3.KOOPERATİFLERİN SINIFLANDIRMASI Kooperatiflerin kuruluş amaçları birbirinden farklı olduğundan çeşitleri de bir hayli fazladır.Her alanda mevzuata uyduktan ve fizibilite yapıldıktan sonra uygunluğuna göre kooperatif kurulabilir. Kooperatifleri tabi olduğu mevzuata göre sınıflandırmak mümkün olmakla birlikte en uygun sade anlaşılabilir sınıflandırma, faaliyet alanıyla irtibatlı sektör bazında yapılacak sınıflandırmadır. Ülkeden ülkeye sınıflandırma değişebilir.

1. Tarımsal Kooperatifler 2. Tarım Dışı Kooperatifler 3 1.Tarımsal Kooperatifler 2.Tarım Dışı Kooperatifler 3.Finansal Amaçlı Kooperatifler

Kooperatif, halk dilinde imece usulü denilen topluca yardımlaşmanın resmi olarak belli kural kanun ve düzene göre yapılma işlemine verilen isimdir aslında. Kooperatifler, ihtiyaç duyuldukları her yerde kurulabilmeleri avantajına sahip olmaları nedeniyle yoksulluğun azaltılmasında etkin bir araç olma niteliği taşıyor.

Kooperatifte; devlet yardımı olmadan, adil ilkelerle üretim, pazarlama, zararlardan korunma gibi amaçlarla kişilerin gönüllü birleşmesi söz konusudur. Tarımda hedef, tarım ürünlerine kazandırılan katma değerlerden üreticinin aldığı payı artırmaktır. Karşımıza “bunu nasıl gerçekleştireceğiz?” Cevap; tarım-sanayi bütünleşmesinde kooperatiften yararlanmaktır. Tarım ürünlerinin kooperatiflerde işlenip, pazarlanması ile katma değer yaratılacak, işgücü istihdam edilecek fazlaların geri dönüşümü (risturn) çiftçilerde kalacaktır. Ayrıca, tarımda adil gelir dağılımı da sağlanacaktır. Kırsal alanlarda tarıma dayalı endüstri ile kırsal kesimde iş imkanı doğacaktır. Ortaklar, kooperatif işletmenin hem müşterisi hem de sahibidirler. Bu nedenle ortak-müşteri-patron kimliği kooperatif sayesinde aynı kişilerde toplanacaktır.

TARIM KOOPERATİFLERİNİN KIRSAL ALANDAKİ YARARLARI NELERDİR? Tarım kooperatifi ortakları "çiftçi" ve faaliyet alanı "tarım" olan kooperatiflerdir. Tarımsal amaçlı kooperatifler, tarımsal faaliyeti gerçekleştirmek için köy, belde ve ilçe gibi yerleşim merkezlerinde kurulabilmektedir. Tarım kooperatifleri çiftçilerin ekonomik haklarını korumak ve daha fazla kar elde etmeleri için kurulurlar. Bu kar; kooperatifin fiyatları etkilemesi ya da gerekli girdilerin temini ile verim artışı şeklinde olur. Ortakları çiftçi olmasına rağmen faaliyet alanları tarım olmayan kooperatifler de mevcuttur. Çiftçilerin kurdukları tüketim kooperatifi, bir tarım kooperatifi değildir. Bu kooperatifler, çiftçilerin tüketim ihtiyaçları ile ilgilenmektedir. Çiftçi, kooperatiflerin zayıf olduğu yerlerde, girdileri pahalı alır ve ürünleri de ucuza satar. Girdi üreten ve ürün işleyen firmaların son derece iyi organize olmalarına karşın, tarım işletmeleri, örgütsüz, dağınık ve küçük işletmelerdir.

Kooperatifler geleneksel olarak tarım alanında (alış ve satış), toptan ve perakende ticaret alanında, konut yapım, su, elektrik ve sağlık sektörlerinde, bankacılık ve sigortacılık alanlarında yer almaktadırlar. Ayrıca, bilgi ve iletişim teknolojisi gibi sektörlerde, bakım hizmeti, el sanatları, turizm ve kültürel alanda da giderek artan biçimde yeni kooperatif kurulumları gerçekleşmektedir. Bu çerçevede kooperatifleri 3 kısma ayırarak inceleyeceğiz. 1.Tarımsal Kooperatifler 2.Tarım Dışı Kooperatifler 3.Finansal Amaçlı Kooperatifler

Tarımsal Kooperatifler Günümüzde tarımsal piyasalarda güç sahibi olmak, üretimin çokluğuyla değil, ona dayanan örgütlerle sağlanabilmektedir. Üreticilerin, ürettikleri ürünlere hak ettikleri değeri elde edebilmeleri için, tarımı görüp gözeten, bir merkezden tutarlı stratejiler üreten ve bunu uygulama gücüne sahip bölgesel bir yapı etrafında organize olmaları gereklidir. Dağınık bir yapıda farklı stratejiler izleyerek bireysel yapılan üretim faaliyetleri sorunların çözümünde yetersiz kalmakta, oysa planlı ve organize örgüt gücünden faydalanarak bireysel olarak çözülemeyen sorunlar kolaylıkla aşılabilmektedir.

