R. Hakan Özyıldız www.hakanozyildiz.com hakanozyildiz@gmail.com Kamu bankacılığı 2017 R. Hakan Özyıldız www.hakanozyildiz.com hakanozyildiz@gmail.com

Ne kadar sürdürülebilir? www.hakanozyildiz.com

Can ve mal güvenliği Bir arada yaşamanın yarattığı zorluklar, Önce can güvenliği sağlanmalı (Savunma, emniyet) Sonra, eğer kapitalist bir ekonomide yaşıyorsak, mal güvenliği (emniyet, Adalet) Kısacası kurallar ve bu kuralları uygulayacak, gerektiğinde değiştirecek kurumlar olmalı. www.hakanozyildiz.com

I. KAMU MÜDAHALESİ SORUNU www.hakanozyildiz.com

Devlet varsa... En azından kamu kesiminin örgütlenmesi, yaşaması için bir kaynağa ihtiyacı olacak. (Dükkanı açık tutmak için) Yanı sıra ekonomik faaliyetlere müdahale etmek istiyorsa, bazı araçlara ve kaynaklara gerek duyacak. Vergi toplayacak, sağlık harcaması yapacak vb. Ama devlet ekonomiye ne kadar müdahele etmeli? www.hakanozyildiz.com

Devletin Ekonomideki Rolü EKONOMİYE MÜDAHALE= İktisat ve maliye politikası kararları alınması , ekonomik ajanların faaliyelerini etkilemesi Devlet neden bazı faaliyetlere girişir ? Faaliyetleri zaman içinde niye değişir ? Devlet ekonomideki rolünü daha iyi yapabilir mi? www.hakanozyildiz.com

BOKS MAÇI ROUND 1 (18 yy) Merkantilism A.Smith Görünmez el (aslında tanrının eli) Round Piyasanın !!! www.hakanozyildiz.com

BOKS MAÇI ROUND 2 18.yy da bile gelir dağılımı bozukluğu-işçi sınıfının durumu R.Owen, Sismondi, K.Marx hatta Charles Dickens İki kutuplu dünya SSCB nin etkisi ------- PİYASA BAŞARISIZLIĞI= Piyasanın kendinden bekleneleri yerine getirememesi---------- Round 2 –Devletin !!! www.hakanozyildiz.com

ROUND 2 Niye Devletin Oldu ? PARETO Etkinlik Bireycilik (Bireyin mutlak refahı-Eşitsizlik sorunu değil) + Tüketicinin ( bireyin) egemenliği Teorem 1 Ekonomi rekabetçi ise Pareto etkindir. Teorem 2 Pareto dağılım birden fazla olabilir. (Refah yeniden dağıldığında yeni bir pareto optimuma ulaşılır- Her pareto etkin üretim dengesine serbest piyasada ulaşılır) www.hakanozyildiz.com

ROUND 2 Acaba öyle mi ? Piyasa hep başarılı mı ? Hayır; gerçek hayatta pek öyle değil-Kapitalizm kriz ve eksik istihdam yaratıyor. 1929 büyük bunalımı Keynes’in görüşleri www.hakanozyildiz.com

ROUND 2 PİYASALAR NEDEN BAŞARISIZ (Veya Devlet niye müdahale etmeli) Mülkiyet ve Sözleşme Güvencesi Rekabet başarısızlığı ( tekelller, oligopoller) Kamu malları (bireysel fayda < bireysel maliyet) Dışsallıklar ( Negatif-Pozitif) Eksik (Incomplete markets) (Bankacılık-Sigortacılık) (Kollektif açmazlar) Yaratıcı ürünler İşlem maliyetleri Enformasyon asimetrisi Bilgi noksanlığı Makroekonomik istikrarsızlık Özel sektör yetersizliği (Bizim gibi ülkelerde) Gelir dağılımı adaleti Baba devlet argümanı (Birey çıkarını her zaman bilemez-Devlet bilir) www.hakanozyildiz.com

ROUND 3 Devlet başarısızlığı Sınırlı Bilgi Piyasanın tepkisini ölçememe Bürokrasinin yetersizliği Siyaset kurumunun etkileri Neo liberal yaklaşım- Devlet çıkarların örgütüdür. 3. Round Piyasanın !!!!! www.hakanozyildiz.com

