Borçlar Hukuku Genel Hükümler 6. hafta

SEBEBİ GÖSTERİLMEDEN BORÇ TANIMASI (İKRARI) Her borç ilişkisinde bir kimsenin borç altına girerek başka bir kimseye alacak hakkı kazandırmasının bir sebebi vardır. Şayet borç bir sözleşmeden doğuyorsa, borcun sebebi o sözleşmenin niteliği gereği bellidir. Örneğin bir alım satım sözleşmesinde her iki tarafın borcunun sebebi karşı taraftan bir alacak hakkı edinmektir.

Bir kimse diğerine karşı taahhüt ettiği borcun sebebini göstermemiş ise sebebi gösterilmeden borç ikrarı söz konusu olur. Tanımanın geçerliliği şekle bağlı değilse de çok kere böyle bir taahhüt senette yer alır. TBK m.18 Çok kere böyle bir borç tanıması, tarafların arasında mevcut bir borç ilişkisinden doğan bir alacağın elde edilmesini kolaylaştırmak için yapılır.

Niteliği Sebebi gösterilmeden borç tanıması geçerli ise de, şayet bu tanımanın gerçekte geçerli bir sebebi yoksa tanımaya dayanan alacağın geçersiz mi sayılacağı yoksa geçerli olmakla beraber bir sebepsiz zenginleşme mi oluşturacağı tartışmalıdır. Geçerli bir sebep bulunmasa dahi alacaklının tanımanın konusu alacağı kazandığını fakat bu alacağın bir sebepsiz zenginleşme oluşturacağını kabul eden görüş Temel ilişkiden doğan alacağın yanından bir mücerret alacak doğduğunu bunun ödenmesi halinde temel ilişkideki borcun da sona ereceğini savunan görüş Mevcut alacakla eş içerikli fakat geçerliliği temel ilişkideki alacağa bağlı bir alacak hakkı doğuracağını kabul eden görüş

Sebebi gösterilmeden borç tanıması durumunda alacaklı bunun sebebini belirtmek ve ispat zorunda olmadan alacağını takip edebilir. Geçerli sebebin bulunmadığını isapt borçluya düşer. Şayet alacak bir üçüncü kişiye devredilmiş ise iyi niyetli üçüncü kişileri koruyan hükümler saklıdır.

TEMSİL Temsil bir hukuki işlemi bir kişinin başka bir kişi adına ve hesabına yapması ve hukuki sonuçlarının bu kişi üzerinde doğmasını sağlamasıdır. Bir hukuki işlemi başkası yerine onun için yapan kimseye temsilci, aralarındaki hukuki ilişkiye temsil ilişkisi ve yapılan hukuki işleme de temsil yolu ile yapılan hukuki işlem denilir. Temsil edenin adına hareket ettiği kişi temsil olunandır.

Dolaylı Temsil TE, hukuki işlemi TO için yaptığından söz etmeksizin Ü ile hukuki işlemi kendi adına yaptıktan sonra bu işlemi doğan hak ve borçları TO’ya naklederse dolaylı temsil söz konusu olur. Dolaylı temsilci, hukuki işlemi kendi adına fakat başkası hesabına yapmaktadır. TE’nin işlemden doğan hakları TO’ya temlik etmesi TO’nun da borçları yüklenmesi veya ödemesi gerekir. TBK m.532 Komisyoncunun yaptığı hukuki işlemlerde başvurduğu yol

Dolaylı temsil olunanla üçüncü kişi arasında hiçbir hukuki sonuç doğmamaktadır. fakat dolaylu temsilciden hake ve borçlar TO’ya geçince TO ile Ü arasında ilişki kurulmuş olur.

Doğrudan Doğruya Temsil Gerçek anlamı ile temsil, temsilci TE’nin Ü ile yaptığı hukuki işlemi yaparken bu işlemi TO adına ve hesabına yapması ve bu hukuki işlemden doğan hak ve borçların doğrudan doğruta TO’ya ait olması halidir. Vasıtasız temsil TBK m.40-48

İster tek taraflı ister iki veya çok taraflı işlem olsun, ister borçlandırıcı işlem ister tasarruf işlemi olsun, bütün hukuki işlemler temsil yoluyla yapılabilir. Ancak bazı hukuki işlemlerin temsil yoluyla yapılmaları mümkün değildir. Kişiye sıkı sıkıya bağlı hakların kullanılmasına karar verme yetkisi başkasına bırakılamaz. Ancak sonrasında ilgili işlemler için temsilci yetkili kılınabilir.