Dünya’da ve Türkiye’de kooperatifçiliğin uygulama bulduğu alanların başında tarım sektörü gelmektedir. Günümüzde en başarılı kooperatifler arasında da tarımsal amaçlı kooperatifler ile kırsal alanda finansal hizmetler yürüten kooperatif bankaları ilk sırada yer almaktadır. Yapısal özellikleri gereği tarım sektöründe dayanışma ilişkilerine sıkça rastlanır. Tarımda dayanışma ilişkilerini ve kooperatifçiliği önemli kılan birçok neden bulunmaktadır.

Tarımsal kooperatiflerin temel amacı; ortaklarının, tarımsal üretim için ihtiyaç duydukları tohum, gübre, zirai ilaç, zirai araç gibi materyallerin en iyi piyasa fiyatından en iyi şartlarda tedariki ve ortaklarının ürettikleri malların saklanması ve pazarlanmasıdır. Ayrıca, tarımsal kooperatifler, ortaklarının ihtiyaç duydukları zirai bilgilerin sağlanması ve ortaklarının teknoloji, tohum ve ilaçlardaki son gelişmelerden haberdar edilmelerini işlevini de yerine getirerek; üretimin, veriminin ve kalitesinin artmasına katkıda bulunur. Bu amaçlarla kurulan tarımsal kooperatifler, uygulamada yine amaçlar doğrultusunda kendi içinde; tarımsal kalkınma kooperatifleri, tarım kredi kooperatifleri, tarım satış kooperatifleri, sulama kooperatifleri, su ürünleri kooperatifleri ve pancar ekicileri kooperatifleri vb olarak çeşitlendirilmiştir. Birkaç tanesine örnek verecek olursak;

Tarım Kredi Kooperatifleri, ortaklarına; tarımsal üretimde kullanılmak üzere uygun maliyetlerle ve şartlarla yeterli kredi sağlamaktır. Bu kooperatiflerin ortakları genelde küçük çiftçiler olup, kooperatif ortağı çiftçilerin kredi ihtiyaçları bu kooperatifler aracılığıyla giderilmektedir.

Tarım Kredi Kooperatiflerinin Amaçları Üreticiler için faiz haddini düşürmek Küçük çiftçilerin kolay kredi almalarını sağlamak Üyelerine kredi konusunda tavsiyelerde bulunmak Üyelerinin birikimlerini değerlendirmek Mevduat Toplamak) ( bazı sınıflandırmalarda tarım kredi kooperatifleri finansal kooperatif sınıfında görülmektedir.)

Tarım Satış ve pazarlama Kooperatifleri Çiftçilerin, özellikle de küçük çiftçilerin en büyük sorunlarından biri ürettikleri ürünleri pazarlama aşamasında ortaya çıkmaktadır. Ürünlerin pazarlanması sırasında çiftçi çoğu kez tüccar ve komisyoncu ile karşılaşmakta ve ürününü pazar değerinin çok altına bu tür aracılara satmaktadır. Böylelikle birden fazla el değiştiren ürünün fiyatı artmakta, fiyatı artan mala olan talep ise düşmektedir. Ayrıca ürününü pazar fiyatının çok altında satan çiftçi de elde ettiği gelir ile çoğu kez üretim giderlerini ancak karşılar. Tarım satış kooperatiflerinin en önemli amacı, ortakları olan çiftçilerin ürünlerini en iyi biçimde değerlendirmek, iç ve dış pazarlarda piyasa fiyatından satışını gerçekleştirmektir. Toplu arz her zaman fiyat rekabeti sağlamaktır. Tarım satış kooperatifleri sadece çitçilerin ürünlerini satmakla kalmaz aynı zamanda ürünlerin iyileştirilmesi ve standardizasyonu için onlara teknik yardımda da bulunur. Öte yandan ortaklarının tarımsal girdi ihtiyacını karşılar.

Sulama Kooperatifleri, kurak ve yeterli su kaynağı olmayan yerlerde zirai sulama tesislerini kurarak tarımda verimin arttırılması için büyük ihtiyaç olan su problemini çözmeyi amaçlar. Bu amaçla çiftçilerin kullanacağı su miktarını ve sırasını düzenlemektedirler. Ayrıca, sulama kooperatifleri, kurulmuş olan sulama tesislerinin bakımını yapma görevini de üstlenmektedir.

Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri Çok amaçlı kooperatifler olmaları nedeniyle bitkisel üretim, hayvancılık, ormancılık ve seracılık alanlarında ürün alım, satış, işleme, depolama, sigorta aracılığı ve nakliye gibi hizmetler sunmaktadır. Tarımsal kalkınma kooperatiflerini diğer kooperatiflerden ayıran temel özellik köy sanayinin kurulmasına yönelik hizmetlerde bulunmasıdır. Kalkınma ve büyüme ;kalkınmaya, insani, sosyal, kültürel, çevresel ve mekansal boyutları da katma amacı taşıyan yeni kalkınma anlayışı, ekonomik büyüme kavramı yanında, yoksulluk, işsizlik, gelir dağılımı ve bölgesel dengesizlikler gibi unsurların da kalkınma tanımları içinde yer almasını öngörmektedir. İnsan merkezli yeni kalkınma anlayışına göre, kalkınma, iktisadi büyümenin ötesinde insanın yaşam kalitesi ve koşullarının iyileştirilmesiyle ilgilidir.

GENEL OLARAK TARIM KOOPERATİFLERİNİN YARARLARI Bir bölgede kredi kooperatifleri mevcut ise, orada çok yüksek faizle borç veren kredi kaynakları barınamaz, Pazarlama kooperatifleri ile çiftçinin geliri yükselir, kırsal kesimde sanayinin kurulmasına ortam hazırlanır, Dağınık arazi parçaları toplulaştırılabilir, Arazi ıslah çalışmaları yapılabilir ve sulama şebekeleri geliştirilebilir, Elektrik, telefon, su, tarım sigortası v.b gibi hizmetlerinin gelmesi kolaylaşabilir, Kooperatiflerle tarımsal ürünler, hayvan yetiştiriciliği teşvik edilir, pazarlama koşullarının geliştirilmesi ile üretici güven altına alınabilir, İstihdam imkanları artırılarak, kırdan kente göç azaltılabilir, Kırsal hayat beraber çalışma faaliyetleri ile daha uyumlu hale getirilebilir, Kooperatifler tarım, işletmecilik, pazarlama konularında bilgi aktarımında bulunabilirler, Gerek ekonomik gerekse sosyal kazançlar toplumların yaşam standartlarını yükseltir.

Gelişen teknolojiyi kullanarak yenilikleri takip ederek üretim ve gelirde artış Piyasa takibi ile arz kontrolü yapılabilir ( ileriki konularda birlik başlığında detaylı incelenecektir. Ürün ve girdi piyasalarının düzenlenmesi Kırsal kesimde gelir farklılıklarını azaltmak,kalkınmayı hızlandırmak, refah seviyesini yükseltmek Üreticiler arası dayanışma sağlamak İşgücü verimliliğini yükseltmek Devletten hibe, kredi, teknik yardım elde etmek Kamuoyu oluşturmak Tarımsal üretim girdilerini ucuz alma ve yetiştirdikleri ürünleri yüksek fiyatla satma Tarımsal üretimde kullanılan girdilerin rasyonel kullanımı, Tarımsal pazarlamanın ürün alımı, işleme, dereceleme, standardizasyon, depolama, kalite kontrolü gibi hizmetlerinden daha iyi ve bilimsel yararlanma Tarımsal üretimin finansmanını kolaylaştırma.  

Bitki, hayvan, orman, su, arıcılık, meyvecilik, bağcılık, sebzecilik, çiçekçilik, ve diğer ürünlerin rantabl yetiştirilmesi ile ilgili her türlü teknik faaliyetlerde bulunmak, Ortakların her türlü ürün ve mamullerinin kalitesini yükseltecek tedbirleri almak, hastalık ve haşerelerle mücadele etmek, Ortakların üretimle ilgili araç, gereç, ve diğer tarımsal ihtiyaçlarını temin etmek, Bitkisel ve hayvansal mahsullerin değerlendirme, işletme, muhafaza ve pazarlama ile ilgili her türlü fonksiyonlarını yerine getirmek için gerekli çalışmaları yapmak ve yaptırmak,

Dünyada tarımsal kooperatif örnekleri İspanya'da zeytinyağının yüzde 70'i kooperatifler tarafından üretilmekte ve pazarlamaktadır. Hollanda'da üretilen sütün yüzde 97'si, çiçek üretimi ve pazarlamasının yüzde 95'ini kooperatifler gerçekleştiriyor. Almanya'da süt üretimi ve pazarlamasının yüzde 76’sı, hububatın yüzde 70'ini, yaş meyve ve sebzenin yüzde 60'ını ve tüm tarım ürünlerinin yüzde 55'ini kooperatifler üretip pazarlamaktadır.

Sonuç olarak tarımsal amaçlı kooperatif çeşitlerinin ortak amacı; tarımsal üretimin miktar, kalite ve verimliliğinin artırılması ve toplu tedarikle sağlanacak maliyet minimizasyonu ile ortakların kazançlarını maksimize ederek, refah düzeylerini yükseltmektir. Tarımsal kooperatifler kırsalda kurulduğundan ekonomik kalkınmanın itici gücü tarımsal üretimdir,Kabulünden hareketle; ekonomik kalkınmayı kırsaldan başlatmada, tarımla başlatmada, tarımsal amaçlı kooperatiflerin yeri ve önemi yadsınamaz.