ROUND 4 “ Devlet kanun ve düzeni sağlayacak adar güçlü iktisadi hayatı düzenleyemeyecek kadar güçsüz olduğu zaman optimaldir” O halde; Kamu yönetimin kapsamını daralmalı (kadro şişkinliği) Kamu sektörünün kapsamı daralmalı Devlet özel çıkar gruplarının baskısından arınmalı Kural egemenliği Siyasi baskıdan uzak kurullar kurulmalı Round devam ediyor... www.hakanozyildiz.com

ROUND 4 Bilgi eksikliği hala devam ediyor Bankacılık alanında fiyat rekabeti – Ahlaki çöküntü (müdahale etsen bir türlü-etmesen bir türlü) SON KRİZE KADAR BU ROUND BERABERE GÖZÜKÜYORDU Ancak, merkez bankalarının sınırsız müdaheleleri, devletin özel sektör bilançolarındaki bir çok olumsuz kalemi/zararı üstlenmesi SON RAUNDU TEKRAR DEVLETİN KAZANDIĞINI GÖSTERİYOR. Acaba şu sonuç çıkar mı? Krizlere devlet müdahele etmeli, yoksa karışmamalı. Daha açıkçası: Karlar sermayedarın, zararlar devletin olmalı. www.hakanozyildiz.com

Devletin Ekonomide Rolü ve Kamu Müdahalesi Sorunu Neden devlete ihtiyaç var? Ekonomide kaynak kullanımı açısından büyüyen devlet Gelişmiş ülkelerde genel yönetim harcamalarının GSYH’ya oranı ikinci dünya savaşı öncesi % 20’lerde iken bugün bu oranın % 50’lere yaklaşması Gelişmekte olan ülkelerde de büyüme var ama bu kadar çarpıcı değil www.hakanozyildiz.com

O HALDE KİM BU DEVLET ? Kaynak Kullanımı Üzerinde Rekabet www.hakanozyildiz.com

Asil Vekil İlişkisi (Principal/Agent) Kamusal karar alma süreci ve odağında bütçe bir dizi asil vekil ilişkisine dayanmakta Bir çok faaliyete ilişkin karar doğrudan kararı alan kişilerce değil yetki devredilenlerce alınır. Amaçlar çelişmesi ve çıkar çatışması –Bilgi ve yaptırım kapasitesi Sorun; asil vekil ilişkisinin etkinliği www.hakanozyildiz.com

Kamu bankacılık yapmalı mı? Devlet nedir, ne iş yapar? (Bölüşüm ve paylaşımın kurum ve kuralları) Siyasi partiler bölüşüm ve paylaşımı ne kadar bağımsız yapabilirler? Siyasilerden uzun vadeli vizyon beklenebilir mi? Amaç «her mahalleden bir milyoner yaratmak» olursa ne olur? Böyle bir durumda kamu bankasının görevleri neler olabilir? Neden «yaban ellerde» kamu bankaları kalmamış? R. Hakan ÖZYILDIZ

www.hakanozyildiz.com

www.hakanozyildiz.com

Krizin maliyeti çok yüksekti R. Hakan ÖZYILDIZ

Kamusal Sermayeli Bankalar-II Ticari Bankalar Hazine Sermaye Payı Kalkınma ve Yatırım Bankaları T.C. Ziraat Bankası A.Ş. %100 T. Halk Bankası A.Ş. T. İhracat ve Kredi Bankası A.Ş. %51 T. Kalkınma Bankası A.Ş. %99 R. Hakan ÖZYILDIZ

Sistem İçindeki Payları Kamusal sermayeli bankalar, Türk bankacılık sistemi içerisinde gerek aktif büyüklüğü, kredi ve mevduat hacmi gerekse şube ağı ve müşteri kitlesi açısından önemli bir paya sahiptir. R. Hakan ÖZYILDIZ

Kamusal Sermayeli Bankalar Görev Zararları-I Bugün birçok ülkede, merkez bankaları ve diğer kamu finans kuruluşları mali politika açısından çok önemli rol üstlenmektedir. Sübvansiyon uygulamaları gibi, finansal olmak yerine daha çok yarı mali nitelik taşıyan işlemleri yürüten bu kuruluşların geleneksel kamu bütçe sistemi içerisinde yer almayan yarı mali faaliyetleri tüm kamu sektörü dengesini önemli ölçüde etkilemektedir. Türkiye’de yarı mali nitelikte olup bütçede yer almayan işlemlerden birisi de kamu bankalarınca gerçekleştirilen düşük faizli kredi desteği veya çeşitli Kararnamelerle verilen görevler sonucu oluşan görev zararı alacaklarıdır. R. Hakan ÖZYILDIZ