Doğrudan Doğruya Temsilin Şartları A. Hukuki İşlemi Temsil Olunan Adına Yapma 1.Temsil Olunan Adına Hareket 2.Temsilci Olduğunu Bildirme “ilgili şahıs adına”- şekle bağlı sözleşmelerde bu mümkün değil. İstisnalar: Ü temsil yetkisinin varlığını durumdan çıkarıyor veya çıkarması gerekiyorsa Ü için hukuki işlemin tarafının TE veya TO olması farksız ise. (hizmetli- bakkal örneği) B. Temsil Yetkisi Bulunması

Temsil Yetkisi Bir kişinin diğer bir kişi adına hukuki işlemde bulunma yetkisi ya temsil olunanın rızasına dayanır (iradi (rızai) temsil yetkisi) ya da böyle bir yetki temsil olunanın iradesi dışında mevcuttur (kanuni temsil yetkisi). MK m.342

Rızai Temsil Yetkisi Yetki, temsil olunacak TO’nun tek taraflı irade beyanı ile tesis edilmiştir. Buna yetki verme beyanı veya yetkili kılma denilir. Temsil ile vekalet sözleşmesi birbirine karıştırılmamalıdır. Çok kere temsil yetkisi ile vekalet sözleşmesi aynı zamanda bir arada bulunsa da bunda bir zorunluluk yoktur.

Vekalet Sözleşmesi- Temsil Yetkisi iki tarafın irade beyanı ile meydana gelir. İşi görecek vekil ile işi görülecek müvekkil arasındaki iç ilişkiyi ilgilendirir. TEMSİL YETKİSİ sadece temsil yetkisi verenin tek taraflı beyanı ile verilir. Üçüncü şahıslarla ilişkiye girilmesini, dış ilişkiyi ilgilendirir. Temsil yetkisi vekalet sözleşmesi sebebiyle verilebileceği gibi bir hizmet sözleşmesi, bir ortaklık sözleşmesi sebebiyle de verilebilir. Sözleşme ilişkisi bulunmadan da temsil yetkisi verilebilir.

Temsil yetkisi birlikte bulunduğu iç ilişkiden bağımsızdır. Temsil yetkisinin birlikte bulunduğu iç ilişkiyi kuran sözleşme hükümsüz olsa bile geçerli bir temsil yetkisi söz konusu olabilir. Temsil yetkisi verilmesi soyut bir işlemdir. 17 yaşındaki küçüğün vekalet sözleşmesi yapması

Temsil Yetkisinin Verilmesi Rızai temsil yetkisi, temsil olunacak kimsenin kural olarak tek taraflı ve temsilci olacak kimseye yönelteceği bir irade beyanı ile verilir. Temsilcinin yetkiyi kabul etmesi gerekli değildir. Temsil yetkisi örtülü olarak da verilebilir. Adına işlem yapılanın temsil yetkisi verme iradesi yok iken bazı davranışları sebebiyle güven teorisi uyarunca temsil yetkisi vermiş gibi sonuç doğurması sadece işlemin tarafı olacak üçüncü kişi bakımından dikkate alınır.

Temsil Yetkisinin Verilmesi Temsil yetkisi YE’ye verilen bir belge ile açıklanmış olabileceği gibi, üçüncü şahıslara gönderilen yazı ile, sirkülerle, ilanla, afişle vs de açıklanmış olabilir. Temsil yetkisi bir belge ile açıklanmadığı gibi temsil yetkisi veren tarafından üçüncü şahıslara bildirilmiş de değilse iç temsil yetkisi vermeden, Yetki dışa açıklanmışsa dış temsil yetkisi vermeden söz edilmektedir.

Temsil Yetkisinin Verilmesi TBK m. 41/2 TBK m. 42/3 TBK m. 44/1-2 Yetkinin kapsamı belirlenirken üçüncü şahsa yapılan açıklama esas alınır. TE bilme dahi to Ü’ye TE’nin yetkili kılındığını açıklamış ise, TE Ü ile işlem yaparsa bu TO’yu bağlar. TE’nin Ü’ye bildirilen yetki sınırını aşması halinde şayet iç yetki sınırı aşılmamışsa, işlem hükümlerini doğurur ve TO’yu bağlar. Şayet hem iç hem dış yetki sınırları aşılmışsa yetkisiz temsil hükümleri uygulanır.

Temsil Yetkisinin Verilmesi Temsil yetkisi veren beyanın hukuki işlemler için aranan şartları içermesi gerekir. Temsil yetkisi veren beyan kural olarak şekil şartına bağlı değildir. TBK m. 583/2 Uygulamada tapu sicil dairelerinde de noterde düzenlenmiş temsil belgesi istenmektedir.