Tarımsal kooperatiflere daha fazla örnek vermek mümkündür. Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri  Tarım Kredi Kooperatifleri  Tarım Satış Kooperatifleri  Sulama Kooperatifleri  Su Ürünleri Kooperatifleri Pancar Ekicileri Kooperatifleri

Üretim ve Pazarlama Kooperatifleri Su Ürünleri Kooperatifleri Tarım Dışı Kooperatifler Tüketim Kooperatifleri Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifleri Üretim ve Pazarlama Kooperatifleri Konut Kooperatifleri Su Ürünleri Kooperatifleri Eğitim Koopertifleri İşçi Kooperatifleri

Tarım dışı kooperatifler Tarım dışı kooperatifler, ortaklarının ihtiyaçlarını karşılamak ve dayanışmayı sağlamak amacıyla kurulan kooperatiflerdir. Bu kooperatifler ortaklarının küçük tasarrufları ve devletten alınan kredi olanaklarıyla onların ihtiyaçlarını kolay yoldan ve daha ucuza karşılamaya çalışır.

Tüketim Kooperatifleri Tüketim kooperatifleri ortak ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaçları karşılamak amacıyla tüketicilerin gönüllü olarak bir araya gelerek oluşturdukları ortaklıklar olup; tüketicilerin, özellikle de dar gelirli tüketicilerin tüketim maddeleri ihtiyaçlarını en iyi biçimde ve olabildiğince ucuza sağlamalarında önemli görevler üstlenmektedirler nitekim dünyada çağdaş anlamda kurulan ilk kooperatifin amacı üyesi olan dar gelirli işçilere ucuz gıda maddeleri sağlamaktı.

Ortaklarının tüketim ihtiyaçlarını, aracıları ortadan kaldırarak veya onların kâr düzeylerini en düşük seviyeye indirerek daha ucuza karşılamak amacıyla kurulurlar. Örneğin ortaklarının ihtiyacı olan şekeri çuval olarak toptancıdan satın alarak, ortaklarının şeker ihtiyaçlarını market fiyatının altında bir fiyatla karşılar.

Tüketim Kooperatiflerinin Amacı, perakende ticaretteki satıcı rantlarını önlemektir. Kooperatifler üreticiden veya toptancıdan doğrudan doğruya mal almak suretiyle bazı piyasa kademelerinin ve perakendecilerin aracılığını kaldırmaktadır.  Ortaklarının gereksinim duyduğu tüketim mallarını en iyi kalitede ve ucuz fiyata sağlamak amacıyla kurulurlar. Tüketici kooperatifleri, benzer tüketim ihtiyaç ve ilkeleri olan bir grup insanın bir araya gelerek, doğrudan üreticiden alım yapması ve sonra ürünü ortaklarına dağıtması ilkesine dayanıyor. Tüketici kooperatiflerinin sağladığı en önemli avantaj, ürünlerin perakende satış fiyatından çok daha düşük fiyatlara temin edilebilmesi.  Örnek-Tofaş indirim koop

Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Küçük işletmelerin, esnaf ve sanatkârın finansman kuruluşundan kredi kullanabilmeleri için kredilere karşılık Bankaya kefalet vermekte ve kredi kuruluşuna garanti sağlanmaktadır. Kredinin vadesinde ödenmemesi halinde kredi taksit tutarı faiziyle birlikte Bankaca doğrudan kefil olan kooperatifin Bankadaki blokeli hesaplarından kesilmektedir. Böylece, küçük işletme doğrudan kredi kullanmak yerine kooperatifi kefil yaparak olumsuz sicil almaktan korunmakta ve krediye yeniden erişimde en önemli engel olan kredi olumsuz sicil listesine diğer bir deyişle kara listeye girmemektedir. Kredi kefalet kooperatifleri küçük işletmenin krediye erişimindeki engelleri kaldırmakta, faiz indirimli kredilere ulaşmasını sağlamaktadır. Kooperatifin amacı ortağı esnaf ve sanatkara faaliyetleri için gerekli krediyi sağlamak veya kredi ve banka teminat mektubu almak üzere kefil olmaktır.  Kooperatif kaynaklarından kullandırılan krediler ve/veya bankalar verilen kefaletler karşılığında kredi ve/veya kefalete teminat olarak her türlü ipotek ve rehin alabilir ayrıca esnaf günlük cirosunu kooperatife yatırdığı için devamlı içerde parası bulunmaktadır. Çoğu zaman kefile gerek kalmamaktadır.

Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifleri Bu kooperatiflerin ortaklarının tamamı veya büyük çoğunluğu kadındır. Konusu ile ilgili olarak belediyeler gibi tüzel kişiler de bu kooperatiflere ortak olabilmektedir. Ortaklarının ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaçları ile ekonomik faaliyetleri kapsamında yer alan mal ve hizmet üretimi ile bunların pazarlanmasına yönelik ihtiyaçlarını karşılamak, girişimlerini desteklemek, üretim becerilerini geliştirmek, böylece ortaklarının ekonomik menfaatlerini koruyarak sağlıklı ve gelişmiş bir çevrede yaşamalarını sağlamak amacıyla kurulurlar.