Kamusal Sermayeli Bankalar Görev Zararları-II Bu kapsamda, kamu bankalarına 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK)’nin 35. maddesi uyarınca çeşitli kanun ve Bakanlar Kurulu Kararları ile verilen görevler sonucunda bankaların uğradığı zarar veya mahrum kaldıkları kar, görev zararı olarak adlandırılmaktadır. Ancak, bütçe imkanlarının kısıtlılığı nedeniyle bankalarca gerçekleştirilen uygulamalar sonucunda doğan zararlar eşzamanlı olarak ödenememiş ve yapılan ödemeler de yetersiz kalmıştır. Hazinece ödenemeyen görev zararı alacakları Bankalarca yıllar itibariyle yürütülen yüksek faizler sonucunda hızla artarak tasfiye edilemez boyutlara ulaşmıştır. R. Hakan ÖZYILDIZ

Kamusal Sermayeli Bankalar Görev Zararları-III Bankaların bilançolarının aktiflerinde izlenen ve aktiflerinin yaklaşık yarısından fazlasını oluşturan kısa vadede tahsili mümkün olmayan söz konusu alacaklar, aktifin önemli ölçüde donuklaşmasına neden olarak, bankaların mali bünyelerini olumsuz yönde etkilemiş ve ciddi bir likidite sıkıntısı içine düşmelerine yol açmıştır. Bankalar likidite sıkıntısı nedeni ile yüksek faizle yabancı kaynak bulmak zorunda kalmış ve bu durum sektör içindeki kamu payının büyüklüğü dikkate alındığında piyasa faizlerini yükseltici yönde etkide bulunmuştur. R. Hakan ÖZYILDIZ

R. Hakan ÖZYILDIZ

T.C. Ziraat Bankası Görev Zararları (Trilyon TL.) 1997 1998 1999 Görev Zararı 952 2.415 6.177 Hazine Ödemesi 161.5 42.2 351.9 Ödeme/ GZ Stoku %17 %2 %6 Aktif Toplamı 3.169 5.937 12.053 GZ Stoku/Aktif Toplamı %30 %40.7 %50.8 GZ Stok/GSMH %3.2 %4.6 %7.9 R. Hakan ÖZYILDIZ

KAMUSAL SERMAYELİ BANKALAR VE KRİZLER Görev zararı alacakları 2000 yılının sonu itibariyle bankaların aktiflerinin yaklaşık % 50’sini donuk hale getirmiştir. G/Z alacakları, bankalarca kısa vadeli borçlanma ile finanse edilmiştir. İki kamu bankasının toplam G/Z alacakları 1996 yılında GSMH’nın % 3’ü düzeyindeyken, bu oran 2000 yılında % 12 civarına yükselmiştir. R. Hakan ÖZYILDIZ

KAMUSAL SERMAYELİ BANKALAR VE KRİZLER Kasım 2000 ve Şubat 2001 aylarında yaşanan ekonomik krizlerde kamu bankalarının birikmiş G/Z alacaklarının yaratmış olduğu finansman ihtiyacının oluşturduğu baskı, para piyasalarında ortaya çıkan yüksek faiz hadlerinin belirleyicisi olmuştur. Finansal aracılık fonksiyonunu tam ve etkin olarak yerine getirmeleri imkansız hale gelmiştir. R. Hakan ÖZYILDIZ

KAMUSAL SERMAYELİ BANKALAR VE KRİZLER Bankaların aktiflerinin yarısından fazlasını oluşturan kısa vadede tahsili mümkün olmayan söz konusu alacaklar, ciddi bir likidite sıkıntısı, içine düşmelerine yol açmıştır. Bankalar likidite sıkıntısı nedeni ile yüksek faizle yabancı kaynak bulmak zorunda kalmış ve bu durum sektör içindeki kamu payının büyüklüğü dikkate alındığında piyasa faizlerini yükseltici yönde etkide bulunmuştur. R. Hakan ÖZYILDIZ

KAMU BANKALARINDA BİRİKEN GÖREV ZARARLARI TRİLYON TL MİLYAR $ 1991-94 130,6 10,1 1995 169,9 3,7 1996 632,2 7,8 1997 1.522,3 1998 4.000,4 15,4 1999 10.736,7 25,7 2000 15.115,7 24,2 R. Hakan ÖZYILDIZ

KAMU BANKALARI 2015-16 ÖZET KAYNAK-KULLANIM TABLOSU R. Hakan ÖZYILDIZ