10- İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI Ekonomik İşlevleri (Faaliyet Alanları) Açısından İşletmeler Mal ve hizmetlerin üretilmesi, depolanması, taşınması ve satılması birer ekonomik işlevdir. Bunları üç ana başlıkta toplarsak; mal üreten işletmeler, hizmet üreten işletmeler ve pazarlama işletmeleridir Mal Üreten İşletmeler İnsan ihtiyaçlarını gidermeye yarayan ürünleri üreten işletmelerdir. Üretilen ve pazarlanan mallar direkt olarak kullanıcıların ihtiyaçlarını karşılayabilecek özellikler taşımakta, kimi zaman da işletmenin ürettiği nihai ürünler bir başka işletmenin üretim sürecinde gerekli olan özellikler taşımaktadır. O halde bu işletmeler, sanayi malı üreten işletmeler ve tüketim malı üreten işletmeler olarak incelenebilir Sanayi Malı Üreten İşletmeler Genel olarak bu işletmeler, hammadde ve malzemeyi üretim sürecinde, şekil, fiziki özellik ve kimyasal özellik yön ünde değişikliğe tabi tutarak yeni ve farklı bir mal haline dönüştürmektedir. Örneğin; demir-çelik, petro-kimya işletmeleri kendisinden sonraki işletmelerin üretimde bulunabilmeleri için üretim yaparlar Tüketim Malı Üreten İşletmeler Bu tür işletmeler kendinden sonraki işletmeler için değil, tüketiciler için üretim yapan en son işletmelerdir. Gıda, giyim, beyaz eşya gibi ürünler bu gruptaki mallara örnek olarak verilebilir.

Hizmet Üreten İşletmeler İnsan ihtiyaçlarını karşılamada önemli bir araçtır. Hizmet sektörü çok geniş alanı kapsamaktadır. Oteller, eğlence merkezleri, spor kulüpleri, elektrik, gaz, su dağıtım,özel doktorlar, özel öğretim kurumları, kamu kurum ve kuruluşları hizmet üreten kuruluşlar içinde yer alırlar Pazarlama ve Satış İşletmeleri Bu tür işletmeleri hizmet işletmelerinden ayıran satış özelliğidir. Genellikle ticaret sektöründe faaliyet gösteren, toptancılık ve perakendecilik yapan işletmelerdir. Bunlar üretici işletmelerden de farklı olarak, üretici işletmelerin ürettikleri malları satan işletmelerdir.

10.2. Büyüklüklerine Göre İşletmeler İşletmeleri büyüklüklerine göre sınıflandırmada literatürde değişik ölçüler kullanılmaktadır. Çalışan insan sayısına, sermayeye, dönem içindeki toplam satış tutarı gibi değişik ölçütlerle sınıflandırma yapılabilir. Genel olarak bu ölçütleri nicelik ve nitelik olarak iki kısımda ele alabiliriz. Nicelik belirten ölçütler; daha çok rakamsal bilgilerle belirlenir. Çalışan sayısı, ücret miktarı, satış miktarı, kullanılan alet ve makine sayısı bu ölçütler içinde yer alır. Nitelik belirten ölçütler ise, yönetim yapısı ve gelişmişliği, iş bölümü ve uzmanlaşma derecesi, modern yönetim tekniklerinin işletmelerde uygulanması büyüklüğü belirlemede önemli göstergeler olan ölçütlerdir. Bu bilgiler ışığında işletmeleri, çok küçük işletmeler, küçük ve orta ölçekli işletmeler ve büyük işletmeler başlıklarında inceleyebiliriz.

Küçük İşletmeler Bu tür işletmelerin çok fazla sermaye ihtiyacı olmaz ve işletme faaliyetlerini gerçekleştirmek bir kişinin getirebileceği kadar küçük çaptadır. O halde çok küçük işletmeleri genel olarak bir meslek veya bir sanat yardımıyla faaliyette bulunan kişilerin oluşturduğu işletme olarak tanımlayabiliriz. Ülkemizde bir çok işletme bu gruba girmektedir. Ayakkabı tamircileri, mahalle bakkalları, gibi örnekler verilebilir. Bilgisayar teknolojisinin gelişmesi ile evinde tek kişilik işletme gibi bilgisayar programı, web sayfası tasarlamak gibi giderek yaygınlaşmaya başlayan işler de bu gruba dahil olabilir. Çalışan sayısı 1-50 arasındadır Orta Ölçekli İşletmeler Küçük ve orta ölçekli işletmeleri belirlemede, ülkeden ülkeye, veya ülkedeki farklı coğrafi bölgelerde bile farklılıklar göstermektedir. Her ülke ekonomik faaliyetleri içerisinde küçük ve orta ölçekli işletmelerin bulunmasını ister. Çünkü bu işletmeler, ülkedeki bölgesel dengelerin sağlanmasında hayat standardının yükseltilmesinde, ülke kaynaklarının etkin kullanılmasında ve kültürel yapının gelişmesinde önemli bir fonksiyonu vardır. Ülkemizde Türkiye İstatistik Kurumu’nun yapmış olduğu sınıflandırmaya göre; 1-24 arası çalışanı olan işletme küçük; 25 – 100 arası çalışanı olan orta ölçekli ve 100’den daha fazla çalışanı olan işletme de büyük işletme olarak belirlenmiştir. Bunun yanında KOSGEB (Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı) çalışma sayısı 50 ve daha aşağı olanları küçük, 51 – 150 arasını orta ve 150’den fazla çalışanı olan işletmeyi de büyük ölçekli işletmeler olarak belirlemiştir. Avrupa Birliği’nde ise (AB / EU) 21 – 99 arası çalışanı olan işletmeleri orta ölçekli, 100’ün üzerinde çalışana sahip olan işletme büyük işletme sayılırken; Amerika’da (ABD / USA) ise çalışan sayısı 100’ü aştığında büyük işletme sayılır.

Küçük işletmelerin büyük işletmeler karşısındaki kuvvetli yönlerini ve ekonomiye katkıları şu şekilde sıralayabiliriz: Esnek bir yapı ve kolay uyum sağlama kabiliyetine sahiptirler. Yeniliklere daha yatkındırlar. Teknik değişiklerle daha az miktarda daha çok çıktı alabilmektedirler. Gelişmiş beşeri ilişkiler ve örgüt iklimine sahiptirler. Üretimdeki boşlukları çeşitli birimler arasında daha hızlı olarak doldurabilmektedirler. Daha az kurmay personel ve bürokrasi vardır. Ferdi tasarrufların teşvik edilmesine yardımcı olurlar. Büyük işletmelere gerekli olan temel malzemeleri daha çabuk üretirler.. Rekabetin teşvik edilmesine yardımcı olurlar. Bölgeler arası dengeli kalkınmaya katkıda bulunurlar. Sınırlı pazar alanına sahiptirler. Çabuk karar verme ve rekabet fırsatı elde edilmesini sağlarlar.

Bunun yanında, küçük ve orta ölçekli işletmelerin bir takım zayıflıkları da söz konusudur: Satış dalgalanmalarından etkilenirler. Olumsuz rekabet ortamından etkilenirler. Karar almada tek yöneticiye bağlıdırlar. Bağımsızlığını kaybetme ve batma riski vardır. İşletme içi yapısal yetersizlikleri bulunmaktadır. Mali açıdan gerekli olan rakamları temin etmede güçlük çekerler. Pazarlamaya sadece satış olarak bakılır. Yönetim, muhasebe ve üretim konularında yeterli olmamaktadırlar.