Üretim ve Pazarlama Kooperatifleri Ortağı olan kişilerin mal ve hizmet üretimine yönelik ihtiyaçlarını karşılamak ve ortaklarının ürettiği mal ve hizmetleri pazarlamak amacıyla kurulurlar. Küçük üreticinin pazarlama yeteneği azdır ama kooperatif çatısı altında profosyonel destek alarak pazarlama yapmak daha kolaydır. ÖRNEK Turizm Geliştirme Kooperatifleri Doğal, tarihi arkeolojik ve kültürel turizm değerleri ile diğer turizm potansiyelinin gelişmesine yardımcı olmak ve ortaklarının turizm ile ilgili ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulurlar. Genellikle turizm sektöründe faaliyet gösteren işletme sahiplerinin bir araya gelerek kurdukları bu kooperatifler, turistlik yerlerde faaliyet gösteren ortaklarının kendilerini iç ve dış pazarda en iyi şekilde tanıtmaları ve pazarlamalarına yardımcı olur.

Konut Kooperatifleri İnsanların zorunlu ihtiyaçları arasında yer alan barınma ihtiyacının karşılanması amacıyla kurulan bu tür kooperatifler, özelliklede dar ve orta gelirli ailelerin konut sahibi olmasında aktif rol oynar. Bu tür kooperatifler sayesinde kişilerin küçük birikimleri bir araya getirilip, gerekli durumlarda banka kredilerinden de yararlanılarak, üyelerin konut ihtiyaçları karşılanır.

Su Ürünleri Kooperatifleri, her türlü su ürünlerinin üretimi, işlenmesi, depolanması ve pazarlanması konularında ortaklarına hizmet vermek ve ortaklarının ihtiyacı olan av araç gereçlerini ve donatımlarını temin etmek amacıyla kurulmakta ve faaliyet göstermektedirler.

Eğitim Kooperatifçiliği Eğitim Kooperatiflerinin amaç ve faaliyet konuları   Kooperatifin amacı;  Ortakları ile diğer özel ve tüzel kişilerin eğitim-öğretim ve araştırma gereksinimlerini karşılamak için özel eğitim yasalarına uygun olarak her derecede ve türde özel eğitim kurumları açmak, işletmek, araştırma ve incelemelere imkân sağlamaktır.   B- Bugüne kadar kurulan örnekleri hakkında bilgi   Bu güne kadar “Eğitim Kooperatifleri” iki değişik şekilde kurulmaktadır. -Üniversite veya Yüksek Okul bünyesinde kurulanlar (Kurucu ortaklar genelde akademisyenlerden oluşmaktadır): Bunlar üniversitelerin kantin, misafirhane, otopark gibi tesislerini işletmektedirler. Yine bu şekilde kurulan bir kısım eğitim kooperatifleri de kurs işletmeciliği yapmaktadır.   -Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ve medeni hakları kullanma ehliyetine sahip gerçek kişi ya da kooperatifin amacına uygun faaliyet konusu bulunan kamu veya özel hukuk tüzel kişiler tarafından kurulanlar: Bu çerçevede Bursa ve İzmir’de kurulu bulunan “Eğitim Kooperatifleri”nin okulları bulunmaktadır. Bunlardan, Bursa Eğitim Kooperatifinin, anaokul, ilkokul, ortaokul, orta ve yüksek öğretim yurdu ile bir de kültür merkezi; İzmir Eğitim Kooperatifinin de ilkokul ve ortaokulu bulunmaktadır.   Her iki örnek için de kurulmuş ve başarılı şekilde hizmet veren 20’nin üzerinde kooperatif bulunmaktadır.  

ENERJİ KOOPERATİFLERİ Başlangıçta devlet yatırımı olarak ortaya çıkan enerji yatırımları özel sektörün de ilgi alanı içine girmiş, küresel bazda ise çokuluslu şirketlerin oyun alanı haline gelmiştir. Enerji dünya siyasetinin en önemli araçlarından biri olmaya başlamıştır. Yirminci yüzyıldan itibaren etkileri görülmeye başlayan çevre sorunu tüm dünyada çevreci bir hareketin ortaya çıkmasına ve günden güne güçlenmesine neden olmuştur. Bir ölçüde bu insanların toplumsal duyarlılıkları ve tepkileri sonucu, çevreye zarar vermeyen, yenilenebilir alternatif enerji kaynaklarının araştırılması ve kullanıma sunulması yönünde çalışmalar başlamıştır. Çevreci hareket başta gelişmiş ülkeler olmak üzere tüm dünyada kabul görmüş, daralan enerji kaynakları, yüksek enerji harcamaları ve çevreci baskılar hükümetleri ve bilim çevrelerini alternatif ve yenilenebilir enerji kaynakları aramaya itmiştir.

