. Bunalım dünyada 50 milyon insanın işsiz kalmasına, yeryüzündeki toplam üretimin %42 oranında ve dünya ticaretinin de %65 oranında azalmasına neden olmuştur.

2. Dünya Savaşı ABD akıllı ve stratejik manevrası sayesinde savaştan dünyanın yeni süper gücü olarak çıkmıştır. Klasik iktisadın en önemli gücü olan görünmez el (invisible hand) ekonomileri dengeye getirememiş, “Her arz kendi talebini oluşturur” temel felsefesi geçerliliğini yitirmiştir. Ülkeler ekonomik geleceklerini silahlanmaya ve hammaddeye bağlamışlardır.

Yenİ FİNANSAL SİSTEMİN KURULUŞU Savaş sonrası “BM sistemi” galip çıkan 5 daimi üye üzerine kurulmuştur. Dünya savaşları sonrasında Bretton Woods toplantısı ardından IMF ve Dünya Bankası’ nın yer aldığı ikili sistem kurulmuştur. Altın Standartizasyonu getirilmiştir. ABD MB(FED) para karşılığı altın vermeye başlamıştır. Uluslararası Finansal kuruluşlar kurulmaya başlanmıştır. Tek kutuplu dünya düzenine kadar çeşitli zorluklarla işleyen sistem akabinde global iklimde en rahat dönemini yaşamıştır.

Petrol krizi ve soğuk savaş 15 Ağustos 1971’de ABD altın borsasında tek geçerli değişim birimi olan ABD doları olarak belirten Bretton Woods‘dan çekildiğini açıklar ve süreç biter. 15 Ekim 1973 tarihinde Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Birliği’nin Yom Kippur savaşında ABD’nin İsrail Ordusuna destek vermesine karşılık olarak ilan ettiği petrol ambargosudur. Soğuk Savaş Doğu Bloku Ülkeleri ile NATO arasında 1974 çıkar 1991’e kadar siyasi gerginlik olarak devam eder.

Tek kutuplu dünya düzeni İki kutuplu dünyada, iki kampın çekişme süresinde yaşanan ‘soğuk savaşı’ 1989-1990’da ABD emperyalizmi kazandı. Amerikan kültür emperyalizminin zirveye ulaştığı bu dönemde dünya kültürleri inanılmaz bir hızla etkilenmiştir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından dünyamız yeni bir sürece girdi. Bu dönüşüme, güvenlik ve savunma boyutu yönüyle ‘Tek Kutuplu Dünya Düzeni’ veya ‘Yeni Dünya Düzeni’ gibi tanımlamalar getirilmiştir.

28 Şubat Süreci Öncesi – Sosyal Güvenlik Reformu ve Türkiye’ye maliyeti Aralarında; Egebank, Türkbank, İnterbank, Esbank, Yurtbank, Yaşarbank, Sümerbank, Osmanlı Bankası vb. yirmiden fazla banka battı. Bugun bu batık bankaların maliyeti $50 Milyar’dan fazla tahmin edilmektedir. Bu sürecin toplam Türkiye ekonomisine maliyeti ise $250 Milyar aşmıştır.

11 Eylül Yeni ve zorba bir süreci başlatmıştır. Irak savaşıyla birlikte emtia fiyatları durdurulamaz bir yükselişe geçmiştir. 1999 yılının Ocak ayında $10 olan petrolün varili 2008 yılının Temmuz ayında $148 kadar ulaşmıştır. Büyüyen borç stokları ülkelerin finansal yapılarında sürdürelemiz bir hal almıştır. ABD merkezli Konut krizi tüm dünyayı derinden etkilemiş, bir çok ekonomist tarafından dünya tarihinin en büyük ekonomik krizi olarak adlandırılmıştır.

Kapitalizmin Çöküşü? Eylül 2008'de yatırım bankası Lehmann Brothers'ın çöküşü süreci tetikleyen il unsur olmuştur. Gelişmiş Ülkeler krizin yükünü çekerken, Gelişmekte olan ülkelerde kriz ilk aşamada “teğet geçmiştir”. Üretimin ve büyümenin yavaşladığı bu yeni dönemde ekonominin temel teorilerini tartışılırken, reel ekonomi tekrardan ehemmiyet kazandığı yeni bir döneme girmekteyiz.

Yeni Bir Sistem?