Temsil Yetkisinin Kapsamı TBK m.41

Genel Yetki- Özel Yetki Temsil yetkisi, her türlü hukuki işlemi veya bir kategoriye giren işlemleri yapma yetkisini kapsıyorsa “genel temsil yetkisinden”, belirli bir hukuki işlemi yapmak üzere veriliyorsa “özel temsil yetkisinden” bahsedilir. Bazı işlemler ancak özel yetki verilirse yapılabilir. Dava açılması, sulh olunması, tahkim sözleşmesi yapma, iflas- iflasın ertelenmesi ve konkordato talep etme. TBK m.504/3, HMK m. 74, TTK m.450, 455

Yetki- Talimat Talimat, temsil yetkisi verildikten sonra temsilcinin bunu nasıl kullanacağı hakkında verilen emir ve direktiflerdir. Talimat temsil yetkisine etki etmeyecek direktifler olabileceği gibi genişleten veya daraltan direktifler de olabilir. Talimat sadece iç ilişkide mi etkili olur?

Süreli Yetki- Süresiz Yetki- Ölümden Sonra Devam Edecek Yetki Temsil yetkisi bir süre ile sınırlı olarak verilebileceği gibi süre ile sınırlandırılmadan süresiz olarak da verilebilir. Ister süreli ister süresiz her zaman sona erdirilebilir. Süreli ise sürenin dolması ile kendiliğinden sona erer. Bir kimsenin ölümünden sonra devam edecek yetkinin sağlararası işlem mi yoksa vasiyetname hükümlerine tabi bir ölüme bağlı tasarruf mu sayılacağı tartışmalıdır. Burada önemli olan temsil yetkisi verenin ölümünden sonra artık onun temsilcisinden söz edilemeyecektir. Ya yetkiyi verenin mirasçılarının temsilcisi ya da vasiyeti yerine getirme görevlisi sayılacaktır.

Hukuki İşlem Yapılacak Kişi Yönünden Sınırlı ve Sınırsız Yetki Temsilci sözleşmeyi kendisi ile yapabilir mi? İsviçre Federal Mahkemesinin yerleşmiş içtihadı- temsil olunanın açık rızası veya temsilcinin kendisi ile sözleşme yapmasında temsil olunan için hiçbir tehlike bulunmamasını aramaktadır. Temsilci sözleşmenin iki tarafını birden temsil edebilir mi? Her iki taraf buna açıkça müsada edecek veya bu işlem her iki taraf bakımından da bir tehlike arz etmemelidir.

Aktif Yetki- Pasif Yetki Temsil yetkisi temsil olunan adına irade beyanında bulunma hususunda ise aktif yetki, temsil olunana yapılacak irade beyanlarına muhatap olabilme hususunda ise pasif temsil yetkisinden söz edilmektedir.

Tek Başına Yetki- Müteselsil Yetki- Birlikte Yetki T kendisini temsil etmek üzere tek başına M’yi yetkili kılabileceği gibi birden çok temsilciyi de yetkili kılabilir. Birden çok temsilciden herbiri tek başına hukuki işlemi yapmaya yetkili ise müteselsil temsil Her bir temsilciye bu yetki daha önce içlerinden birinin üçüncü kişiyle işlem yapması bozucu şartına bağlı olarak verilmiş sayılacaktır. Birden çok temsilci hukuki işlemi ancak birlikte yapmaya yetkili ise birlikte temsil yetkisi veya müşterek temsil yetkisinden söz edilir. TBK m.549/2

Temsilcinin Yerine Başkasını İkame Etmesi Caiz mi? TO, temsil yetkisini verirken, temsilcinin yerine başkasını ikameye yetkili olup olmadığını açıklamış olabilir. Böyle bir açıklama yapılmamışsa kural olarak temsilci yerine başkasını ikame edemez. TBK m. 506/3 Müteselsil temsil yetkisi ortaya çıkmış olur.

Temsil Yetkisinin Sona Ermesi Süreli yetkinin dolması ilei belirli bir işlem için verilen yetki o işlemin yapılması ile sona erer. Istifa? TBK temsil yetkisinin sona ermesini iki grupta düzenlemiştir.

Temsil Yetkisinin İradi Olarak Sona Ermesi Temsil olunan hukuki işlem ile verilmiş temsil yetkisini kısmen veya tamamen kaldırabilir. TBK m. 42 Geri alma yetkisi ölümden sonra külli haleflere aittir. Geri alma beyanı şekle bağlı değildir. Temsilciye ulaşması ile hüküm ifade eder. TBK m.45 Temsil yetkisinin kaldırılması temsilci ile temsil olunan arasındaki iç ilişkinin sona ermesini zorunlu kılmaz.