azalan enerji kaynaklarının neden olduğu enerji fiyatlarındaki yükseliş ve enerji kullanımının neden olduğu olumsuz etkileri ortadan kaldırma düşüncesi; enerji kullanımında, çevreye zarar vermeyen, yenilenebilir alternatif enerji kaynaklarının araştırılmasını ve kullanıma sunulmasını gerekli kılmış, bu yaklaşım aynı zamanda yeni bir modelin, “enerji kooperatifleri”nin de önünü açmıştır.

artan enerji fiyatları tüketicileri ekonomik sıkıntıya sokmaya başlamıştır. Bu gerçeği gören başta gelişmiş ülkelerdeki çevre ve toplumsal duyarlılığı olan insanlar enerji ihtiyaçlarını güvence altına almak için özellikle enerji harcamasının büyük şehirlere göre daha az olduğu kırsal alandaki köy ve kasabalarda Enerji Kooperatifleri kurmaya başlamışlardır. Başta ABD, Kanada ve İngiltere olmak üzere hareket dünyaya yayılmaya başlamıştır. Son yıllarda enerji kooperatifleri başta rüzgar enerjisi ve güneş enerjisi olmak üzere yenilenebilir enerji konusunda yatırım yapmaya başlamışlardır.

FAYDALARI Enerjinin tüketileceği yerde üretilmesi ile yerel kaynakların yerel halk tarafından kullanılması, Enerji sistemimizdeki kayıp oranlarının azaltılması, İstihdam üzerinde yaratacağı olumlu etki, Toplumun ekonomiye katılımı ve enerji konusunda söz sahibi olabilmesi, Enerjide tekelleşmeyi önleyerek enerji fiyatlarının düşürülmesi, Sermayenin tabana yayılması, Yerel kalkınmayı sağlaması, Çevreye olumlu etkisi, Özellikle ülke enerji bağımlılık oranlarının düşürülmesi hususlarında önemli katkılar sağlamaktadır. ANA amaç olarak enerji girişimcilerinin bir araya getirilmesi ve üyelere ucuz elektrik sağlamanın yanı sıra enerji tekelleşmelerinin de önüne geçilmesi hedeflenmektedir. Enerji kooperatifleri, öncelikle kendi üyelerine ucuz enerji sağlamak için faaliyet gösterecek. Ancak, ihtiyaç fazlası enerji, kamu ve özel kuruluşlara satılabilecek. tekelleşmeyi önlemek, bölgesel kalkınmayı sağlamaktır. Özellikle Avrupa’da, enerji ve kooperatifçilik politikaları ile uygulanan olumlu teşvik mekanizmaları, kısıtlı ekonomik imkanlar ile kurulan yenilenebilir enerji kooperatiflerinin gelişimi için önemli bir itici güç olmuştur.

İşçi Kooperatifleri İşçi kooperatifi modeli işçilerin girişimciliğini üstlendiği, yönetiminde etkin olduğu sanayi üretimine yönelik bir kooperatiftir. Yöresel ekonomik gücün sağlanması için yerel sanayinin kurularak geliştirilmesine ve yörede istihdam imkânlarının artırılarak işsizliğin önlenmesine hizmet eden bir modeldir. Yatırıma ilgi gösterilmeyen alanlarda işçilerin katılımı ile ortaya çıkan bir sanayileşme hareketidir. Büyük sanayi yatırımlarının da işçiler tarafından kurulup yönetileceğini ortaya koyan ortak işçilerin patron haline geldiği bir uygulamadır. Model gerçekte üretim ve ekonomik gücü ile gelişmekte olan birçok ülkelerin geri kalmış bölgelerinde yetenekli insanları için bir iş yaratma ve yöresel kalkınmada öncü olacak bir modeldir. Model İngiltere ve Amerika başta olmak üzere birçok ülkede kullanılmaya başlamıştır. Model gelişmiş ülkeler ve yörelerden çok geri kalmış yörelerin ihtiyaç duyduğu ekonomik sorunlardan çıkış aracıdır. ( Örnek Mondragon kooperatifi )

ÖRNEK VAKA İŞÇİ KOOPERATİFİ İspanyanın kuzeydeki Bask bölgesindeki dünyanın en büyük işçi kooperatifi olumlu bir örnek sunuyor. Burası Bask'ın Arrasate kentindeki Mondragon adlı kooperatif. İspanya genelinde işsizlik oranı yüzde 25'lerde seyrederken Bask ülkesinde oran yüzde 15; kooperatifin bulunduğu Guipuzcoa bölgesinde ise daha da düşük. Mondragon kooperatifi 250 şirket ve örgütten oluşan bir kolektif. 85 kişinin çalıştığı Guipuzcoa'daki Mondragon montaj fabrikası da bu kolektifin bir parçası. Burada sanayi ürünleri üreten makinalar yapılıyor. Güneş enerjisi panelleri bunlardan biri. Şirketin ticari müdürü İnaki Legarde, krizin etkisindeki Avrupa'nın çoğu bölgesinde yenilenebilir enerji için hükümet sübvansiyonlarının tükendiğini ve bunun kendi şirketlerini de etkilediğini belirtiyor. İspanya ve Avrupa'daki satışlarının azaldığını belirten Legarde, artık Güney Afrika, Brezilya, Çin ve Kuzey Afrika gibi bölgeleri hedeflediklerini ifade ediyor. Bugünkü en büyük iki projeleri ise Kazakistan ve Litvanya'ya yönelik. Ülke içi satışların azalması nedeniyle Mondragon ( İspanya ) montaj fabrikası 2008 ve 2009'da bazı işçilerini işten çıkarmak zorunda kalmış. Ama işini kaybeden işçiler, kooperatife bağlı diğer şirketlerde işe başlamış. 2010'da işlerini yeniden yoluna koyan fabrika, işten çıkardığı işçileri yeniden işe almış. Legarde, "neyse ki bugün herkes için iş var ve diğer şirketler sıkıntıda olduğu için biz onlardan işçi alıyoruz" diyor. Fagor Arrasate, Mondragon'da 600 kişiyi istihdam eden başka bir şirket. Otomobil parçaları üreten makinalar yapılıyor bu şirkette. Şirket çalışanlarının çoğu aynı zamanda şirkette hisse sahibi. Bunlar şirketi etkileyen önemli kararlar alan genel kurulda oy kullanabiliyor. Diğer kararların ise genel kurulun seçtiği idari konsey tarafından onaylanması gerekiyor. Fagor Arrasate'de çalışan 34 yaşındaki teknisyen Anoitz, "aynı sorun üzerinde çok sayıda kişi kafa yorduğunda daha iyi çözüm üretiliyor" diyor. Anoitz, işlerin yolunda gitmemesi durumunda çalışanların kendi ücretlerini düşürme kararı alabileceklerini belirtiyor. Şirkette en üst düzey yöneticilerin maaşları ise ortalama işçi ücretinin altı katı ile sınırlanmış durumda. ( Kooperatifçilik bağlamında ne anlıyorsun 1 paragraf ile anlatınız. Ünite sonu ödevi)

Tarım dışı kooperatiflerine daha bir çok çeşidi bulunmaktadır. Taşıma kooperatifi Ezca kooperatifleri İşyeri yapı koopeatifleri Küçük sanat kooperatifleri Enerji Kooperatifleri ( önemli )

Finansal Kooperatifler Ekonomik yönden zayıf olanların birleşmelerinden ve dayanışmalarından doğan güçle ortak amaçlarına ulaşmak ekonomik ve sosyal güçlüklerini yenebilmek veya varlıklarını ve birliklerini sürdürebilmek için oluşturdukları örgütlerin ortaklarına ödünç vermek düşük faiz ile borçlandırmak suretiyle ortaklarına kolaylıklar sağlayan kooperatiflerdir.

Dünya genelinde finansal kooperatiflerin 857 milyon kişiye (Dünya nüfusunun %13’üne) hizmet verdiği tahmin edilmektedir. Ayrıca finansal kooperatifler, günlük 2 Dolarlık yoksulluk sınırının altında yaşayan 78 milyon insana ulaşan en geniş mikro finansal destek sağlayıcılarıdır.

Dayanışma Yardımlaşma Kooperatifleri Üyelerinden mevduat kabul eden, onlara kredi veren, kâr amacı gütmeyen, kooperatiflerdir. Mevduat sahiplerinin mülkiyetindedirler ve onlar tarafından işletilirler. En önemli özellikleri ortaklarına düşük faizli kredi vermektir. Örnek –Güvenlik mensupları kooperatifi Öğretmenler tasarruf ve dayanışma kooperatifi DAÜ çalışanları kooperatifi

Kooperatif Bankaları Kooperatif Bankaları kooperatifçilikte gelişmiş ülkelerde kooperatif hareketinin en büyük finans gücü ve güvencesidir. Kuruluşları kooperatiflerin kuruluşları kadar eskidir. Ülkede finans kaynağı oluşturulmasında başvurulan en eski uygulamadır. Halkın ve kamunun en güvendiği banka olarak kooperatif bankaları bir çok ülkede yıllardan beri de bu görevi sürdürmektedir. Kooperatif bankası nasıl kurulmakta ve ne yapmaktadır derseniz. Kooperatif bankası mevcut kooperatiflerin üst örgütleri ile finansman güçlerini birleştirdikleri ve gerek kooperatiflere gerekse ortaklarına hizmet veren bankalardır. Yabancı sermayeye ihtiyacı yoktur. Gücünü ortaklarından alır. Bu bankalar ortaklarının her türlü bankacılık hizmetlerini karşıladıkları gibi kooperatiflerinde sermayelerini en iyi şekilde kullanılmasını ve yönetilmesini sağlarlar.