Temsil Yetkisinin Kendiliğinden Sona Ermesi Temsil olunan aksini belirtmiş olmadıkça temsil yetkisi temsil olunanın veya temsilcinin ölümü, gaipliği, fiili ehliyetinin kısıtlanması ve iflası hallerinde sona erer. TBK m. 43

Sona Ermenin Sonuçları Temsil yetkisi sona erdikten sonra artık TE TO’yu temsil edemez, onun adına hukuki işlem yapamaz. Temsilci yetkisinin sona erdiğini bilmiyorsa ve hukuki işlem yaptığı üçüncü kişi de temsilcinin yetkisinin sona erdiğini bilmiyorsa, temsilcinin bu kişiyle yaptığı işlem sanki temsil yetkisi devam ediyormuş gibi sonuç doğurur ve temsil olunanı bağlar.

Temsilci yetkisinin sona erdiğini biliyor, üçüncü kişi bilmiyorsa, yapılan işlem temsil olunanı bağlamaz ve işlem yetkisiz temsil hükümlerine tabi olur. Fakat, yetkinin sona eriş tarzına göre, iyiniyetli üçüncü kişiyi koruyan hükümlere özel olarak yer verilmiştir. TBK m. 42/3 Temsil yetkisi bir sebebin gerçekleşmesi ile kendiliğinden sona ermişse- TBK m. 47 yetkisiz temsil hükümleri uygulanır. TBK m. 44/2- yetkinin sadece kendiliğinden sona erdiği haller bakımından

Doğrudan Doğruya Temsilin Hükmü Temsilcinin yaptığı hukuki işlemin bütün hukuki sonuçları ile temsil olunana ait olmasıdır. Temsilci yapılan işlemle hak iktisap etmemekte ve borç altına girmemektedir.

Temsilci Bakımından Temsil ile yapılan hukuki işlemin geçerli olabilmesi için işlemi yaparken temsilcinin ayırt etme gücüne sahip olması gerekir. Tam ehliyetli olması şart değildir zira borç altına girmemektedir. MK m. 16 Temsilcinin irade beyanının yanılma, aldatma veya korkutma nedeniyle sakatlığı, yapılan işlemin geçerliliğini etkiler. Temsil olunan buna dayanarak işlemi iptal edebilir veya onay verebilir. Iyiniyet aranan hallerde, temsilcinin iyiniyetli olmaması, temsil olunanın hak edinmesine engel olur. Işlemin yorumlanmasında temsilcinin irade beyanına verilecek anlam araştırılır. Temsilcinin karşı tarafı aldatması üçüncü kişinin aldatması değil bizzat sözlemenin tarafının aldatması olarak dikkate alınır.

Temsil Olunan Bakımından Hukuki işlemin hukuki sonuçlarının doğduğu anda, temsil olunan, kişi olarak ortaya çıkmış olmalıdır. Temsil olunanın hak ehliyeti zorunlu ise de , fiil ehliyeti önemli değildir. Devamlı bir ehliyet kaybında, temsil yetkisi sona erer. Temsil olunanın hak edinmesi için iyiniyetin gerekli olduğu hallerde işlemi yapan temsilcinin iyiniyetli olması gerektikten başka, temsil olunanın da iyi niyetli olması gerekmektedir.

Yetkisiz Temsilin Sonuçları Temsil yetkisinin bulunmaması, hiç verilmemiş olmasından, yapılan işlemin mevcut bir temsil yetkisinin dışında kalmasından veya önceden mevcut bir yetkinin sona ermiş olmasından ileri gelebilir. Işlemin geçerli olabilmesi için temsil olunanın onay vermesi gerekir. Onay verinceye veya onay vermeyeceği anlaşılıncaya kadar hukuki işlemin geçerliliği askıdadır. TBK m. 46 Onay verme bir yenilik doğuran işlemdir. Onama beyanı bir şekle bağlı değildir. Temsil yetkisi verme beyanı için bir şekil gerekli ise, onama için de aynı şeklin aranması gerekir.

TBK m. 47 TO- TE arasında vekaletsiz iş görme hükümleri cereyan eder. TBK m. 526 Şayet aralarında sözleşme varsa sözleşmeye aykırı davranıştan doğan sorumluluk söz konusu olur.

İstisnai Hükümler TBK m. 42/3- 41/2- 45 TBK m. 44/2- iyiniyetli üçüncü kişileri korumak için getirilmiş bu hükümlerden işlemin geçersiz sayılması üzerine doğacak zararı tazmin borcunu düzenleyen bu madde diğer koruyucu hükümlere göre tali niteliktedir. Syf- 244 dn.735