Kooperatif bankaları ülkede en küçük yerleşim birimine bankacılık hizmetleri götürürler. Bu yönüyle kamu menfaatleri çerçevesinde ülkedeki finans yönetiminin de en büyük güvencesi ve destekçisidirler. Çünkü kooperatif bankalarını gücünü kooperatif yatırımlarından ve onlara güç katan ortaklarından almaktadırlar. Kooperatif bankalarının hizmet politikaları içinde ortakların menfaatleri ve beklentileri ön plandadır. Zaten karar mekanizmalarında onların yer almaları aksi bir duruma müsaade etmeyecek konumdadır. Tabii diğer özel bankalara göre işleri zordur. Yerelin gücüyle yerele hizmet veren bankalardır. Kolay kolay kapanamazlar ve başkalarına satılamazlar. Bölgelerini terk edemezler. Zaten böylesi bir uygulama ile de ayakta kalamazlar. Bugün başta İngiltere ve Almanya olmak üzere birçok ülkede kooperatif bankaları bankacılık sisteminin en önemli oyuncuları arasındadır. Ülkenin en ücra yerlerine kadar yayılmışlardır. Hatta bulundukları ülkelerin en başta gelen bankaları arasındadır. Bazen mevcut yapıları ile diğer ülkelerdeki kooperatif hareketi ile de bütünleşip o ülkelerde de hizmet vermektedirler.

Bu bankaların başlıca amacı kooperatiflerin ihtiyaç fazlası fonlarını mevduat olarak kabul etmek ve ihtiyacı olan kooperatiflere uygun maliyet ile kredi olarak kullandırmaktı. Bir başka deyişle birincil kooperatiflerin kendi üyeleri kişilere sağladıkları hizmetleri, Merkezi Kooperatif Bankası'nın üye kooperatiflere sağlaması amaçlanmaktaydı.

Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri: Küçük esnaf ve sanatkarlar, maddi güvence verememeleri nedeniyle, ticaret bankalarından doğrudan kredi alamazlar. Esnaf ve sanatkarlar kredi ve kefalet kooperatifinin amacı, esnaf ve sanatkarların gereksinim duydukları ve tek başlarına sağlayamadıkları kredileri, bankaya kefil olmak suretiyle, esnaf ve sanatkarlara sağlamaktır.

Sigorta Kooperatifleri, Kooperatif sigortacılığında, sigorta yaptıran kişiler, kooperatifin sahibi konumunda olurlar ve sistem karşılıklı ortaklık esasına dayanmaktadır. Bu şekilde insanlar sigorta işlerini, sahibi oldukları sigorta kooperatiflerine yaptırmış olmaktadır. Sigorta süresi boyunca bu insanlar kooperatif ortağı olurlar ve ortaklık payı alırlar.( Kısaca az kaza fazla kar payı yani sahiplenme )

Sonuç Olarak; Örneklerden de görüldüğü üzere Kooperatiflerin türü ne olursa olsun, merkezinde insan vardır. Dayanışma ve yardımlaşma vardır. Ortaklarının hayatlarını en üst refah seviyesine yükselme çabası vardır. Dayanışma ile tüm ortakların yaşam standartlarını yükseltmek vardır. Kooperatifler ülkedeki yasalara ters düşmemek kaydı ile toplumun ihtiyaç duyduğu her noktada kurulabilir. Kurulması kolay olan kooperatifleri yaşatmak serbest piyasa ekonomisinde rekabet edilebiliilirliğini sağlamak ortaklarına hizmetlerini aksatmadan sunmak kendini geliştirmek son derece önemlidir. Bu yüzden kooperatif kuruluş aşamasında amaçlarını objektif olarak belirlemeli ve belirlediği hedeflere ulaşmak için sabırla çalışmalı, hedefler için ortaklarını bilgilendirmeli ve inandırmalıdır. Ayrıca iyi bir yönetimde kooperatiflerin ayakta kalmaları için en önemli etkenlerden birisidir.dünya örneklerinde uzun yıllardır hayatta kalan bir çok örnek kooperatif göreceğiz.

Sınıflandırma Tablosu TARIMSAL KOOPERATİFLER TARIM DIŞI KOOPERATİFLER Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri, Tüketim Kooperatifleri Tarım Kredi Kooperatifleri ( finansal koop olarak da anılabilir ) Konut Kooperatifleri Tarım Satış Kooperatifleri Eğitim Kooperatifleri Sulama Kooperatifleri Küçük sanat Kooperatifleri Su ürünleri Kooperatifleri Ecza Kooperatifleri Taşıma Kooperatifleri Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifleri Üretim ve Pazarlama Kooperatifleri Kadın Girişim Üretim ve pazarlama Koop FİNANSAL AMAÇLI KOOPERATİFLER Dayanışma Yardımlaşma Kooperatifleri Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri: Sigorta Kooperatifleri Kooperatif Bankaları